Alüminyum fosfür
| |
| |
| Adlandırmalar | |
|---|---|
Diğer adlar Alüminyum(III) fosfür Alüminyum monofosfür | |
| Tanımlayıcılar | |
3D model (JSmol)
|
|
| ChemSpider | |
| ECHA InfoCard | 100.040.065 |
| EC Numarası |
|
PubChem CID
|
|
| RTECS numarası |
|
| UNII | |
| UN numarası | 1397 3048 |
CompTox Bilgi Panosu (EPA)
|
|
| |
| |
| Özellikler | |
| Kimyasal formül | AlP |
| Molekül kütlesi | 57,96 g mol−1 |
| Görünüm | Yeşil-gri katı |
| Koku | Sarımsak benzeri |
| Yoğunluk | 2.85 g/cm3 |
| Erime noktası | 2.530 °C (4.590 °F; 2.800 K) |
| Çözünürlük (su içinde) | tepkimeye girerek fosfin açığa çıkarır |
| 2.5 eV (indirect)[1] | |
| Kırınım dizimi (nD) | 2.75 (IR), ~3 (Vis) [1] |
| Yapı | |
| Çinkoblend | |
| T2d-F43m | |
a = 546.35 pm
| |
| Tetrahedral | |
| Termokimya | |
Standart molar entropi (S⦵298)
|
47.3 J/mol K |
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)
|
−164.4 kJ/mol |
| Tehlikeler | |
| GHS etiketleme sistemi: | |
| Piktogramlar |   
|
| İşaret sözcüğü | Danger |
| Tehlike ifadeleri | H260, H300, H311, H330, H400 |
| Önlem ifadeleri | P223, P231+P232, P260, P264, P270, P271, P273, P280, P284, P301+P310, P302+P352, P304+P340, P310, P312, P320, P321, P322, P330, P335+P334, P361, P363, P370+P378, P391, P402+P404, P403+P233, P405, P501 |
| NFPA 704 (yangın karosu) |
|
| Parlama noktası | > 800 °C (1.470 °F; 1.070 K) |
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |
LD50 (medyan doz)
|
11.5 mg/kg |
| Güvenlik bilgi formu (SDS) | Harici MSDS |
| Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
| |
| Bilgi kutusu kaynakları | |
Alüminyum fosfür, AlP kimyasal formülüne sahip, yarı-iletken ve geniş spektrumlu fümigant olarak kullanılan bir inorganik bileşiktir. Safken renksiz katıdır fakat hidroliz ve oksidasyondan kaynaklanan safsızlıklar nedeniyle genellikle gri-yeşil-sarı toz veya pelet olarak satılır. Çiftçiler, haşere kontrolörleri, avlak bekçileri ve arazi yöneticileri tarafından fümigant pestisit olarak kullanılır. İnsanlar için oldukça zehirlidir.
