Amos Tversky
Amos Tversky | |
|---|---|
| Doğum | Amos Nathan Tversky 16 Mart 1937 Hayfa, İngiliz Filistin Mandası |
| Ölüm | 02 Haziran 1996 (59 yaşında) Stanford, Kaliforniya, ABD |
| Milliyet | İsrailli |
| Mezun olduğu okul(lar) | Michigan Üniversitesi İbrani Üniversitesi |
| Tanınma nedeni | Beklenti teorisi Buluşsal yöntemler ve önyargılar |
| Evlilik | Barbara Tversky (e. 1963) |
| Ödüller | MacArthur Ödülü Grawemeyer Ödülü Psikolojide (2003) |
Askeri kariyer | |
| Bağlılığı | Israil |
| Branşı | İsrail Savunma Kuvvetleri |
| Rütbesi | Seren (Yüzbaşı) |
| Çatışma/savaşları | |
| Kariyeri | |
| Dalları | Bilişsel psikoloji, Davranışsal ekonomi |
| Çalıştığı kurumlar | İbrani Üniversitesi Stanford Üniversitesi |
| Doktora öğrencileri | |
Amos Nathan Tversky (İbranice: עמוס טברסקי; 16 Mart 1937 - 2 Haziran 1996) İsrailli bilişsel ve matematiksel psikologdur ve sistematik insan bilişsel yanlılığının keşfi ve risk yönetimi konusunda önemli bir figürdür.
İlk çalışmalarının çoğu ölçümün temelleri ile ilgiliydi. Foundations of Measurement adlı üç ciltlik bir incelemenin ortak yazarıdır. Daniel Kahneman ile yaptığı erken dönem çalışmaları, tahmin psikolojisi ve olasılık yargısına odaklandı; daha sonra, insanın irrasyonel ekonomik seçimlerini açıklamayı amaçlayan ve davranışsal iktisadın ufuk açıcı çalışmalarından biri olarak kabul edilen beklenti teorisini geliştirmek için birlikte çalıştılar .
Tversky'nin ölümünden altı yıl sonra Kahneman, Amos Tversky ile birlikte yaptığı çalışma nedeniyle 2002 Nobel Ekonomi Anma Ödülü'nü aldı.[1] (Ödül ölümden sonra verilmemektedir.) Kahneman, ödülü aldıktan kısa bir süre sonra The New York Times'a verdiği bir röportajda şunları söyledi: "Bunun ortak bir ödül olduğunu hissediyorum. On yıldan fazla bir süredir ikiz gibiydik."[2]
Tversky ayrıca Thomas Gilovich, Itamar Simonson, Paul Slovic ve Richard Thaler gibi önde gelen birçok araştırmacıyla işbirliği yaptı. 2002'de yayınlanan A Review of General Psychology anketi, Tversky'yi Edwin Boring, John Dewey ve Wilhelm Wundt ile birlikte 20. yüzyılın en çok alıntı yapılan 93. psikoloğu yapmıştır.[3]
Hayatının erken dönemi ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tversky, Polonya doğumlu veteriner Yosef Tversky ile Litvanyalı Yahudi Jenia Tversky'nin (doğumdaki soyadı Ginzburg) oğlu olarak İngiliz Filistin Mandası şehirlerinden Hayfa'da (günümüzde İsrail) doğdu. Annesi daha sonra Mapai'yi (İşçi Partisi) temsilen İsrail Devleti Parlamentosu Knesset'e üye olan bir sosyal hizmet uzmanıydı.[4] Tversky'nin kendisinden on üç yaş büyük Ruth adında bir kız kardeşi vardı.
Tversky'nin annesi, matematik de dahil olmak üzere birçok alanda oğlunun kendi kendini yetiştirdiğini söyler.[5] Lisede Tversky, edebiyat eleştirmeni Baruch Kurzweil'den dersler alır ve ileride ödüllü bir şair olacak olan sınıf arkadaşı Dahlia Ravikovich ile arkadaş olur.
