Acem Ali
Acem Ali, Esir Ali veya Acem İsâ olarak da tanınır, (ö. 1538 veya 1539), Azerî kökenli, Osmanlı İmparatorluğu'nun bilinen ilk başmimarı.[1][2] İstanbul'un mimarbaşı unvanlı ilk mimarıdır ve yaklaşık 20 yıl Osmanlı'da mimarbaşılık yapmıştır.[3][4]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Farklı belgelerde babasının adı Abdülkerim, Abdülvehhap ve Abdullah olarak geçmektedir.[1][3] Fatma binti Hilal ile evli olan Acem Ali'nin, Hasan Çelebi ve kendi gibi mimar olan Hamza adlı iki oğluyla Şemi, Sitti ve kendisi hayattayken ölen Fatma adlarında üç kızı vardı.[1] Çaldıran Muharebesi sonrasında Tebriz'e giren Sultan Selim tarafından Safevi devletinden 12 Nisan 1515 tarihinde esir alınmıştır. 1519 yılında ise kendisine başmimarlık görevi verilmiştir.[4]
Bir başka kaynağa göre ise 1503, 1504 ve 1505 yıllarında Bayezid Camii inşaatı sırasında mimar Yakub Şah bin Sultan Şah'ın halefi olarak hilat giydirildiği bilgisinden yola çıkılarak, 16. yüzyılın başlarında II. Bayezid'in padişahlığı sırasında Hassa Mimarlar Ocağında görevli olduğunu belirtilmektedir.[1] Acem Ali sonraları Bursa'daki Pirinç Han'ın yapımı, Amasya'daki II. Bayezid Camii ve Dimetoka'daki Dimetoka Sarayı'nın tamiratı ile İstanbul'daki Rumeli Hisarı'ndaki bir hamamın inşası gibi çalışmalarda görev aldı. 1523-24 tarihli belgelerde belirtilen Fatih'te yaptırdığı Mimar Acem Camii ile mektep ve 1537 tarihli belgelerde belirtilen caminin karşısına bir de zaviye yaptırarak küçük bir külliye oluşturdu. Sadrazam Ayas Mehmed Paşa ile yakın tarihlerde öldüğü bilinen Acem Ali, 1538 yahut 1539 yılında vefat ederken, yeni hassa mimarbaşı Mimar Sinan olur. Acem Ali'nin kabri, yaptırdığı caminin haziresinde bulunmaktadır.[1]
Mimar Sinan'ın, Acem Ali'nin üslûbunu sürdürmesi, Acem Ali'nin birçok eserini yenilemesi, tamir etmesi, Acem Ali'nin bazı eserlerinin Mimar Sinan'a mal edilmesine yol açmıştır. Örneğin Gebze'deki Çoban Mustafa Paşa Camii ile İstanbul'un Sultanahmet semtindeki İbrâhim Paşa Sarayı bunların en önemlileridir.
Bazılarının kitâbesinin bulunmamasına rağmen üslûplarından ve yapıldıkları tarihlerden Acem Ali'ye ait oldukları anlaşılan başlıca eserler arasında Saraybosna'da Gazi Hüsrev Bey Külliyesi, Sofya'da Kadı Seyfeddin, Manisa'da Sultan, Trabzon'da Hatuniye, Konya'da Sultan Selim, Çorlu'da Süleymaniye, Tekirdağ'a bağlı Saray'da Ayas Paşa, İstanbul Fatih'te Bâlî Paşa, Eyüpsultan'da Cezerî Kasım, Sütlüce ve Silivri'de Pîrî Mehmed Paşa camileri ile Topkapı Sarayı'nda Bâbüsselâm (ikinci kapı) sayılabilir.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Kumrular, Özlem, (Ed.) (2007). Muhteşem Süleyman. 1. basım. İstanbul: Kitap Yayınevi. ISBN 978-975-6051-77-1.
- ^ a b ZEKİ SÖNMEZ, "ACEM ALİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/acem-ali 8 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (08.08.2021).
- ^ a b "XVI-XVII. YÜZYIL İSTANBUL MİMARİSİ". Halil İbrahim Düzenli. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Ağustos 2021.
- ^ a b "BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE MİMAR ACEM ALİ" (PDF). Bilal DEDEYEV. INOCTE, Uluslararası Osmanlı Araştırmalarında Yeni Eğilimler Kongresi Bildiri Kitabı. 2016. 8 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)8 Ağustos 2021.