1993 Azerbaycan Darbesi
| 1993 Azerbaycan Darbesi | |||
|---|---|---|---|
| Azerbaycan'da askerî müdahaleler | |||
| Tarih | 4-15 Haziran 1993 | ||
| Yer |  Azerbaycan | ||
| Hedef | Ebulfez Elçibey hükümetini devirmek | ||
| Yöntem | Askerî darbe | ||
| Sonuç |
| ||
| Taraflar | |||
| |||
| Öne çıkan kişiler | |||
1993 Azerbaycan Darbesi (Gence Ayaklanması olarak da bilinir), 1993 yılında dönemin Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey'e karşı Suret Hüseynov tarafından gerçekleştirilen askerî darbe girişimidir. Darbe girişimi sonucunda Elçibey görevinden ayrılmış, yerine Haydar Aliyev geçmiştir. Hüseynov ise Aliyev tarafından başbakan olarak atanmıştır.
Öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Darbe öncesi Azerbaycan ekonomisindeki sıkıntılar,[2] Elçibey ile Savunma Bakanı Rahim Gaziev ve Azerbaycan Ordusu 709. Tugayı Komutanı Suret Huseynov da dahil olmak üzere[2] Azerbaycan askeri erkanının üst düzey üyeleri arasında fikir ayırlıkları sonrası, Şubat 1993 tarihinde ordu içindeki bir grup asker Hüseynov ve Gaziev'i Ebulfez Elçibey Hükümeti'ne karşı itaatsizlik ile suçlamasının ardından Elçibey Hükümeti her iki lideri de cezalandırmak için harekete geçmiştir.[2] Gaziev görevinden alınmıştır. Hüseynov'a görevinden el çektirilerek başkent Bakü'ye geri dönme emri verildi ancak emri tanımayan Hüseynov bunun yerine birliklerini Gence'ye getirdi. Bu iç bunalımdan faydalanan Ermeni kuvvetleri Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesine bitişik Kalbecer bölgesini işgal etti. Bu olay üzerine Suret Hüseynov ve emrindeki bir grup asker mevcut hükümete karşı isyan etti.
Darbe
[değiştir | kaynağı değiştir]
4 Haziran 1993 tarihinde Elçibey hükümeti tarafından Gence'de Hüseynov ve bir grup Azeri askerinin ele geçirilmesi için gönderilen askeri birliği Hüseynov güçleri tarafından püskürtüldü. Rus Ordusu'nun "104. Hava İndirme Tümeni" tarafından bırakılan askeri teçhizat ile donanmış Hüseynov'un emrindeki darbeci askerler hükümeti ele geçirmek için Bakü'ye ilerlemeye başladı. Bu gelişmeler yaşanırken onlarca Elçibey hükümet görevlisi istifa etti ve Azerbaycan'da hükümet değişikliği talep eden protestolar başladı.
18 Haziran'da Hüseynov'un emrindeki askerler başkent Bakü'ye yaklaşırken, Elçibey Bakü'den ayrılarak Nahçivan'a gitti. Bu süreçte Hüseynov'u İlham Aliyev'de destekledi.[3] Hüseynov'u destekleyen bir diğer isim Talış milliyetçisi, darbe girişimi sonrasıda Azeri Vatandaşlığından çıkarılan[4] Alikram Humbatov iç bunalımdan faydalanarak, Lenkeran bölgesinde Talış Muğan Özerk Cumhuriyeti adıyla kendini kurucusu ilan ederek yeni bir cumhuriyet ilan etti.[5] Seçilmiş cumhurbaşkanı Elçibey'in yokluğunda, 24 Haziran'da kendini Azerbaycan Cumhurbaşkanı ilan eden Aliyev'e parlamento tarafından özel yetkiler verildi. Ertesi gün Hüseynov Azerbaycan Başbakanı olarak atandı ve siyasi boşluk dolduruldu.[6]
29 Ağustos'ta yapılan referandumda ise Haydar Aliyev resmen cumhurbaşkanı seçildi.[3]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Darbenin neden olduğu kargaşadan faydalanan Ermeni kuvvetleri 1993 yazında Ağdam, Fuzuli ve Cebrail bölgelerini işgal etti.[3] Yeni kurulan Aliyev hükümeti Azerbaycan karşı saldırıları ile işgal edilen bazı bölgeleri geri almada sınırlı başarı elde etti. Çatışma dururken, Haydar Aliyev Mayıs 1994'te Ermenistan ile ateşkes antlaşması imzalayarak savaşı sona erdirdi.[3]
Ekim 1994'te Aliyev ve Hüseynov arasında ilişkiler bozuldu. Cumhurbaşkanı Aliyev Hüseynov'u "Azerbaycan Özel Amaçlı Polis Birimi" ile ittifak halinde Aliyev'e karşı bir darbe planlamakla suçladı. Hakkında yakalama kararı çıkarılması üzerine Hüseynov ve Rahim Gaziev yeniden bir araya gelerek Rusya'ya kaçtı. Her ikiside daha sonra Azerbaycan'a iade edildi ve mahkum edildi. Aliyev cumhurbaşkanlığa oğlu İlham Aliyev geçene dek; 2003 yılına kadar 1998'de çekişmeli seçimleri de kazanarak iktidarını korumuştur.[3]
Görevden alınan cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, ise 1997'de siyasete dönene kadar Nahçivan'da kaldı ve daha sonra ülkeyi terk edip 2000'de öldüğü Türkiye'de yaşamıştır. 2000 yılında Ebulfeyz Elçibey verdiği bir röportajında; darbeyi Rusya'nın yaptığını, dönemin Türkiye hükûmetinin kendisine destek vermediğini, ABD Kongre üyelerinin Bakü'de Haydar Aliyev'le ve muhalefetle görüştüğünü söylemiştir.[1]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Elçibey destek istedi". Milliyet. 19 Nisan 2000. 2 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2025.
- ^ a b c Mehmet Ali Birand (6 Haziran 2024). "Azerbaycan'daki Askeri Darbe (1993)". 32. Gün.
- ^ a b c d e Kemal Erdem (19 Mart 2010). ""Azerbaycan Darbesi" ve "Gazi Katliamı" arasındaki bağlantı üzerine (Bir "Devlet Sırrı"nın ya da "Devlet Terörü"nün anatomisi)". Sendika.org. 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Alikram Humbatov Kimdir? Alikram Humbatov Ne Zaman ve Neden Vefat Etti?". Kocaeli Gündem. 21 Aralık 2023. 2 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2025.
- ^ Ali Khudayi (2000). "Azerbaycan Tarihinde Ebülfez Elçibey`inYeri" (PDF). İstanbul Üniversitesi. 2 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Azerbaycan Üzerinde Güç Mücadelesi: Elçibey ve 1993 Darbesi" (Azerice). GurbanMammadov.com. 1 Mart 2023. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
| Azerbaycan Halk Cephesi lideri |
| |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Cumhurbaşkanı | ||||||
| Ailesi |
| |||||
| Ayrıca bakınız | ||||||