Tversky, lisans derecesini İsrail'deki Kudüs İbrani Üniversitesi'nden 1961'de ve doktora derecesini 1965'te Ann Arbor'daki Michigan Üniversitesi'nden aldı. Yargıyı araştırma konusunda net bir vizyon geliştirmişti.[5]
Askerlik hizmeti ve kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu süre zarfında, zorunlu askerlik hizmetini tarımsal yerleşim birimlerinin kurulmasıyla birleştiren bir İsrail Savunma Kuvvetleri programı olan Nahal'ın da üyesi ve lideriydi.[6]
Tversky, İsrail Savunma Kuvvetlerinde bir paraşütçü olarak ayrıcalıklı bir şekilde hizmet etti, yüzbaşı rütbesine yükseldi ve cesaretle ödüllendirildi.[4] 1956'da Süveyş Krizi sırasında savaş bölgelerinde paraşütle atladı, 1967'de Altı Gün Savaşı sırasında bir piyade birliğine komuta etti ve 1973'te[6] Kippur Savaşı sırasında bir psikoloji saha biriminde görev yaptı.
Akademik kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Akademik rolleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Tversky, doktorasının ardından İbrani Üniversitesi'nde ders verdi. Daha sonra 1978'de kariyerinin geri kalanını geçireceği Stanford Üniversitesi fakültesine katıldı.
Akademik çalışma
[değiştir | kaynağı değiştir]Daniel Kahneman'la çalışma
[değiştir | kaynağı değiştir]Amos Tversky'nin en etkili çalışması, 1960'ların sonlarında başlayan bir ortaklıkla uzun süre birlikte çalıştığı Daniel Kahneman ile yapıldı. Çalışmaları, insanın karar verme sürecinde sürekli olarak sergilenen rasyonalitedeki önyargıları ve başarısızlıkları araştırıyordu.[6] Kahneman ve Tversky, birlikte ilk makaleleri olan "Belief in the Law of Small Numbers (Küçük Sayılar Yasasına İnanç)"tan başlayarak, sıklıkla öznelerin belirsiz koşullar altında nasıl irrasyonel kararlar aldıklarını gösteren küçük ölçekli ampirik deneyler kullandılar ve insan yargısını etkileyen on bir "bilişsel yanılsama" ortaya koydular. (Bilişsel önyargı kavramını 1972'de tanıttılar.[7]) Bu çalışma, büyük ölçüde tüm aktörlerin rasyonalitesini varsayan iktisat alanında oldukça etkili oldu.[8]
Kahneman'a göre iş birliktelikleri, yeniden canlandırmaya çalışsalar da 1980'lerin başlarında 'azaldı'.[9] Bunu etkileyen faktörler arasında, ortaklığın çıktısı için verilmekte olan dış kredinin çoğunu Tversky'nin alması ve Tversky ile Kahneman'ın artık birbirleriyle etkileşime girme isteklerinde bir azalma olması gibi nedenler yer aldı.[10]
Karşılaştırmalı belirsizlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Tversky ve Fox (1995),[11] karşılaştırmalı belirsizlik çerçevesiyle, insanların belirsiz kumarları veya belirsiz seçimleri sevmediği fikri olan 'belirsizlikten kaçınmayı' ele aldı. Fikirleri, insanların yalnızca belirsiz bir seçeneği belirsiz olmayan bir seçenekle karşılaştırarak dikkatleri özellikle belirsizliğe getirildiğinde belirsizlikten kaçındıklarıydı. Örneğin, insanlar, bu iki testi aynı anda değerlendirirken, eşit oranlarda siyah ve kırmızı top içeren bir kavanozdan doğru renkli bir top seçmeye, bilinmeyen oranlarda bilye içeren bir kavanozdan daha fazla bahse girmeye isteklidirler. Ancak, bunları ayrı ayrı değerlendirirken, insanlar her iki kavanoz için de yaklaşık olarak aynı miktarda bahse girmeye isteklidir. Bu nedenle, muğlak kumarı muğlak olmayan kumarla kıyaslmaka mümkün olduğunda, insanlar bundan hoşlanmazlar. - ama kişi bu karşılaştırmadan habersiz olduğunda böyle bir durum olmaz.
