Kuzey Buz Denizi

Kuzey Buz Denizi Kuzey Buz Okyanusu Arktik Okyanusu
Arktik Okyanusu ve Kuzey Kutbu
Havza
Konum	Amerika, Asya ve Avrupa arası
Koordinatlar	90°K 0°D
Genel bilgiler
Tür	Okyanus
Ortalama derinlik	987 m (3.238 ft)
En derin noktası	5.669 m (18.599 ft)
Yüzölçümü	14.060.000 km2 (5.430.000 sq mi)
Özellikler	Dünyanın en küçük okyanusu
Wikimedia Commons

Kuzey Buz Denizi ya da Arktik Okyanusu, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'nın kuzeylerinde yer alan, Kuzey Kutbu'nu kapsayan, buzlarla kaplı bir okyanustur. Uluslararası Hidrografi Örgütü (IHO) tarafından okyanus olarak kabul edilmektedir (Arctic Ocean). Yüzölçümü 14.090.000 km² olan devasa bir alandır. Diğer okyanuslara göre sığ olup, en derin noktası 5.449 m, ortalama derinlik 1.038 m'dir. Rusya (Yakutistan dâhil tüm Sibirya ve adaları), ABD, Kanada, Danimarka (Grönland), Norveç (Svalbard ve Jan Mayen) ile kıyıları vardır. Bunlara ek olarak soğuk ve elverişsiz iklimine rağmen çok önemli hayvan çeşitliliğine sahip olan Arktik Okyanus'ta birçok balık ve kuş türü yanında kompleks habitatlar oluşturan memeliler de yer alır. Özellikle kutup bölgesinin ikon hayvanları kutup ayıları, foklar, morslar, belugalar ve narvaller bu iklim ve çevre koşullarına milyonlarca yıllık bir evrimle adapte olmuşlardır.

Coğrafya ve okyanus bilimi

Yaklaşık olarak kuzey kutbunu ortalayan bu su kütlesi dünyanın en küçük okyanusu olarak kabul edilir, yüzölçümü Hint Okyanusu'nun kabaca altıda birinden biraz küçükken, Akdeniz'in beş katından daha büyüktür. Uzaklığı, yıpratıcı hava şartları ve kalıcı-mevsimsel buzlar nedeniyle hemen hemen en az bilinen bir okyanustur. Kabaca Grönland, Kuzey Amerika ve Avrasya tarafından çevrelenen bir sınıra sahiptir. Erken tarihsel süreçte ilk çağ Yunan bilginlerince Kuzey Kutbu dünyanın şekli konusunda önemli bir nesne olmuştur. 19. asrın sonlarında Norveçli kâşif Fridtjof Nansen merkezi Kuzey Kutbu'nda büyük bir okyanus keşfetti. 20. asrın ilk yarısında hâlâ tek bir okyanus havzası olduğu sanılırken; 1950 sonrası okyanus tabanının karmaşık yapısı ortaya konulmuştur. Okyanus bilimindeki gelişmelere göre okyanus tabanı iki ana ve onlar da üç okyanus altı sırtı tarafından dört yavru havzaya ayrılmıştır. Bu sırtların merkezi kanada açıklarından Yeni Sibirya adalarına değin uzanır. Bu sırt 1940'larda Sovyet bilim insanlarınca keşfedildi ve ünlü Rus bilgin Lomonosov'un adı verildi. Lomonosov sırtı, Arktik Okyanusu iki büyük parçaya ayırır. Bu parçalar Avrasya ve Amerasia havzalarıdır. Arktik okyanusun eşsiz bir özelliği de toplam yüzölçümünün üçte birinin kıta sahanlıklarıyla kaplı olmasıdır. Kısmen kalıcı veya mevsimlik buz kütleleriyle kaplı olması fotosentez için elzem olan güneş ışığı geçişini 100 kat düşürmektedir. Arktik Okyanus, Avrasya kısmında yarımada ve adalarla ufak denizlere bölünür. Bunlar; Çukçi, Doğu Sibirya, Laptev, kara ve Barents denizleridir. okyanusun toplam yüzölçümünün yüzde 36'sına sahip bu denizler, toplam hacmin sadece yüzde 2'sini temsil eder. Drenaj havzaları olarak da Mackenzie ve Colville nehirleri hariç önemli nehirler genelde Avrasya kısmında sularını okyanusa boşaltır.

Jeoloji

Arktik Okyanusun kabuk katmanı aşağı yukarı Senozoyik'ten günümüze değin aktif Gakkel sırtının yayılmasıyla oluşmuştur ve bu sırt Atlantik okyanus ortası sırtının bir devamıdır. Arktik okyanusu çevreleyen dağ sıralarını oluşturan temel kayalar erken ve orta Paleozoyik döneminde Caledonian-Ellesmerian orojenisi dahilinde şekillenmiştir. Bu oluşumun Triyas ve Jura dönemlerindeki bir bölgesel dalımla takip edilir ve bu bölgedeki ana hidrokarbon kaynaklarını oluşturur. Arktik okyanus, geç Kretase döneminden beri Atlantik ortası sırtının kuzeye göçüyle domine edilmiştir. Bu etkiyle Grönland ve Kanada ile yine Grönland ve Spitzbergen arası riftleşme meydana gelir. Gakkel sırtında olan deniz tabanı genişlemesinin başlangıcı Paleosen-Eosen sınırına tekabül eder. Riftleşme (çatlak-açıklık) meydana geldiğinde, Lomonosov sırtı kıtadan uzağa kutup noktası yönünde ilerledi ve Paleojen'de yavaş oranda, Neojen'de ise görece hızlı bir dalma meydana gelmiştir.

Ayrıca bakınız

• Okyanusların sınırları

Dış bağlantılar

• The Hidden Ocean Arctic 2005 21 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Oceanography Image of the Day 23 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Arctic Council 18 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Northern Forum 8 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Arctic Environmental Atlas İnteraktif harita
• NOAA Arctic Theme Page 10 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Kuzey Buz Denizi". The World Factbook. CIA. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
• Daily Arctic Ocean Rawinsonde Data from Soviet Drifting Ice Stations (1954–1990) 19 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at NSIDC
• NOAA North Pole Web Cam 13 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• NOAA Near-realtime North Pole Weather Data 23 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Search for Arctic Life Heats Up by Stephen Leahy 22 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• International Polar Foundation 5 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• National Snow and Ice Data Center – Daily report of Arctic ice cover based on satellite data16 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Marine Biodiversity Wiki