AlP kristalleri koyu griden koyu sarıya kadar değişen renktedir ve 300 K'de 5,4510 Å kafes sabitine sahip bir çinkoblend kristal yapısına sahiptir.[2][3]
Alüminyum fosfürün toksisitesi, su veya asitlerle reaksiyona girerek fosfin açığa çıkarmasından kaynaklanır:[4]
![{\displaystyle {\mathrm {AlP} {}+{}3\,\mathrm {H} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{2}}\mathrm {O} {}\mathrel {\longrightarrow } {}\mathrm {Al} (\mathrm {OH} ){\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}{}+{}\mathrm {PH} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/205673a2c98a30a1f69d1cae6ffc6e67ed371dee)
![{\displaystyle {\mathrm {AlP} {}+{}3\,\mathrm {H} {\vphantom {A}}^{+}{}\mathrel {\longrightarrow } {}\mathrm {Al} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}{\vphantom {A}}^{+}{}+{}\mathrm {PH} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/4e14c2b78518beb1d87046f5dcd482fcf35ee5fb)
Hazırlanışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Alüminyum fosfür, bileşimindeki elementlerin birleşimiyle üretilir:[5][6]
![{\displaystyle {4\,\mathrm {Al} {}+{}\mathrm {P} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{4}}{}\mathrel {\longrightarrow } {}4\,\mathrm {AlP} }}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/42dc3b7d6e1e0a048cfd694e38a227156b5e6d4c)
Uygulamaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Pestisit olarak
[değiştir | kaynağı değiştir]AlP, depolanmış tahıl taneleri için kemirgen öldürücü (rodentisit), böcek öldürücü (insektisit) ve fümigant olarak kullanılır. Köstebek ve kemirgen gibi küçük memelileri öldürmek için kullanılır. "Buğday hapları" olarak bilinen tabletler veya peletler, genellikle amonyak ve karbon dioksit (örneğin amonyum karbamat) açığa çıkaran ve fosfin gazının kendiliğinden tutuşma veya patlama olasılığını azaltmaya yardımcı olan diğer kimyasalları da içerir.[7]
AlP hem fümigant hem de oral pestisit olarak kullanılır. Bir rodentisit olarak, alüminyum fosfür peletleri kemirgenler tarafından tüketilmek üzere yiyecekle karışım hâlinde sunulur. Kemirgenin sindirim sistemindeki asit, fosfürle reaksiyona girerek toksik fosfin gazı üretir. Alüminyum fosfüre benzer diğer pestisitler çinko fosfür ve kalsiyum fosfürdür. Bu uygulamada, alüminyum fosfür çeşitli marka adları altında satılmaktadır, örneğin PestPhos, Quickphos, Celphos, Fostox, Fumitoxin, Phostek, Phostoxin, Talunex, Fieldphos, PH3 ve Weevil-Cide. Aşağıdaki hidroliz denklemine göre fosfin gazı oluşur:[8]
![{\displaystyle {2\,\mathrm {AlP} {}+{}6\,\mathrm {H} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{2}}\mathrm {O} {}\mathrel {\longrightarrow } {}\mathrm {Al} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{2}}\mathrm {O} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}\,{\cdot }\,3\,\mathrm {H} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{2}}\mathrm {O} {}+{}2\,\mathrm {PH} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/08ed1867219250e05832ea8d6b36727dd815955b)
Diğer pestisit uygulamalarının pratik olmadığı ve gemiler, uçaklar ve tahıl siloları gibi yapı ve tesislerin arıtıldığı durumlarda fümigant olarak kullanılır. Tüm bu yapılar etkili bir şekilde kapatılabilir veya gaz geçirmez bir membranla kapatılabilir, böylece fosfin dumanları hapsedilebilir ve yoğunlaştırılabilir. Fümigantlar ayrıca doğrudan kemirgen yuvalarına da uygulanır.[9]
Yarı-iletkenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Endüstriyel olarak AlP, genellikle ışık yayan diyotlar (örneğin alüminyum galyum indiyum fosfür) gibi cihazlardaki uygulamalar için diğer ikili malzemelerle alaşımlanan bir yarı iletken malzemedir.[10]
Toksisite
[değiştir | kaynağı değiştir]Alüminyum fosfür, özellikle yeni açılmış bir kapta tüketildiğinde oldukça zehirlidir.[11][12] Yutulduktan sonra toksik özellikler genellikle birkaç dakika içinde gelişir. Alüminyum fosfür yutulmasının en büyük ölümcül sonucu, dolaşım sisteminin çökmesidir ve bildirildiğine göre, bu toksinlerin neden olduğu ikincil etkiler, kalp kası hücreleri üzerinde doğrudan etkilere, sıvı kaybına ve böbrek üstü bezi hasarına yol açar.[13][14] Belirti ve semptomlar spesifik değildir, doza bağlıdır ve zamanla değişir. Baskın klinik özellik, dopamin tedavisine dirençli şiddetli hipotansiyondur.[15] Diğer özellikler arasında baş dönmesi, yorgunluk, göğüste sıkışma, baş ağrısı, mide bulantısı, kusma, ishal, ataksi, uyuşukluk, parestezi, titreme, kas güçsüzlüğü, diplopi ve sarılık sayılabilir.[16][17][18][19]
Şiddetli inhalasyon meydana gelirse, hastada akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS), kalp yetmezliği, aritmi, konvülsiyon ve koma gelişebilir. Geç belirtiler arasında karaciğer ve böbrek toksisiteleri bulunur.[16][17][18][19] Derin şok, miyokardit ve çoklu organ yetmezliği ölüme yol açabilir.[20]
Alüminyum fosfür zehirlenmesinin yönetimi, spesifik bir tedavi olmadığından tamamen destekleyici olmalıdır.[21] Metabolik asidozun düzeltilmesi, tedavinin temel taşıdır.[22] Magnezyum sülfatın AlP zehirlenmesinde potansiyel bir tedavi olarak rolü, ölümcül bir sonuç olasılığını azaltabilir ve birçok çalışmada tanımlanmıştır.[19][20] Alüminyum fosfürün ölümcül dozu 0,15 ile 0,5 gram arasındadır.[23]
Alüminyum fosfür zehirlenmesinden kaynaklanan ölüm oranları %35 ile %85 arasında değişmektedir.[24] Gerçek vakalarda ölüm oranları çok daha fazla olabilir, çünkü alüminyum fosfürden zehirlenen kişilerin %5'inden azı sonunda üçüncü basamak bir bakım merkezine ulaşmaktadır.[20]
Zehirlenme olayları
[değiştir | kaynağı değiştir]Suudi Arabistan'da yapılan bir çalışmada, alüminyum fosfür zehirlenmelerinin en yaygın olarak evlerin fümigasyonu sırasında meydana geldiği görülmüştür.[25] Alüminyum fosfür alımının, Kuzey Hindistan'da en yaygın intihar yöntemi olduğu bildirilmiştir.[26][27] Alüminyum fosfürün piyasada serbestçe bulunabildiği 1992 yılından bu yana, bildirildiğine göre Kuzey Hindistan'da organofosfor ve barbitürat zehirlenmesi gibi diğer tüm kasıtlı zehirlenme biçimlerini geride bırakmıştır.[28]
Tayland ve Güneydoğu Asya'nın diğer bölgelerindeki turistler arasında meydana gelen birçok ölüm olayının, otellerdeki tahtakurularını öldürmek amacıyla kullanılan bir böcek ilacı olan alüminyum fosfürden kaynaklanmış olabileceği düşünüldü.[29][30]
Ocak 2017'de, Teksas'ın Amarillo kentindeki bir karavan parkında fareleri öldürmek için evin altında böcek ilacı kullanılması sonucu dört çocuk öldü.[31]
16 Kasım 2019'da Romanya'nın Temeşvar kentinde, yaşadıkları konut kompleksinin alüminyum fosfür ile fümigasyonu sonrası uygunsuz şekilde havalandırılması sonucu 2 çocuk ve bir yetişkin öldü. Daha sonra ülkede bu kimyasalın kötüye kullanımıyla bağlantılı olabilecek başka vakalar da olduğu ortaya çıktı.[32]
Şubat 2020'de, Fransa yakınlarında seyahat eden bir kargo gemisinde alüminyum fosfür zehirlenmesi, başarısız bir fümigasyon prosedürünün sonucu bir ölüme ve üç ciddi zehirlenmeye yol açtı.[33][34]
Aralık 2021'de Londra'da 11 yaşında bir kız çocuğu öldü ve bir başka çocuk, bir komşusunun bir apartman binasındaki tahtakurusu istilasını gidermek için yasadışı olarak ithal edilen alüminyum fosfür tabletleri kullanması sonucu fosfin solunması sonucu ciddi şekilde zehirlendi.[35]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Berger, L. I. (1996). Semiconductor Materials
. CRC Press. ss. 125. ISBN 0-8493-8912-7.
- ^ Van Zeghbroeck; B. J. (1997). "Bravais Lattices; Zincblende Lattice". University of Colorado. 17 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Lattice Constants". SiliconFarEast.com. 2004. 17 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2017.
- ^ Holleman, Arnold Frederik; Wiberg, Egon (2001), Wiberg, Nils (ed.), Inorganic Chemistry, translated by Eagleson, Mary; Brewer, William, San Diego/Berlin: Academic Press/De Gruyter, ISBN 0-12-352651-5
- ^ White, W. E.; Bushey, A. H.; Holtzclaw, H. F.; Hengeveld, F. W. (1953). "Aluminum Phosphide". Bailar, J. C. (Ed.). Inorganic Syntheses. 4. ss. 23-25. doi:10.1002/9780470132357.ch7. ISBN 978-0-470-13235-7.
- ^ White, W. E.; Bushey, A. H. (1944). "Aluminum Phosphide – Preparation and Composition". Journal of the American Chemical Society. 66 (10). s. 1666. Bibcode:1944JAChS..66.1666W. doi:10.1021/ja01238a018.
- ^ United States Environmental Protection Agency. (2006). Inert Reassessment-Ammonium Carbamate [1]
- ^ White, W. E.; Bushey, A. H. (1944). "Aluminum Phosphide – Preparation and Composition". Journal of the American Chemical Society. 66 (10): 1666. Bibcode:1944JAChS..66.1666W. doi:10.1021/ja01238a018.
- ^ Şablon:Ullmanns
- ^ Corbridge, D. E. C. (1995). Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology. 5th. Amsterdam: Elsevier. ISBN 0-444-89307-5.
- ^ Chugh, SN; Dushyant; Ram, S; Arora, B; Malhotra, KC (1991). "Incidence & outcome of aluminium phosphide poisoning in a hospital study". The Indian Journal of Medical Research. Cilt 94. ss. 232-5. PMID 1937606.
- ^ Singh S, Singh D, Wig N, Jit I, Sharma BK (1996). "Aluminum phosphide ingestion—a clinico-pathologic study". J Toxicol Clin Toxicol. 34 (6). ss. 703-6. doi:10.3109/15563659609013832. PMID 8941200.
- ^ Chugh, SN; Pal, R; Singh, V; Seth, S (1996). "Serial blood phosphine levels in acute aluminium phosphide poisoning". The Journal of the Association of Physicians of India. 44 (3). ss. 184-5. PMID 9251315.
- ^ Gurjar, Mohan; Baronia, Arvind K; Azim, Afzal; Sharma, Kalpana (2011). "Managing aluminum phosphide poisonings". J Emerg Trauma Shock. 4 (3). ss. 378-384. doi:10.4103/0974-2700.83868
. PMC 3162709 . PMID 21887030.
- ^ Chugh SN, Kumar P, Aggarwal HK, Sharma A, Mahajan SK, Malhotra KC (1994). "Efficacy of magnesium sulphate in aluminium phosphide poisoning--comparison of two different dose schedules". J Assoc Physicians India. 42 (5). ss. 373-5. PMID 7829435.
- ^ a b Goel, A; Aggarwal, P (2007). "Pesticide poisoning". The National Medical Journal of India. 20 (4). ss. 182-91. PMID 18085124.
- ^ a b Sudakin, DL (2005). "Occupational exposure to aluminium phosphide and phosphine gas? A suspected case report and review of the literature". Human & Experimental Toxicology. 24 (1). ss. 27-33. Bibcode:2005HETox..24...27S. doi:10.1191/0960327105ht496oa . PMID 15727053.
- ^ a b Gupta, S; Ahlawat, SK (1995). "Aluminum phosphide poisoning—a review". Journal of Toxicology. Clinical Toxicology. 33 (1). ss. 19-24. doi:10.3109/15563659509020211. PMID 7837309.
- ^ a b c Gurjar, Mohan; Azim, Afzal; Baronia, Arvindk; Sharma, Kalpana (2011). "Managing aluminum phosphide poisonings". Journal of Emergencies, Trauma, and Shock. 4 (3). ss. 378-84. doi:10.4103/0974-2700.83868 . PMC 3162709 . PMID 21887030.
