1990'lar
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Mart 2025) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Binyıllar: | 2. binyıl |
|---|---|
| Yüzyıllar: | |
| Onyıllar: | |
| Yıllar: |
1990'lar ("doksanlar" olarak telaffuz edilir, "90'lar" olarak kısaltılır), 1 Ocak 1990 tarihinde başlayan ve 31 Aralık 1999 tarihinde biten Miladi takvimin on yılıdır.
Kültürel olarak 1990'lar, 2000'li ve 2010'lu yıllara kadar çok kültürlülüğün ve alternatif medyanın yükselişiyle karakterize edilir. Grunge, çılgın sahneler ve hip hop gibi hareketler, kablolu televizyon ve World Wide Web gibi o zamanlar yeni olan teknolojilerin yardımıyla bu on yıl boyunca tüm dünyada gençlere yayıldı.
Neoliberalizm yoluyla sermaye piyasalarının kitlesel hareketliliğinin devam etmesi, 1945 yılından 1991 yılına kadar süren Soğuk Savaş'ın sona ermesi, İnternet gibi yeni medyanın on yılın ortasından itibaren yaygın olarak çoğalmasının başlangıcı gibi faktörlerin bir kombansiyonu, hükûmete karşı artan şüphecilik ve Sovyetler Birliği'nin dağılması, dünya genelinde ve ülkeler içinde ekonomik ve siyasi gücün yeniden hizalanmasına ve yeniden konsolide edilmesine yol açtı. 1997-2000 yılları arasındaki dot-com balonu, 2000 ile 2001 yılları arasındaki çöküşünden önce bazı girişimcilere zenginlik getirdi.
1990'larda, World Wide Web, ilk gen tedavisi denemesi ve ilk tasarlanmış bebekler 1990'lı yıllarda ortaya çıkan ve on yıl boyunca geliştirilip üzerine inşa edilen teknolojilerde aşırı ilerlemeler görüldü.
Afrika, Balkanlar ve Kafkasya'da meydana gelen Ruanda Soykırımı ve Srebrenitsa Katliamı'na yol açan etnik çatışmalar meydana geldi. Oslo Anlaşması'nın ilerlemesine İsrail ile Arap devletleri arasındaki herhangi bir gerilimin çözümüne dair belirsizliğini korudu, ancak Kuzey İrlanda sorunu, Hayırlı Cuma Anlaşması ile sona erdi.
Bu on yılda piyasaya sürülen video oyun konsulları arasında Super Nintendo/Super Famicom, Neo Geo, Atari Jaguar, 3DO Interactive Multiplayer, Sega Saturn, PlayStation, Nintendo 64 ve Dreamcast; taşınabilir oyun konsolları arasında Game Gear, Atari Lynx ve Game Boy Color yer aldı ve çok satıldılar. Super Mario World en çok satan konsol video oyunuyken, Pokémon Red ve Blue en çok satılan taşınabilir video oyunuydu.
Politika ve savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1990'larda Kongo Savaşları patlak verdi:
- Birinci Kongo Savaşı, Ekim 1996'dan Mayıs 1997'ye kadar Zaire'de yaşandı. Bu savaş sonucunda Mobutu Sese Seko'nun 32 yıllık iktidarı sona erdi. Zaire, Kongo Demokratik Cumhuriyeti olarak yeniden kuruldu.
- İkinci Kongo Savaşı, Ağustos 1998'de başladı ve Temmuz 2003'e kadar sürdü.
- İran-Irak Savaşı'ndan sonra Irak ciddi bir borç batağı içine girdi. Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin, Kuveyt'i petrol fiyatlarını düşürmekle suçladı. Sonuç olarak Kuveyt işgal edildi. Birleşmiş Milletler bu işgali kınadı ve ABD öncülüğündeki koalisyon gücü Kuveyt'i kurtarmak için Çöl Fırtınası Harekatı'nı başlattı. Bu harekât sonucunda Irak Silahlı Kuvvetleri Kuveyt'ten çıkarıldı. 2003 yılında ise Irak işgal edildi.
- Çeçen Savaşları yaşandı:
- 1994 yılında Birinci Çeçen Savaşı başladı. Rus askerleri Çeçenistan'ın kontrolünü ele geçirmek için operasyon başlattı. Çeçen milislerin uyguladığı taktikler Rus askerlerini yıldırdı ve Ağustos 1996 tarihinde savaş sona erdi.
- Eylül 1999 tarihinde bu sefer İkinci Çeçen Savaşı başladı. Bu savaş sonucunda Nisan 2009'da Çeçenistan'da kontrol sağlandı.
- Mayıs 1999 tarihinde Pakistan Silahlı Kuvvetleri, Keşmir'e gizlice asker gönderdi. Bunun üzerine Kargil Savaşı başladı. Bu savaş bir fiyaskoyla sonuçlandı, Pakistan bölgeden askerlerini çekmek zorunda kaldı.
- Yugoslav Savaşları başladı:
- On Gün Savaşı'ndan sonra Slovenya bağımsızlığını ilan edince savaş başladı.
- Hırvatistan Savaşı sonucunda Hırvatistan bağımsızlığını kazandı.
- Bosna Savaşı esnasında yaşanan Srebrenitsa Katliamı'nda 8370 kişi öldü. Srebrenitsa Katliamı'nda öldürülenler hâlâ defnedilmektedir.
- Kosova Savaşı esnasında NATO uçakları Yugoslavya'yı bombaladı.
İç savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ekim 1990'da başlayan Ruanda İç Savaşı sırasında Ruanda Soykırımı yaşandı. Soykırım sırasında 800 bine yakın insan öldü.
- Cezayir İç Savaşı başladı.
- Etiyopya İç Savaşı başladı.
- Tacikistan İç Savaşı başladı.
Darbeler
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1991 Sovyetler Birliği darbe girişimi
- 1993 Azerbaycan darbesi
- 1993 Rusya anayasa krizi
- 1995 Azerbaycan darbe girişimi
- 28 Şubat süreci (Postmodern darbe)
Terör saldırıları
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1993 Dünya Ticaret Merkezi saldırısı
- Markale katliamları
- AMIA saldırısı
- Srebenitsa Katliamı
- Oklahoma City saldırısı
- 1998 ABD büyükelçilikleri saldırıları
Bağımsızlığını ilan eden ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Namibya
- Yugoslavya'nın bölünmesi (Hırvatistan, Slovakya, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan, Karadağ)
- Eritre
- Çekoslovakya'nın bölünmesi (Çekya ve Slovakya)
- Palau
- Doğu Timor
- Sovyetler Birliği'nin dağılması (Rusya, Azerbaycan, Ermenistan, Belarus, Estonya, Letonya, Litvanya, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan)
