Yoz madde

Yoz madde veya dejenere madde^[1] Pauli dışlama ilkesinin termal basınca ek olarak veya termal basınç yerine önemli bir basınç uyguladığı oldukça yoğun bir fermiyonik madde halidir. Tanım; elektronlar, protonlar, nötronlar veya diğer fermiyonlardan oluşan maddeler için geçerlidir. Terim esas olarak astrofizikte, yerçekimi basıncının kuantum mekanik etkilerinin önemli olduğu kadar aşırı olduğu yoğun yıldız nesnelerine atıfta bulunmak için kullanılır. Bu tür madde, termal basıncın tek başına yerçekimi çökmesini önlemek için yeterli olmadığı beyaz cüceler ve nötron yıldızları gibi son yıldız evrim hallerinde yıldızlarda doğal olarak bulunur.

Dejenere madde genellikle etkileşmeyen fermiyonların bir topluluğu olan ideal bir Fermi gazı olarak modellenir. Kuantum mekaniği tanımında, sonlu bir hacimle sınırlı parçacıklar, yalnızca kuantum halleri adı verilen ayrı bir enerji kümesi alabilir. Pauli dışlama ilkesi, özdeş fermiyonların aynı kuantum durumunu işgal etmesini engeller. En düşük toplam enerjide (parçacıkların termal enerjisi önemsiz olduğunda) tüm en düşük enerji kuantum durumları doldurulur ve bu duruma tam dejenerasyon denir. Bu yozlaşma basıncı, mutlak sıfır sıcaklığında bile sıfır değildir.^[2]^[3] Parçacık eklemek veya hacmi azaltmak parçacıkları daha yüksek enerjili kuantum hallerine çıkmaya zorlar. Bu durumda bir sıkıştırma kuvveti gereklidir ve bu bir basınç olarak kendini gösterir. Anahtar özellik, bu yozlaşma basıncının sıcaklığa değil, sadece fermiyonların yoğunluğuna bağlı olmasıdır. Yozlaşma basıncı, yıldızın termal yapısından bağımsız olarak yoğun yıldızları dengede tutar.

Fermiyonları ışık hızına yakın hızlara sahip (parçacık kinetik enerjisi, durgun kütle enerjisinden daha büyük) olan dejenere bir kütleye göreli dejenere madde denir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Academic Press dictionary of science and technology. Morris, Christopher G., Academic Press. San Diego: Academic Press. 1992. ss. 662. ISBN 0122004000. OCLC 22952145.
^ see http://apod.nasa.gov/apod/ap100228.html 29 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Andrew G. Truscott, Kevin E. Strecker, William I. McAlexander, Guthrie Partridge, and Randall G. Hulet, "Observation of Fermi Pressure in a Gas of Trapped Atoms", Science, 2 March 2001

Dış bağlantılar

Dejenere gazların ayrıntılı matematiksel açıklaması 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dejenere yıldız türlerinin kütle yarıçapı diyagramı 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Academic Press dictionary of science and technology. Morris, Christopher G., Academic Press. San Diego: Academic Press. 1992. ss. 662. ISBN 0122004000. OCLC 22952145.

[apod.nasa.gov-2] see http://apod.nasa.gov/apod/ap100228.html 29 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[ReferenceA-3] Andrew G. Truscott, Kevin E. Strecker, William I. McAlexander, Guthrie Partridge, and Randall G. Hulet, "Observation of Fermi Pressure in a Gas of Trapped Atoms", Science, 2 March 2001

[1]

[2]

[3]

g t d Maddenin hâlleri
Hâl	Katı Sıvı Gaz / Buhar Plazma Süper İletken
Düşük enerji	Bose-Einstein yoğunlaşması Fermiyonik kondansat Dejenere madde Kuantum Hall etkisi Rydberg maddesi Rydberg polaronu Garip madde Süperakışkan Süperkatı Fotonik madde
Yüksek enerji	Kuark maddesi Kafes kuantum renk dinamiği Kuark-gluon plazması Süperkritik akışkan
Diğer hâller	Kolloid Cam Sıvı kristal Kuantum spin sıvısı Egzotik madde Programlanabilir madde Karanlık madde Antimadde Manyetik düzen Antiferromanyetizma Ferrimanyetizma Ferromanyetizma String-net liquid Süpercam
Değişimler	Kaynama Kaynama noktası Yoğunlaşma Kritik çizgi Kritik nokta Kristalleştirme Biriktirme Buharlaşma Kısmi buharlaşma Donma Kimyasal iyonlaşma İyonlaşma Lambda noktası Erime Erime noktası Rekombinasyon Regelasyon Doymuş sıvı Süblimleşme Derin soğutma Üçlü nokta Vitrifikasyon
Miktarlar	Füzyon entalpisi Süblimleşme entalpisi Buharlaşma ısısı Gizli ısı Gizli iç enerji Trouton oranı Uçuculuk
Kavramlar	Baryonik madde Binodal Düzen ve düzensizlik Hâl denklemi Leidenfrost etkisi Makroskopik kuantum fenomeni Mpemba etkisi Sıkıştırılmış sıvı Soğuma eğrisi Spinodal Süperiletken Süperısıtılmış buhar Süperısıtma Termo-dielektrik etki