Atletizm

Atletizm yarışması çeşitleri.

Atletizm; koşu, yürüyüş, atma ve atlama branşlarını içeren; bir pist veya sahada yapılan dünyanın en eski sporlarından biridir. Bu tür fiziksel aktivitelere çağlar boyunca tüm dünyada yaygın ilgi duyulmuştur.

Tarihin en ünlü atletizm yarışmaları, ilk kez Antik Yunanistan'da düzenlenen Olimpiyat Oyunları'nda gerçekleşmiştir. Eski Olimpiyat Oyunları, yalnızca spor yarışmalarının düzenlendiği bir etkinlik değil, aynı zamanda sporun sanat ve kültürle birleştiği büyük şenliklerdi. Atletler yarışmalardan 10 ay önce hazırlanmaya başlar, son aylarını da Olimpiyat Oyunları'nın düzenlendiği yer olan Olimpia'da geçirirlerdi. Günümüzde de yarışma öncesi hazırlık süreçleri, farklı biçimlerde devam etmektedir.

Atletizm, insanın fiziksel güç ve yeteneklerinin neredeyse tümünün kullanılmasını gerektiren bir spor dalıdır. Atletler birbiriyle yarışırken, aynı zamanda kendi güç ve yeteneklerinin sınırlarını tanır, bunları geliştirmeye çalışırlar.

Pist ve alan atletizmi üç ana kategoriye ayrılır: Koşu, yürüyüş ve alan (atlama ve atma) yarışları.

Disiplin

Olimpiyat Oyunları

Atletizm
Koşular	Olimpiyat başlangıcı
Mesafe	Erkekler	Kadınlar
100 m	1896	1928
200 m	1900	1948
400 m	1896	1964
800 m	1896	1928; yılından 1960'a kadar yapılmadı
1500 m	1896	1972
5000 m	1912	1996 (1984 ile 1992 arası 3000m)
10 000 m	1912 (1906 ile 1908 arası: 5 Mil = 8047 metre)	1988
Maraton	1896	1984
110m Hürden; Kadınlar: 100m Hürden	1896	1972 (1932 bis 1968: 80m Hürden)
400 m Engelli	1900	1984
3000m Hindernis	1920 (von 1900 bis 1908 andere Streckenlängen)	geplant ab 2008
4x100m (Bayrak)	1912	1928
4x400m (Bayrak)	1912	1972
Yürüme yarışmaları
Mesafe	Olimpiyat yarışmalarına katılış
	Erkekler	Kadınlar
20 km Yürüyüş	1956 (1908 ile 1952 arası: 10 km Yürüyüş)	2000 (1992 ile 1996 arası: 10 km. Yürüyüş)
50 km	1932	-
Atlayış yarışmaları
Disiplin	Olimpiyat yarışmalarına katılış
	Erkekler	Kadınlar
Yüksek atlama	1896	1928
Sırık	1896	2000
Uzun atlama	1896	1948
Üç adım	1896	1996
Atma ve fırlatmalar
Disiplin	Olimpiyat yarışmalarına katılış
	Erkekler	Kadınlar
Gülle atma	1896	1948
Disk atma	1896	1928
Çekiç atma	1900	2000
Cirit atma	1908	1932
Mücadele yarışları
Disiplin	Olimpiyat yarışmalarına katılış
	Erkekler	Kadınlar
Dekatlon	1896	-
Heptatlon	1999	1984 (1964 ile 1980 arası: Pentatlon)

Pist yarışları

Koşu branşı, atletizmin temel disiplinlerinden biridir ve çeşitli kategorilere ayrılır: kısa mesafe sürat koşuları, orta ve uzun mesafe koşuları, engelli koşular ve bayrak yarışları. Bu yarışmalar, organizasyonun niteliğine bağlı olarak kapalı salonlarda, açık hava pistlerinde, yollarda ya da kır parkurlarında düzenlenebilir.

Kısa mesafe sürat koşuları genellikle 400 metreye kadar olan mesafeleri kapsar. Bu kategorideki atletler, yarışın başlangıcından bitişine kadar maksimum hızla koşma prensibiyle hareket ederler. Temel kısa mesafe koşu mesafeleri şunlardır:

100 metre, 200 metre, 400 metre (açık hava pistinin bir turuna eşittir)

Kapalı salon pistleri, açık hava pistlerine göre daha kısadır ve genellikle eğimli virajlara sahip 200 metrelik pistler yaygın olarak kullanılır. Salon yarışmalarında düzenlenen en kısa sürat koşusu mesafesi 50 metredir. Kısa mesafe koşucularının performansı; yarışa hızlı bir çıkışla başlamaları, ivmelerini maksimum seviyeye çıkarmaları ve bu hızı mümkün olduğunca koruyabilmeleri üzerine kuruludur.