Önemli katkıları
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ölçümün temelleri
- ankraj ve ayar
- kullanılabilirlik sezgisel
- taban oran yanılgısı
- bağlaç yanılgısı
- çerçeveleme
- davranışsal finans
- kümelenme illüzyonu
- kayıptan kaçınma
- beklenti teorisi
- kümülatif beklenti teorisi
- temsili buluşsallık
- Tversky indeksi
- destek teorisi
- kontrast modeli
- özellik eşleştirme benzerlik hesabı
Araştırma yaklaşımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kahneman, Tversky'nin "problemleri seçmekte mükemmel bir zevke sahip olduğunu ve önemli olmayan hiçbir şey için asla fazla zaman kaybetmediğini" söyler. Ayrıca her zaman ilerlemesini sağlayan şaşmaz bir pusulası vardı.[9]
Tversky'nin Kahneman ile bilişsel illüzyonlar üzerine yazdığı 1974 Science makalesi, bir "ilgili araştırma dizisini" tetikledi, Science News 1994'te akıl yürütme üzerine araştırmaların yakın tarihinin izini süren bir makale yazdı. Ekonomi, işletme, felsefe ve tıp alanındaki karar teorisyenlerinin yanı sıra psikologlar da çalışmalarından alıntı yaptı.[12]
Tanıma
[değiştir | kaynağı değiştir]1980'de Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi üyesi oldu.[6]
1984'te MacArthur Bursu aldı ve 1985'te Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçildi.[13] Tversky, Daniel Kahneman ile ortak olarak, 2003 Louisville Üniversitesi Grawemeyer Psikoloji Ödülü'nü kazandılar.[14]
Tversky'nin ölümünden sonra Kahneman, Tversky ile birlikte yaptığı çalışmalardan dolayı 2002 Nobel İktisadi Bilimler Anma Ödülü'ne layık görüldü. Ancak, Nobel ödülleri ölenin ardından verilmez.[1]
Kişilik ve özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kahneman, "Amos tanıdığım en özgür insandı ve aynı zamanda en disiplinli olduğu için özgür olabiliyordu" demiştir.[9]
Stanford'da matematik profesörü olan Persi Diaconis, "Onun huzurunda olmaktan mutluyduk. Adeta çevresinde parlayan bir nur vardı."[12] demiştir.
Stanford Üniversitesi Rektörü Gerhard Casper, Tversky'nin "en yüksek profesyonel etik standartlarını koruduğunu" ve "Stanford'a ve fakülte yönetişim kurumlarına olan bağlılığının örnek teşkil ettiğini" söyledi.[12]
Çok işbirlikçi olmakla birlikte, Tversky'nin geceleri başkaları uyurken yalnız çalışmak gibi ömür boyu süren bir alışkanlığı da vardı.[9]
Entelektüel tartışmalarda Tversky "karşısındakini ezmek isterdi".[15][16]
Tversky, insanların olasılıksal bir evrende belirsizlik altında yaşadıklarına inanıyordu.[17]
Kişisel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1963'te Tversky, daha sonra Columbia Üniversitesi Teachers College'da insan gelişimi bölümünde profesör olan Amerikalı psikolog Barbara Gans ile evlendi.[6] Çiftin üç çocukları oldu.
Dr. Amos Tversky, 2 Haziran 1996 Pazar günü California, Stanford'daki evinde bir çeşit cilt kanseri olan metastatik melanomdan öldüğünde 59 yaşındaydı.[18]
Yahudi bir ateistti.[19] Yani etnik olarak Yahudi, ancak fikir ve dünya görüşü olarak ateist idi.
Popüler kültürde
[değiştir | kaynağı değiştir]Tversky zeka testi
[değiştir | kaynağı değiştir]Malcolm Gladwell tarafından 2013'te yazılan David and Goliath: Underdogs, Misfits, and the Art of Battling Giants, adlı kitabında[20] anlatıldığı gibi, Tversky'nin akranları onu o kadar çok düşündüler ki, zeka ölçmek için gayri ciddi tek parçalı bir test tasarladılar. Gladwel'el anlatıldığına göre, Psikolog Adam Alter'in, Tversky zeka testi tanımı şöyleydi: "Tversky'nin senden daha zeki olduğunu ne kadar hızlı anlıyorsan, o kadar zekisin".[21]
Geri Alma Projesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Michael Lewis'in 2016'da yayınlanan The Undoing Project: A Friendship That Changed Our Minds adlı kitabı,[22] Tversky'nin Daniel Kahneman ile kişisel ve profesyonel ilişkisini konu alır.[23]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Altman, Daniel (10 Ekim 2002). "A Nobel That Bridges Economics and Psychology". The New York Times. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
- ^ Goode, Erica (5 Kasım 2002). "A Conversation with Daniel Kahneman; On Profit, Loss and the Mysteries of the Mind". The New York Times. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
- ^ Haggbloom (2002). "The 100 most eminent psychologists of the 20th century". Review of General Psychology. 6 (2): 139-152. doi:10.1037/1089-2680.6.2.139. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Aralık 2022.
