Ampul
Ampul (Fransızca: (une) ampoule), elektrik akımıyla temas ettiğinde akkor durumuna gelerek ışık yayan, içinde argon gazı bulunan, armut biçimli cam şişedir. Ampulün içinde çok ince biçimde tasarlanmış filaman adı verilen, genelde tungsten metalinden yapılmış, iki ince destek çubuğu ile tutulmakta olan bir tel bulunur. Bu telden geçen elektrik akımı bu teli aşırı derecede ısıtır (yaklaşık 3000 °C) ve sonuç olarak tel ışık yaymaya başlar. Ampul, Humphry Davy tarafından icat edilmiştir, fakat Edison tarafından geliştirilerek günümüzdeki çalışma prensibini benimsemiştir.
Kökenbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Ampul kelimesi Türkçeye; Fransızcadan ampoule (şişecik, tüp, ampul), Fransızcaya da Latinceden ampulla, ampora (testi) ve Latinceye de Grekçeden αμφορεύς (okunuşu: amphoreús) şeklinde geçmiştir.[1]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ampul ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Ampulün mucidi ise Humphry Davy'dir.[3][4][5][6] Fakat ampullerin ömürleri çok kısa olmuştur. İngiliz Joseph Wilson Swan ve Amerikalı Thomas Alva Edison, şaşırtıcı bir şekilde aynı yıllarda daha uzun ömürlü ampulü bulmuşlardır. Daha sonra Edison, 1880 yılında daha uzun süre dayanabilen ampulü yapmıştır.[4][5]
Filaman
[değiştir | kaynağı değiştir]Ampulde ısınmayı sağlayan parçadır. Bu ısınma sayesinde elektronlar diotlar arasındaki hızlanma sağlanarak sinyallerin yükseltilmesi sağlanır. Filaman tungsten adı verilen metalden yapılır.[7]
Ampul çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde evlerde ve iş yerlerinde yaygın şekilde kullanılan ampuller şu teknolojilerden yararlanmaktadır:
- Akkor (Incandescent light)
- Floresan Işık (Fluorescent Light, FL)
- Işık yayan diyot (Light-emitting Diode, LED)
Bu üç yaygın teknoloji dışında tarihsel olarak kullanılmış veya günümüzde daha özel kullanım alanlarında tercih edilen veya henüz geliştirilmekte olan şu teknolojiler mevcuttur:
- High-intensity Discharge (HID)
- Gas Discharge
- Electric Arc
- Yanma (Combustion)
- Solid-state Lightning, SSL (Aynı zamanda LED'in dahil olduğu grup)
- Elektroluminesans
- Kemiluminesans
- Radyoluminesans
Ampul araştırmalarının önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok ülke aydınlatma teknikleri üzerine ciddi araştırmalar sürdürüyor. Bunun temel nedeni aydınlatma için kullanılan enerjinin ve dolayısıyla harcamaların ciddi rakamlara ulaşması. 2006 yılı verilerine göre ABD, harcadığı enerjinin %7.5'ini aydınlatmaya kullandı.[8][9] Aynı yıl ABD, Dünya enerji tüketiminin yaklaşık %21'ini sahiplendi. Dolayısıyla ABD aydınlatması aslında tek başına 2006 Dünya enerji tüketiminin yaklaşık %1.6'sını oluşturdu.
Lamba türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Elektrik ışığı
- Kompakt floresan ampul
- Halojen lamba
- Nernst lambası
- LED lamba
- İnfraruj Led
- Güneş lambası
- Sis lambası
- Gündüz farı
- Ksenon ark lambası
- Yüksek yoğunluklu deşarj lambası
- Metal halide lamba
- Geri vites lambası
- Gece lambası
- Gaz lambası
- Floresan lamba
- Kerosen lambası
- Sokak lambası
- 3 yollu lamba
- Açı lambası
- Ark lambası
- Aroma lambası
- Arco lamba
- Balon ışığı
- Banker lambası
- Bardik lamba
- Betty lambası
- Karbon lambası
- Kapak lambası
- Karbür lamba
- Noel ışıkları
- Elektron uyarımlı lüminesans
- Lüminesans
- FEL lambası
- Excimer lambası
- Gaz deşarj lambası
- Kızılötesi lamba
- Lav lambası
- Maden lambası
- Cami lambası
- Nachiarkoil lambası
- Neon lambası
- Plazma lambası
- Motor arıza lambası
- Trafik lambası
- Şabat lambası
- Sinyal lambası
- Antiseptik lamba
- Dokunmaya duyarlı lamba
- UV-B lambaları
- Buğday lambası
- Fener
- Kandil
- Avize
- Aplik
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Ampul". nisanyansozluk.com. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ [1] 27 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Thomas Edison Center at Menlo Park, "Thomas Edison and Menlo Park"
- ^ "Mucitleri yanlış bilinen 10 icat". Sabah.com. 17 Ekim 2014. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ a b "Ampulü kim buldu ve icat etti ?". Hürriyet.com. 2 Ağustos 2020. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ a b "Ampulü ilk Olarak Ne Zaman, Nasıl İcat Edildi?". Milliyet.com. 13 Mayıs 2020. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "Humphry Davy". Biyografi.info. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "Filaman". 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ [2] 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CEN-STAR Trent Analysis Workshop, “CFL Quality and Strategies to Phase-out Incandescent Lamps”, Paris, Şubat 2007
- ^ [3] 10 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S. EIA, “International Energy Annual 2006”
| Temel kavramlar |
|
|---|---|
| Çeşitler |
|
| Enerji taşıyıcılar | |
| Birincil enerji | |
| Enerji sistemi bileşenleri | |
| Kullanım ve tedarik | |
| Diğer | |
 | Elektrik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |