Arnavut alfabesi
Arnavut alfabesi (Arnavutça: Alfabeti shqip),Arnavutçanın yazımında kullanılan alfabedir. Latin alfabesinden uyarlanmış olup 36 harften oluşur.[1]
| Büyük harf | A | B | C | Ç | D | Dh | E | Ë | F | G | Gj | H | I | J | K | L | Ll | M | N | Nj | O | P | Q | R | Rr | S | Sh | T | Th | U | V | X | Xh | Y | Z | Zh |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Küçük harf | a | b | c | ç | d | dh | e | ë | f | g | gj | h | i | j | k | l | ll | m | n | nj | o | p | q | r | rr | s | sh | T | th | u | v | x | xh | y | z | zh |
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Zengin bir yazılı geleneğe sahip olmayan Arnavutça, 15. yüzyıldan itibaren zaman zaman farklı alfabelerle yazıya dökülmüştü. Arnavutların bölünmüş olduğu üç dini topluluk, kendi dinine özgü sayılan alfabeyi kullanmayı tercih ediyordu. Böylece Müslüman Arnavutlar Arap yazısını, güneydeki Ortodoks Tosklar Yunan yazısını, kuzeydeki Katolik Ghegler ise Latin yazısını kullandılar.
1878 Berlin Konferansı'ndan sonra gelişen Arnavut ulusal bilinci, tüm Arnavutların kullanabileceği bir yazının benimsenmesini gerektirdi. 1879'de İstanbul'da Abdül ve Şemseddin Sami Fraşeri kardeşler, Latin ve Yunan harflerinin karışımından oluşan İstanbul Alfabesi'ni oluşturdular. Bu alfabeyle bir gramer ve bir dizi okul kitabı yayınlandıysa da çok yaygınlık kazanamadı.
20. yüzyıl başlarında Kuzey Arnavutluk'taki İşkodra'da doğan Bashkimi (Başkim, "Birlik") edebiyat grubu, kentteki Fransisken rahiplerinin desteğiyle Latin harfleri esasına dayanan bugünkü Arnavut alfabesini geliştirdi. Meşrutiyet'in ilanından sonra Manastır'da toplanan Ulusal Kongre, tek Arnavut alfabesinin benimsenmesi kararını aldı. Ancak uzun tartışmalara rağmen Kongre, İstanbul alfabesi, Başkim alfabesi ve yine Latin esaslı olan Agimi alfabesi arasında bir karar veremedi. 1909 ve 1910'da İttihat ve Terakki yönetimi Arap harflerine dayalı bir Arnavut alfabesini benimsetmeye çalıştı. 1911'de Ergiri (Gjirokastër) ve Görice'de (Korçë) Latin alfabesi lehine gösteriler yapılınca, Elbasan'da İslam uleması Latin alfabesi kullanmanın şer'an küfür olduğuna dair fetva verdi. Ancak İttihat ve Terakki'ye yakın kalemlerden Hüseyin Cahit Bey'in (Yalçın) Latin alfabesi lehine ısrarlı yayınları üzerine aynı yıl İstanbul hükûmeti Latin alfabesine yönelik itirazlarından vazgeçti. 28 Kasım 1912'de Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan ederek başa geçen Avlonyalı İsmail Kemal Bey, Başkim alfabesinin savunucularından idi. Buna karşılık 1914'te askeri bir ayaklanma ile başa geçen Esat Paşa Toptani, yeniden Arap yazısını canlandırmaya çalıştı. Günümüzde Arnavutçanın yazımı için kullanılan alfabe Başkim kökenlidir.[kaynak belirtilmeli]
Harfler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Harf UFA Yunan Arap Kiril Başkim Türk A a /a/ α آ а a a B b /b/ μπ, π ب б b b C c /t͡s/ τζ, τσ تس ц ts c Ç ç /t͡ʃ/ τσσ چ ч ch ç D d /d/ ντ, τ د д d d Dh dh /ð/ δ ذ δ dh δ E e /e/ ε ا е é ε Ë ë /ə/ α - ъ e e F f /f/ φ ف ф f f G g /ɡ/ γκ, γ غ г g g Gj gj /ɟ͡ʝ/ γκι, γι ﻚ гї, гj, ђ γ gh H h /h/ χ ﻫ х h h I i /i/ ι, η ا ї, и i i J j /j/ γ, γι, j ى ѣ, j j j K k /k/ κ ڧ к k k L l /l/ λ لل л, љ l l Ll ll /ɫ/ λι л ll λ M m /m/ μ م м m m N n /n/ ν ن н n n Nj nj /ɲ/ ννι نى нї, њ gn ŋ O o /o/ ο, ω - о o o P p /p/ π ٻ п p p Q q /c͡ç/ κι, κj ﮎ кї, ћ c q R r /ɾ/ ρ ر р c q Rr rr /r/ ρρ ر рр ρ rr S s /s/ σ, ς س с s s Sh sh /ʃ/ σσ ش ш sh σ T t /t/ τ ت т t t Th th /θ/ θ ث ѳ th θ U u /u/ ου او у u u V v /v/ β و в v v X x /d͡z/ dσ دس дс z x Xh xh /d͡ʒ/ dς ج џ zh x̦ Y y /y/ ιου, υ و ју, ӱ y y Z z /z/ ζ ز з x z Zh zh /ʒ/ ζζ ژ ж xh z̧
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Newmark, Leonard; Hubbard, Philip; Prifti, Peter R. (1982). Standard Albanian: A Reference Grammar for Students. Stanford University Press. 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2016.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Omniglot10 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