- ^ a b "1937: A Psychologist Who Shed Light on Our Irrationality Is Born". Haaretz (İngilizce). 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- ^ a b Priceless: The Hidden Psychology of Value By William Poundstone
- ^ a b c d e Lewis, Michael (2017). The Undoing Project. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-35610-6.
- ^ "Representativeness Revisited: Attribute Substitution in Intuitive Judgment". Heuristics and Biases: The Psychology of Intuitive Judgment. Cambridge: Cambridge University Press. 2002. ss. 51-52. ISBN 978-0-521-79679-8.
- ^ "Amos Tversky, leading decision researcher, dies at 59". Stanford University News Service. 5 Haziran 1996. 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2017.
- ^ a b c d "The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2002". 14 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- ^ Michael Lewis. "The Undoing Project: A Friendship that Changed the World". Penguin, 2016 (ISBN 9780141983035)
- ^ Fox, Craig R.; Amos Tversky (1995). "Ambiguity Aversion and Comparative Ignorance". Quarterly Journal of Economics. 110 (3): 585-603. doi:10.2307/2946693.
- ^ a b c "Amos Tversky, leading decision researcher, dies at 59". 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- ^ "National Academy of Sciences". nas.nasonline.org. 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- ^ "2002- Daniel Kahneman and Amos Tversky". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kahnemnan, Michael Lewis'te alıntılanmıştır, "The Undoing Project: A Friendship that Changed the World". Penguin, 2016 (ISBN 9780141983035)
- ^ Tversky..." didn't have Danny's feeling that we should all think together and work together. He thought "F*** You". Walter Mischel, quoted in Michael Lewis, "The Undoing Project: A Friendship that Changed the World". Penguin, 2016 (ISBN 9780141983035)
- ^ "İnsanlar isteseler de istemeseler de belirsizlik içinde yaşarlar..... İnsan, olasılıksal bir Evrene atılan deterministik bir cihazdır. Bu karşılaşmada sürprizler beklenir." Tversky'nin bilimsel bir makale için yaptığı notlar. Michael Lewis. "The Undoing Project: A Friendship that Changed the World". Penguin, 2016 (ISBN 9780141983035).
- ^ Freeman, Karen (6 Haziran 1996). "Amos Tversky, Expert on Decision Making, Is Dead at 59". The New York Times. 15 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
- ^ Engber, Daniel. "How a Pioneer in the Science of Mistakes Ended Up Mistaken" 10 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Slate Magazine, 21 Ekim 2016. "Bu, şaşkın zıtlıkların bir portresi: Hem Kahneman hem de Tversky parlak bilim adamlarıydı ve ateist İsrailli Yahudilerdi..."
- ^ Malcolm Gladwel, Davut ve Golyat: Olağan Mağluplar İçin Devlerle Savaşma Sanatı 20 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., çev. Zeynep Kökkaya Chalar, Mediacat Yay., 2021, ISBN: 9786054584475
- ^ Malcolm Gladwell, David and Goliath: Underdogs, Misfits, and the Art of Battling Giants, 2013, page 103
- ^ Michael Lewis, Telafi Projesi: Seçimlerimizin Sınırlarını ve Düşünce Şeklimizi Değiştiren Bir Dostluk 20 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., çev. Gökçe Çakmak, Epsilon Yay, Mart 2022, ISBN: 9786254141539
- ^ Engber, Daniel (21 Aralık 2016). "The Irony Effect". Slate. 10 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de Amos Tversky ile ilgili sözler mevcuttur.- Memorial Resolution - Amos Tversky
- Boston Globe: The man who wasn't there
- Daniel Kahneman – Autobiography 29 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tversky in group discussion (39 mins) https://www.youtube.com/watch?v=BoiFo3MA0mc 20 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tversky lecturing; https://www.youtube.com/watch?v=zO0oLX_WEYQ 20 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 20. yüzyıl psikologları
- Amerikalı Yahudi bilim insanları
- İsrailli Yahudiler
- Amerika Birleşik Devletleri'ndeki İsrailli göçmenler
- İsrailli ateistler
- Michigan Üniversitesinde öğrenim görenler
- Kudüs İbrani Üniversitesi öğretim üyeleri
- Ulusal Bilimler Akademisi üyesi yabancılar
- MacArthur Fellows
- Econometric Society üyeleri
- Amerikan Bilim ve Sanat Akademisi üyeleri
- Davranışsal finans
- 1996'da ölenler
- 1937 doğumlular