Ğ

Latin alfabesi Ğğ harfi
Ğ	ğ
Ğ	ğ

Ğ, (küçük harfle ğ) Latin alfabesinden türetilen Türk, Azeri ve Kazak alfabelerinde; ayrıca Kırım Tatarcası, Çerkesçe, Lazca ve Tatarcanın yazımında kullanılan Latin kökenli alfabelerde de bulunan bir harftir. Kullanıldığı yazı dizgelerinde ötümlü artdamaksıl sürtünmeli ünsüz olan /ɣ/, ötümlü artdamaksıl sürtünmesiz ünsüz /ɰ/ veya ötümlü küçükdilsil sürtünmeli ünsüz /ʁ/ seslerini temsilen yer almaktadır.

Türkçenin öncülü olan dil değişkelerinde var olan ötümlü artdamaksıl sürtünmeli ünsüz /ɣ/ sesin İstanbul Türkçesinde kaybolması nedeniyle standart kabul edilen bu değişkede başka sesleri veya süreçleri temsil eder hâle dönüşmüştür.^[1]^[2] Anadil konuşucularından <ğ>'nin sesletilmesi istendiğinde verilen yanıt tipik olarak /ɣ/ olmakta, dikkatli konuşmada da sıklıkla ötümlü artdamaksıl sürtünmesiz ünsüz /ɰ/ olarak üretilmektedir.^[3]

Ses değerini büyük ölçüde yitirmiş olduğu ve Türkçede ünlü aralığına izin verilmediği için bu aralıkların giderilmesi için çeşitli sesbilimsel süreçler işletilir ve bu süreçler farklı etkilere neden olur:^[2]^[3]^[4]

Sözcük sonu konumunda ve arka ünlüleri takip ettiği hece sonu konumda kendisinden önce gelen ünlünün uzamasına neden olur: dağlar [dɑːɫɑr̥]; sığ [sɯː]
Ön ünlüleri takip ettiği hece sonu konumda alternatif olarak ötümlü damaksıl sürtünmesiz ünsüz /j/ ile karşılanabilir: değnek [dejnec];
Kendisinden önce gelen ünlüler aynı ve arka ünlüyse, bu ünlü aralığını gidermek için iki strateji kullanılabilir:
- İki ünlü birleşerek tek bir uzun ünlü olarak gerçekleşir: sığınak [sɯːnɑk]
- Aralığı gidermek için /ɰ/ eklenir: sığınak [sɯɰɯnɑk]
Kendisinden önce gelen ünlüler aynı ve ön ünlüyse, bu ünlü aralığını gidermek için yine iki strateji kullanılabilir:
- İki ünlü birleşerek tek bir uzunlu ünlü olarak gerçekleşir: sevdiğim [sevdiːm]
- Aralığı gidermek için /j/ eklenir: [sevdijim]
Kendisinden önce ve sonra gelen ünlüler farklıysa, ek stratejiler devreye girer:
- Ünlüler arkalık ve yuvarlaklık özelliklerini paylaşıyorlarsa (/e/-/i/ ikilisi istisna olmak kaydıyla);
  - İkinci ünlü ilk ünlüyle benzeşerek uzun ünlü oluşturabilir: soğuk [souk] -> [so:k]; ağız [aɯz] -> [a:z]; göğüs [ɟœys] -> [ɟœ:s]
  - Aralığı gidermek için /ɰ/ eklenir: soğuk [souk] -> [soɰuk]; ağız [aɯz] -> [aɰɯz]; göğüs [ɟœys] -> [ɟœɰys]
  - /e/-/i/ birleşimlerinde ise aralığı gidermek için /j/ eklenir: değin [dɛjin]
- Ünlüler arkalık ve yuvarlaklık özelliklerini paylaşmıyorlarsa:
  - Aralığı gidermek için /ɰ/ eklenir: soluğan [soluɰɑn]; sağistem [sɑɰistɛm]; göğem [ɟœɰɛm]

Türkçede bir sözcüğün başına gelmeyen <ğ> harfi, Kırım Tatarcası ve Tatarcada bu konumda kullanılabilir. Örneğin Türkçedeki Abdullah adı Tatarcada Ğabdulla olarak yazılır. Bu dillerde <ğ> değişim geçirmemiş olarak /ɣ/ sesini karşılar. Kiril alfabesi ile geliştirilmiş sistemlerde <ғ> ya da <гъ> ile karşılanır.

Ayrıca bakınız

Ƣ

ISO temel Latin alfabesi
Aa	Bb	Cc	Dd	Ee	Ff	Gg	Hh	Ii	Jj	Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Vv	Ww	Xx	Yy	Zz
Özel işaret almış G harfi ǴǵĞğĜĝǦǧĠġĢģḠḡǤǥƓɠGʻgʻᶃƓɠ Ters şapka işaretini kullanan harfler ǍǎČčĎďĚěǦǧȞȟǏǐJ̌ǰǨǩĽľŇňǑǒŘřŠšŤťǓǔŽžǮǯ tarih • paleografi • türetimler • diyakritik • noktalama • rakamlar • harf listesi

Kaynakça

^ Göksel, Aslı; Kerslake, Celia (2005). Turkish: a comprehensive grammar (PDF). Routledge. ss. 7-8. ISBN 978-0415114943. 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
^ ^a ^b Eker, Süer (2007). "Türkçenin Sesbirimleri ve Belirgin Altsesbirimleri". İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri Dergisi, 24. s. 27, 34. ISSN 1304-9828. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi11 Kasım 2019.
^ ^a ^b Kabak, Barış (2007). "Hiatus resolution in Turkish: an underspecification account". Lingua, 117. ss. 1380-1381. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi10 Kasım 2019.
^ Clements, George N.; Keyser, Samuel Jay (1983). CV phonology: a generative theory of the syllable (PDF). Cambridge, MA: MIT Press. s. 68. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.

[1] Göksel, Aslı; Kerslake, Celia (2005). Turkish: a comprehensive grammar (PDF). Routledge. ss. 7-8. ISBN 978-0415114943. 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.

[Eker-2] Eker, Süer (2007). "Türkçenin Sesbirimleri ve Belirgin Altsesbirimleri". İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri Dergisi, 24. s. 27, 34. ISSN 1304-9828. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi11 Kasım 2019.

[Kabak-3] Kabak, Barış (2007). "Hiatus resolution in Turkish: an underspecification account". Lingua, 117. ss. 1380-1381. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi10 Kasım 2019.

[4] Clements, George N.; Keyser, Samuel Jay (1983). CV phonology: a generative theory of the syllable (PDF). Cambridge, MA: MIT Press. s. 68. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]