Psikolog
 | |
| Gerekli eğitimler | Ülkeye göre farklılık gösterir. |
|---|---|
| Çalışma alanları | Sağlık kuruluşları; eğitim kuruluşları; şirketlerin insan kaynakları, kurumsal gelişim ve eğitim, çalışan destek programı gibi birimleri; Medya, Reklam ve İletişim Sektörü; kamuoyu araştırma, pazar araştırma ve kariyer danışmanlığı gibi araştırma ve danışmanlık firmaları; adliye, cezaevi, sosyal hizmet merkezi gibi kamu kurumları; psikososyal destek, mülteci desteği, travma alanlarında çalışan stk'lar ve uluslararası kuruluşlar |
| İlgili meslekler | Psikoterapist, psikiyatrist |
Psikolog, insan davranışları, düşünce süreçleri, duygular ve zihinsel işleyiş üzerine bilimsel araştırmalar yapan ve bu bilgileri çeşitli alanlarda uygulayan uzmandır.
1879'da Almanya’daki Leipzig Üniversitesi’nde ilk psikoloji laboratuvarını kuran Wilhelm Wundt, kendisini "psikolog" olarak tanımlayan ilk kişidir.[1]
Psikoloji alanında lisans eğitimi, Türkiye'de üniversitelerin dört yıllık Psikoloji bölümlerinde verilmektedir. Lisans eğitiminden sonra yüksek lisans ve doktora programlarında eğitim alarak psikoloji biliminin temel (sosyal psikoloji, gelişimsel psikoloji, deneysel psikoloji gibi) veya uygulamalı alanlarından birinde (klinik psikoloji, örgütsel psikoloji, sağlık psikolojisi, spor psikolojisi gibi) uzmanlaşılır.
Halk arasındaki "psikolog" düşüncesine en uygun düşen psikolog grubu klinik psikologlardır ve "psikolog" terimi gerek halk arasında gerek popüler kültürde genellikle sadece klinik psikologları ifade edecek şekilde kullanılmaktadır ancak psikolog ünvanı, sadece klinik psikologların çalışma ve uzmanlık alanı ile sınırlı değildir. Ayrıca psikolog ile psikiyatrist (bir tıp dalı olan psikiyatride uzmanlaşmış hekim) birçok kişi tarafından karıştırmaktadır.[2][not 1]
Uzmanlık alanlarına göre psikologlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Temel psikoloji eğitimin ardından psikoloji biliminin temel veya uygulamalı alanlarından birinde uzmanlaşan psikologlar, uzmanlık alanlarına göre farklı ünvanlar alılar. Bunlardan bazıları şunlardır[3]:
Adli psikolog: Psikoloji biliminin ürettiği bilgilerin adli konulara uygulanmasıyla uğraşır. Bu uzmanlığı ile cezai ehliyet, medeni ehliyet, velayet davaları, çocuk davalarında test, gözlem ve kayıtlara dayanarak gerekli incelemeleri yapar. Suç davranışının psiko-sosyolojik yönlerini inceler. Tutukevlerindeki hükümlülerin ruhsal sorunlarını çözmeleri, tutukluluğa uyumları ve normal yaşama hazırlanmalarında hizmet verir.
Aile psikologu: Evliliğe hazırlanma, evlilik ilişkilerinin düzenlenmesi, ebeveyn eğitim, anne-baba-çocuk ilişkilerinin geliştirilmesi gibi konularda program hazırlayıp uygularlar; aile terapisi yapar. Boşanma, yeniden evlenme, çocuk suistimali gibi alanlarda çalışır.
Deneysel psikolog: Temel davranış süreçleri olan duyum, algılama, güdülenme, öğrenme, bellek, düşünme, dil alanında insanlar ve hayvanlar üzerinde araştırma yapar. Genellikle araştırma birimlerinde ve akademik kurumlarda görev yapar.
Endüstri psikologu: Çalışanların üretkenliği ve iş doyumu, işletmelerin yapısı ve değişimi; işçi-işveren ilişkisi; tüketici davranışı; personel seçimi, çalışanların eğitimi ve geliştirilmesi gibi konularda çalışır. Pek çoğu işletmelerde insan kaynakları uzmanı olarak görev yapar.