Orta mesafe koşuları, 800 ve 1.500 metre yarışlarını kapsar. Bu yarışlar teknik olarak hız koşusu sayılmakla birlikte, orta mesafe koşuları hız ve dayanıklılığın iyi bir taktik anlayışıyla birleştirilmesine dayanır. Son birkaç yıldır Türk kadın atlet Süreyya Ayhan, 1.500 metre branşının en iyi sporcularından biri olarak kabul edilmektedir.

Uzun mesafe yarışları pistte koşulan 3.000, 5.000 ve 10.000 metre yarışlarını kapsar. Maraton ve yol parkurunda koşulan öteki yarışlar ise daha uzun mesafelerde yapılır. Son yıllarda uzun mesafe koşularına kadınlar da katılmaktadır. İlk kez 1969'da uluslararası bir yarışmada 1.500 metre koşan kadınlar, 1974'te 3.000 metre koşusuna, 1970 sonlarında da maraton yarışlarına katıldılar. Yalnızca erkeklerin koştuğu, 28 tahta engel ve 7 su engelinden oluşan 3.000 metre engelli yarışı dışında kalan tüm uzun mesafe koşularına kadınlar da katılırlar.

Dünya genelinde yaygınlık kazanan uzun mesafe yarışlarında, özellikle maraton koşularına katılım sayısı her geçen yıl artmaktadır. Günümüzde Londra ve New York maratonlarına her yıl on binlerce atlet katılmaktadır.

Düz koşu kategorisi altında yer alan bayrak yarışları, atletizmde özel bir disiplindir. Bu yarışlar genellikle 4x100 metre ve 4x400 metre formatında gerçekleştirilir. Her takım dört koşucudan oluşur ve her koşucu, toplam mesafenin eşit bir bölümünü koşar. Koşucular kendi bölümlerini tamamladıklarında, "bayrak" adı verilen çubuğu bir sonraki takım arkadaşına devreder. Bayrağın doğru ve kurallara uygun şekilde el değiştirmesi, bu yarış türünde kritik öneme sahiptir.

Engelli koşular, atletlerin belirli aralıklarla yerleştirilmiş engellerin üzerinden atlayarak tamamladıkları koşu disiplinleridir. Bu yarışlarda sporcular, sabit sayıda—genellikle 10 adet—engeli aşmak zorundadır. Engel yükseklikleri, yarış mesafesine ve sporcunun cinsiyetine göre farklılık gösterir. Erkekler için 110 metre, kadınlar içinse 100 metre engelli koşularında engel yüksekliği 106,7 cm'dir. 400 metre engelli yarışlarında ise, hem erkekler hem de kadınlar için engel yüksekliği 91,4 cm'dir.

Yürüyüş yarışları, kendine özgü tekniğiyle yapılan, dayanıklılık gerektiren bir atletizm branşıdır. Bu disiplinin temel kuralı; sporcunun, yürüyüş sırasında öne attığı ayağı yere basmadan önce, gerideki ayağın yerle temasını kesmemesidir. Bu teknik nedeniyle sporcular, adımlarını bacaklarını bükmeden atmak zorundadır. Yürüyüş yarışları genellikle yol parkurlarında gerçekleştirilir. Mesafeler; kadınlar için 10 kilometre, erkekler için ise 20 ve 50 kilometre olarak belirlenmiştir.

Alan yarışları

Atlayış yarışmaları

Yüksek atlama

Yüksek atlamada, ilk yıllarda makas tekniği denen bir teknik kullanılıyordu. Bu alanda daha sonra yeni teknikler geliştirildi. İçlerinde en iyisi sayılan köprü (flop) tekniğinde atlet, yukarı sıçradıktan sonra dönerek çıtayı sırtüstü geçer.

Sırıkla atlama

Sırıkla atlama, atletin esnek bir sırık yardımıyla yüksekliğe ulaşmayı hedeflediği bir atletizm branşıdır. Geçmişte metal ve bambu sırıklar kullanılırken, daha sonra cam elyafından üretilen sırıklar kullanılmaya başlanmış ve bu malzeme değişimi, branşta önemli bir gelişme sağlamıştır. Nitekim sırıkla atlamada dünya rekoru, 22 ile 25 yıl arasındaki dönemde 1 metreden fazla bir farkla yenilenmiştir.

Atlet, sırığı iki eliyle kavradıktan sonra çıtaya doğru hızla koşar; sırığın ucunu çıtanın hemen önündeki V biçimli kutuya yerleştirir ve sırığa abanarak kendini yukarı doğru fırlatır. Çıtayı aşarken sırığı bırakır ve sırık, sporcunun atlayış yaptığı tarafta kalır.

Yüksek atlama ve sırıkla atlamada, yarışmacı her bir yükseklik için üç atlayış hakkına sahiptir. Amaç, çıtayı devirmeden mümkün olan en yüksek seviyeyi geçmektir.

Uzun atlama ve üç adım atlama

Uzun atlama ve üç adım atlama, sporcunun hız alarak 10 santimetre genişliğindeki basma tahtasından sıçrayıp mümkün olduğunca uzağa atladığı atletizm branşlarıdır.