- ^ a b c Mathai, Ashu; Bhanu, Madhuritasingh (2010). "Acute aluminium phosphide poisoning: Can we predict mortality?". Indian Journal of Anaesthesia. 54 (4). ss. 302-7. doi:10.4103/0019-5049.68372 . PMC 2943698 . PMID 20882171.
- ^ Gurjar, Mohan; Azim, Afzal; Baronia, ArvindK; Sharma, Kalpana (2011). "Managing aluminum phosphide poisonings". Journal of Emergencies, Trauma, and Shock. 4 (3). ss. 378-84. doi:10.4103/0974-2700.83868 . PMC 3162709 . PMID 21887030.
- ^ Wiwanitkit, Viroj (2009). "Aluminum phosphide poisoning". Indian Journal of Critical Care Medicine. 13 (3). s. 171. doi:10.4103/0972-5229.58547 . PMC 2823103 . PMID 20040819.
- ^ A Wahab; MS Zaheer; S Wahab; RA Khan. "Acute aluminium phosphide poisoning: an update" (PDF). Hong Kong Journal of Emergency Medicine. s. 152.
- ^ Chugh, SN; Dushyant; Ram, S; Arora, B; Malhotra, KC (June 1991). "Incidence & outcome of aluminium phosphide poisoning in a hospital study". The Indian Journal of Medical Research. Cilt 94. ss. 232-5. PMID 1937606.
- ^ Alnasser, Sulaiman; Hussain, Shalam M.; Kirdi, Tamader Saeed; Ahmed, Ali (July 2018). "Aluminum phosphide poisoning in Saudi Arabia over a nine-year period". Annals of Saudi Medicine. 38 (4). ss. 277-283. doi:10.5144/0256-4947.2018.277. ISSN 0975-4466. PMC 6086675 . PMID 30078026.
- ^ Bogle, RG; Theron, P; Brooks, P; Dargan, PI; Redhead, J (2006). "Aluminium phosphide poisoning". Emerg Med J. 23 (1). s. e3. doi:10.1136/emj.2004.015941. PMC 2564148 . PMID 16373788.
- ^ Siwach, SB; Gupta, A (1995). "The profile of acute poisonings in Harayana-Rohtak Study". The Journal of the Association of Physicians of India. 43 (11). ss. 756-9. PMID 8773034.
- ^ Singh, D; Jit, I; Tyagi, S (1999). "Changing trends in acute poisoning in Chandigarh zone: A 22-year autopsy experience from a tertiary care hospital in northern India". The American Journal of Forensic Medicine and Pathology. 20 (2). ss. 203-10. doi:10.1097/00000433-199906000-00019. PMID 10414665.
- ^ "Pesticide in Alberta deaths may have killed Quebec sisters in Thailand in 2012". theglobeandmail.com/. 2 Mart 2015. Erişim tarihi: 3 Mart 2015.
- ^ "Potent bed bug poison may have killed Canadian tourist, friend in Vietnam". news.nationalpost.com/. 19 Eylül 2012. Erişim tarihi: 3 Mart 2015.
- ^ "4 children killed after pesticide released toxic gas underneath their home, police say". Washington Post. Erişim tarihi: 6 Ocak 2017.
- ^ "Tragedia de la Timișoara, Substanța toxică ucide de 12 ani oameni în România". EvZ. 26 Kasım 2019. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ "Phosphine Gas Poisoning - France: Fatal" (E-posta). ProMED-mail. 14 Şubat 2020. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020. Bilinmeyen parametre
|mailing-list=görmezden gelindi (yardım) - ^ "4 crew poisoned by fumigation, 1 died, France". Fleetmon. 14 Şubat 2020. 1 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020.
- ^ "Girl, 11, died on her birthday after London neighbour used bedbug poison". The Guardian. 18 Temmuz 2024. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2024.