Gelişim psikologu: Davranışı bireylerin yaşına bağlı değişmeler temelinde ölçer ve açıklarlar. Çocuk ve ergenlik çağlarındaki bireylerin gelişim sorunları üzerinde, yaşlı bireylerin kendi ayakları üzerinde durabilme süresinin uzatılması konularında ilgili kurumlarda görev yapar. Çocukların yaşlarına uygun kitaplar, televizyon programları, oyuncaklar hazırlanması için araştırmacı veya danışman olarak hizmet verir.
Klinik psikolog: İnsanların zihinsel, duygusal ve davranışsal sorunlarlıya ilgilenir. Bu sorunlar ergenlik dönemindeki uyum sorunları gibi kısa süreli krizlerden, şizofreni gibi kronik sorunlara kadar çeşitlilik gösterir. Bazı klinik psikologlar depresyon, fobi gibi kimi özel sorunlarla ilgilenirken, bazıları ise çocuklar, gençler, yaşlılar, etnik azınlıklar, homoseksüeller gibi özel gruplarla ilgilenir. Klinik psikologlar, akıl sağlığı alanındaki araştırmalara katkı verir; ancak hekimlikle ilgili herhangi bir organik tedavi uygulamaz, ilaç ve benzeri yollarla müdahalede bulunamazlar
Nöropsikolog: Psikolojik testler ve diğer tanı araçlarını kullanarak sinir sistemine ilişkin bozuklukların teşhis eder ve tedaviye yardımcı olur.
Psikometrist: Okul ve işyerlerinde, kliniklerde, danışma merkezlerinde kullanılmak üzere zeka, kişilik, tutum ve benzeri ölçekleri geliştirir veya geliştirilmiş olanları gözden geçirir.
Sosyal psikolog: Sosyal psikoloji alanında uzmanlaşmıştır. Kişiliğin oluşumu, tutumlar, grup dinamikleri, insanlararası çekim, önyargı, şiddet ve saldırganlık gibi konularda çalışır. İnsanların başkalarına karşı tutum ve önyargılarının nasıl geliştiğini ve bunların nasıl değiştirilebileceğini inceler. Çoğunlukla akademik kurumlarda, eğitim kurumlarında, reklam ajanslarında, işletmelerde, araştırmacı, danışman, personel. yöneticisi gibi görevler üstlenir.
Spor psikologu: Sporculara rekabet hedeflerini belirginleştirmeleri, motive olmaları ve kaygı ve başarısızlık korkusuyla daha iyi baş etmeleri için destek verir.
Ülkelerine göre psikolog ünvanı verilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Amerika
[değiştir | kaynağı değiştir]ABD ve Kanada
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Amerika ülkelerinde (Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada) psikoloji alanındaki yasal düzenlemeler Devlet ve Eyalet Psikoloji Kurulları Birliği (İngilizce kısaltması: ASPPB) tarafından yürütülmektedir.[4] ASPPB, psikoloji alanında uygulama yapabilmek için gereken yeterlikleri belirler ve yeterliliği olan kimselere çalışma lisansı verir. Eyaletlerin kendi içerisinde bazı ufak farklılıkları vardır ancak psikolog unvanı için ortak yeterlik şartları şunlardır: asgari eğitimi almak, süpervizyon ve Psikolojide Mesleki Uygulama Sınavı’nı (İngilizce kısaltması: EPPP) başarıyla tamamlamak.
Kuzey Amerika’da ikisi dışında eyaletlerin tamamında çalışma lisansı almak isteyen kişilerin doktora düzeyinde eğitim almış olmaları gerekir.[not 2] Geçerli kabul edilen iki doktora derecesinden birisi PsyD olarak kısaltılan ve uygulama odaklı olan ‘Psikoloji Doktoru’ derecesi, diğeri ise PhD’ olarak kısaltılan ve araştırma yönelimli olan ‘Felsefe Doktoru" derecesidir. Süpervizyon süresi genellikle bir yıl staj ve bir yıl doktora sonrası olmak üzere toplam iki yıldır (300 saat). Adaylar, büyün şartları yerine getirdikten sonra çalışma lisansına sahip olmak için bir sınava girer. 25 eyalette, yazılı sınavın dışında sözlü mülakat uygulanmaktadır.[4]
Avrupa
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa'da Avrupa Birliği üyesi devletlerde psikolog unvanını taşıyan kişiler bu unvanın o ülkedeki yasal gereksinimlerini yerine getirirler. AB üyesi başka ülkede mesleklerini icra etmek için o ülkenin ilgili makamına başvururlar.