Uzun atlamada sporcu, tek bir sıçrayışla en uzak mesafeye ulaşmayı hedefler.

Üç adım atlama ise üç aşamalı bir sıçrama tekniğine dayanır. İlk adımda atlet, sıçradığı ayağıyla yere basar; ikinci adımda diğer ayağıyla yere iner ve bu ayağıyla son sıçrayışı yaparak atlayışını tamamlar.

Atma ve fırlatmalar

Gülle atma

Gülle atma, metalden yapılmış top biçimindeki bir cisim olan güllenin, 2,1 metre çapındaki dairesel bir alanın içinden, omuzdan gelen bir kol hareketiyle fırlatıldığı bir atletizm dalıdır. Erkekler için kullanılan gülle 7,26 kilogram, kadınlar içinse 4 kilogram ağırlığındadır. Sporcu, gülleyi omuz hizasında tutarak tek elle itme şeklinde atışı gerçekleştirir.

Çekiç atma

Çekiç atma, 7,26 kilogram ağırlığındaki metal bir topun, ucu halka şeklinde olan bir tel aracılığıyla fırlatıldığı bir atletizm branşıdır. Sporcu, bu halkayı eliyle kavrayarak çekici döndürüp fırlatır. Atış, 2,1 metre çapındaki ve bir bölümü tel örgüyle çevrili bir çemberin içinden gerçekleştirilir.

Disk atma ise erkeklerde 2 kilogram, kadınlarda 1 kilogram ağırlığındaki disklerle yapılan bir atma dalıdır. Atışlar, 2,5 metre çapındaki dairesel bir alanın içerisinden yapılır. Sporcular, diske itici güç sağlamak amacıyla bu dairenin içinde dönerek atışı gerçekleştirirler.

Cirit atma

Cirit atma, atıcının atış çizgisine doğru koşarak hız aldığı ve ardından ciriti öne doğru bir silkme hareketiyle fırlattığı bir atletizm branşıdır. Erkekler için kullanılan cirit 800 gram, kadınlar içinse 600 gram ağırlığındadır. Bu dalda, olimpiyatlarda altın madalya kazanan ilk kadın Türk atlet Berfin Alkay'dır.

Mücadele yarışları

Günümüzde maraton koşucuları.

Dekatlon, erkek sporcuların katıldığı ve iki gün süren on branşlı bir atletizm yarışmasıdır. Yarışmanın ilk gününde sırasıyla 100 metre koşu, uzun atlama, gülle atma, yüksek atlama ve 400 metre koşu dallarında mücadele edilir. İkinci gün ise 110 metre engelli koşu, disk atma, sırıkla atlama, cirit atma ve 1.500 metre koşu yarışları gerçekleştirilir.

Heptatlon, kadın sporcuların katıldığı ve yedi branştan oluşan çoklu atletizm yarışmasıdır. Bu yarışma da iki gün sürer. Birinci gün 100 metre engelli koşu, gülle atma, yüksek atlama ve 200 metre koşu; ikinci gün ise uzun atlama, cirit atma ve 10.000 metre koşu dallarında yarışmalar yapılır.

Atletizm Federasyonu

Dünya atletizminin yönetici organı Uluslararası Atletizm Federasyonları Birliği'dir (UAAF). Dünya atletizm rekorlarını bu kuruluş onaylar. Ayrıca turnuvaların düzenlenmesinden yarışlarda kullanılan malzemeye kadar birçok konuyla ilgili kararları verir. 1896'dan beri dört yılda bir yapılan Olimpiyat Oyunları atletizm dünyası için en önemli yarışlara sahne olur.

Salon atletizmi

Salon atletizmi genellikle 200 metre uzunlukta piste sahip kapalı salonlarda yapılan atletizm türüdür.

Salon atletizmi ile açık hava atletizmi arasındaki en önemli fark; çekiç atma, cirit atma, disk atma, yürüyüş ve maraton yarışmalarının yapılmamasıdır. 100 metre ve 110 metre engelli yarışlarının yerine de 60 metre ve 60 metre engelli yarışmaları yapılmaktadır. Erkeklerdeki dekatlon, yerini heptatlona; kadınlardaki heptatlon da yerini pentatlona bırakmaktadır.

Ayrıca bakınız

• IAAF Dünya Atletizm Şampiyonası
• Atletizmde Olimpiyat madalyası kazananlar listesi (kadınlar)
• Atletizmde Olimpiyat madalyası kazananlar listesi (erkekler)
• Atletizmde Olimpiyat rekorları listesi
• Atletizmde dünya rekorları listesi
• Türkiye Atletizm Federasyonu
• Dünya Yıldızlar Atletizm Şampiyonası
• Yaz Olimpiyatları'nda atletizm
• Dünya Atletizm Birliği

Dış bağlantılar

• Uluslararası Atletizm Federasyonu21 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Veteranlar atletizm