EuroPsySertifikası
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa'da 1998'den beri, bir psikoloğun meslek icrasında yeterli olup olmadığını belgelemek üzere Avrupa Psikologlar Dernekleri Federasyonu tarafından, kısaca EuroPsy olarak adlandırılan bir sertifika sağlanmaktadır.[5] Her ülkenin ulusal komiteleri bireysel başvuruları değerlendirir, sertifikalandırır, adaylara takdim eder. Federasyonun Değerlendirme Komitesi ise sertifikanın izlenmesi ve gelişmesinden sorumludur. Türkiye'de EuroPsy değerlendirmesi Türk Psikologlar Derneği tarafından yapılmaktadır.[4]
Avusturya
[değiştir | kaynağı değiştir]Avusturya'da "psikolog" ve "psikoterapist"” unvanları ve faaliyet alanları, 1991'de yürürlüğe giren birer meslek yasası ile tanımlanmıştır. Psikoloji bölümü öğrencilerine dört yarıyıldan sonra psikoloji ana daldan veya yan daldan oluşan - lisans derecesine denk düşen- bir ilk diploma verilmektedir.[1] Sonrasında öğrenciler altı yarıyıl daha öğrenim görmekte ve tez sürecine geçilmektedir. Tezini tamamlayanlar ikinci diploma sınavlarından geçerek yüksek lisans derecesi alır. Alınan ünvan, tez konusuna göre farklılaşır. Sağlık psikolojisi ve klinik psikoloji alanında çalışan psikologlar, yüksek lisans eğitimini tamamlamak zorundadır.[6]
Psikoterapist unvanını almak için ise özel kurumlarca sağlanan ve resmî olarak tanınan eğitimleri alması gerekmektedir. Söz konusu eğitimler Psikoterapi Danışma Komitesi tarafından denetlenmektedir. Avusturya’da sağlık alanında hizmet veren psikologların çoğu bu iki unvanın gerekliliğini de yerine getirmek durumumdadır.[1]
Belçika
[değiştir | kaynağı değiştir]Belçika'da "psikolog" ünvanı 1933'ten beri yasayla korunmaktadır.[7] Bu ünvan, yalnızca Ulusal Hükûmet Komisyonu listesinde kayıtlı kişiler tarafından kullanılabilir. Listeye kaydolmak için gerken şartlardan biri, psikoloji alanında beş yıllık üniversite eğitiminin (yüksek lisans derecesi veya eşdeğeri) tamamlanmasıdır. "Psikoterapist" ünvanı ise yasal olarak korunmamaktadır.
Belçika yasaları, 2016 yılı itibarıyla klinik psikologluğu özerk bir sağlık mesleği olarak kabul etmektedir ve psikoterapi uygulamalarını yapmayı tıp doktorlarına, klinik psikologlara ve klinik ortopedogoglara bırakmıştır.[8] Klinik psikolog olmak için klinik psikoloji alanında en az beş yıllık tam zamanlı eğitim veya toplam 300 AKTS'lik eğitim içeren bir üniversite diplomasına sahip olmak gerekir.[9]
Finlandiya
[değiştir | kaynağı değiştir]Finlandiya'da "psikolog" unvanı kanunla korunmaktadır. Psikolog ve psikoterapist iki ayrı ünvandır. Psikoloji alanında yüksek lisans derecesi tamamlayanlar, Finlandiya Ulusal Refah ve Sağlık Denetleme Kurumuna başvurup akredite olduktan sonra "psikolog" unvanı taşıyabilir.[10] Psikolog olmak için gerekli yüksek lisans derecesindeki çalışma yükü 300- 330 AKTS'dir (yani minimum beş yıl).
Psikoterapi eğitimini sadece sağlık alanında psikoloji ile ilgili iki veya daha fazla yıl iş tecrübesine sahip profesyoneller (örneğin psikolog, psikiyarist veya hemşireler) alabilir. Bu eğitimdeki çalışma yükü 60-80 AKTS'dir.[10]
2025 itibarıyla Finlandiya'da lisanslı psikologların %90'ı Fin Psikologlar Derneği üyesidir ve dernek üyesi 8000 lisanslı psikolog mevcuttur.[11]
Norveç
[değiştir | kaynağı değiştir]Norveç'te, "psikolog" unvanı yasayla korunmaktadır. Lisans ve yüksek lisans düzeyinde psikoloji biliminin farklı alanlarında çeşitli eğitim programı bulunur ancak bu eğitim, öğrencilere "psikolog" ünvanını kullanma hakkı vermez. Öğrenciler, altı yıllık bir eğitimi tamamlayarak psikolog adayı olabilirler. Psikolog olarak çalışma yetkisi, Sağlık Müdürlüğü tarafından verilir.[12][13] Psikologlar sağlık personeli olarak kabul edilir ve çalışmaları "sağlık personeli kanunu" ile düzenlenir.[14]
Türkiye
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'de psikoloji eğitimi, üniversitelerin Fen-Edebiyat fakültelerine (veya “Beşeri Bilimler”, “İnsan ve Toplum” gibi farklı isimlerle taşıyan aynı işleve sahip fakültelere) bağlı dört yıllık Psikoloji bölümlerinde verilir. 2025 itibarıyla psikologların meslek ve görev tanımlarını düzenleyen özel bir yasa bulunmamaktadır.[15] Türkiye'de psikolog unvanına kimin sahip olacağı konusunda berlisizlikler yaşanagelmiştir.[16] Yükseköğretim Kurulu, çeşitli tarihlerde yaptığı açıklamalarda, psikolog unvanının yalnızca psikoloji lisans programından mezun olan kişiler tarafından kullanmasının uygun olduğunu açıklamıştır.[17][18]
Psikolog unvanı taşıyan meslek sahiplerinin sağlık mensubu kabul edilip edilmemesi ve mesleği nasıl icra edecekleri ülkede tartışmalı bir konudur.[19][20] Sağlık Bakanlığı tarafından Resmî gazetede 29 Mart 2025 tarihinde yayımlanan Sağlık Meslek Mensuplarının Serbest Meslek İcrası Hakkında Yönetmeliğe göre sadece "klinik psikolog" ünvanı taşıyan kimseler sağlık mensubu kabul edilmektedir ve bakanlıktan alacakları ruhsat ile mesleklerini serbest olarak icra edebilirler.[21]
Kimlerin “klinik psikolog” olduğu hakkında, 1928 tarihli Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair 1219 Sayılı Kanun'a 2011 yılında eklenen 13. ek maddede bir tanıma yer verilmiştir.[22] Bu kanun maddesinde klinik psikolog tanımı şu şekilde yapılmıştır:
| “ | Klinik Psikolog, psikoloji veya psikolojik danışma ve rehberlik lisans eğitimi üzerine klinik ortamlarda gerekli pratik uygulamaları içeren klinik psikoloji yüksek lisansı veya diğer lisans eğitimleri üzerine psikoloji veya klinik psikoloji yüksek lisansına ilaveten klinik psikoloji doktorası yapan sağlık meslek mensubudur. | ” |
Aynı yönetmelik maddesi, klinik psikologların psikoterapi uygulamasını, durumun bir “hastalık” olduğu hallerde, “uzman tabibin teşhisi ve tedavi için yönlendirmesi” şartına bağlamaktadır.[23]
Türkiye'de bir Ruh Sağlığı Yasası’nın olmayışı; bir meslek odasının bulunmayışı; mevcut yasal düzenlemelerin, psikolog unvanını taşıyacak kişilerin asgari nitelikleri konusunda belirsizlik yaratması, psikoloji lisans eğitimini tamamlayarak kamuda veya özel kurumlarda uzun yıllardır sağlık hizmeti sunmuş deneyimli kimselerin ve klinik psikoloji programı ile eş değer içerikte yüksek lisans yapmış ancak diplomasında “klinik psikoloji” ibaresi geçmeyenlerin serbest çalışma hakkını engellemesi bu alandaki çalışan kişiler arasında yoğun bir eleştiri ve tartışma konusudur.[4][24]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Klinik psikologlar, duygusal bozukluklara tanı koyar ve psikotereapi ile tedavi eder. Bir klinik psikolog, psikiyatr ile benzer işleri yapar. Aralarındaki en belirgin fark, psikiyatrın bir tıp doktoru olmasıdır. Psikoloğun tıp eğitimi yoktur ve bu yüzden tıbbi tedavi (ilaç, ameliyat ve benzeri tedaviler) uygulayamaz. Psikologlar genellikle araştırma alanında daha iyi eğitilmiştir ve etkin olarak araştırma yapan psikolog sayısı daha fazladır.[2]
- ^ Alberta ve Nova Scotia eyaletlerinde yüksek lisans düzeyinde eğitime sahip bir kimse, doktora derecesine sahip bir süpervizörün gözetiminde olmak şartı ile çalışma lisansına sahip olabilir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Göktaş, Seyyide Şifa; Yiğit, Lütfiye Sevde; Geçer, Ekmel (2024-06-30). "AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE, AMERİKA'DA VE TÜRKİYE'DE PSİKOLOJİ EĞİTİMİ VE UYGULAMALARI". Marmara Üniversitesi Avrupa Araştırmaları Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Dergisi. 32 (1): 105–131. doi:10.29228/mjes.456. ISSN 1301-1359.
- ^ a b Morgan, Clifford T. (2011). Sirel Karakaş, Rüzkan Eski (Ed.). Psikolojiye Giriş (19. bas.). Eğitim Akademi.
- ^ "Meslek Yasası Çalışmaları" (PDF). Türk Psikologlar Derneği. 2009.
- ^ a b c d e Seçilmiş, Hasan Hüseyin; Alkar, Özden Yalçınkaya (2020-12-25). "Psikolog unvanına sahip olabilmek için asgari yeterlilik şartları neler olmalıdır? Kuzey Amerika ve Avrupa örneği". Journal of Clinical Psychology Research. 4 (2): 159–163. doi:10.5455/kpd.26024438m000024. ISSN 2602-4438.
- ^ Lunt, Ingrid (Ocak 2011). "EuroPsy: The Development of Standards for High-Quality Professional Education in Psychology". European Psychologist. 16 (2): 104–110. doi:10.1027/1016-9040/a000087. ISSN 1016-9040.
- ^ "Healthcare Professions in Austria". 2017.
- ^ "Register with the Commission of Psychologist". Commission des Psychologues (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ Belgium: New Law On Mental Health Professions 17 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. April 2018
- ^ "Mental health professions". FPS Public Health (İngilizce). 2016-01-27. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ a b "Getting registered with Valvira" (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ "The Finnish Psychological Association". Psykologiliitto (İngilizce). Erişim tarihi: 30 Haziran 2025.
- ^ "Complaints against Norway on the recognition of qualifications in order to work as a psychologist in Norway" (PDF). 12 Aralık 2017.
- ^ "Regulated professions". Norwegian Directorate for Higher Education and Skills.
- ^ "Educated abroad, but want to practice as a psychologist in Norway?". 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024.
- ^ "Sıkça Sorulan Sorular | Genel Merkez". psikolog.org.tr. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ Akkoyun, Füsun (2019-08-16). "DANIŞMA PSİKOLOJİSİNİN DÜNÜ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ". Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES). 23 (2): 419–433. doi:10.1501/Egifak_0000000770. ISSN 1301-3718.
- ^ "24 Temmuz 2020 tarihli YÖK yazısı" (PDF). Psikologlar Derneği web sitesi. 24 Temmuz 2020.
- ^ "YÖK'ün kararı tartışma yarattı". Birgün. 26 Şubat 2022. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ "Türkiye'de yeteri kadar psikolog var mı?". BBC News Türkçe. 2025-05-10. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ Hanyaloğlu, Av Ayşe Gül (2025-05-05). "Klinik Psikologlar İçin Yeni Bir Dönem: Serbest Meslek İcrası Yönetmeliği Yayımlandı". Hanyaloğlu-Acar. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ "Sağlık Meslek Mensuplarının Serbest Meslek İcrası Hakkında Yönetmelik". Resmî Gazete. 29 Mart 2025. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ "Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun" (PDF).
- ^ Altınyüzük, Çağlar Şaban (2023-09-05). "Yetkisiz Psikoterapi Uygulaması Ve Yaptırımı (1219 Sayılı Kanuna Aykırılık)". Altınyüzük Avukatlık Bürosu. Erişim tarihi: 2025-07-01.
- ^ Aktay, Hatice (15 Ocak 2024). "Ruh sağlığı alanı gaspı: Yaşam koçları". bianet.org. Erişim tarihi: 2025-07-01.
