Balinalar
| Balinalar | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Parvo takımlar | |||||||||||||
| |||||||||||||
Balinalar (Latince: Cetacea) içinde balinaları, yunusları ve muturları barındıran, çift toynaklılar takımında bir infra takımdır (Eski sınıflandırmaya göre toynaklılar içinde bir takımdı[1]). Biyolojik adlarda "balina" için Latince cetus sözcüğü kullanılır, özgün anlamı ise "büyük deniz hayvanı"dır. Latinceye ise Yunancadan geçmiştir. Yunanca κῆτος sözcüğü "balina" ya da "herhangi bir dev balık veya deniz canavarı" anlamındadır.
Günümüz balinaları 50 milyon yıl önce suda yaşama adapte olmaya başlamış çift toynaklı memelilerdir.[2][3] Moleküler genetik çalışmalar kendilerinin çift toynaklılarda sınıflandırılması gerektiği göstermiştir.[4] En yakın akrabaları olan su aygırları ile Whippomorpha kladında sınıflandırılırlar.[5] Gövdeleri mekik şeklinde, ince uzun ve ortada kalındır. Ön uzuvları değişerek yüzgeçe dönüşmüştür. Arka uzuvları ise çok küçülmüştür, belkemiğine bağlı değildirler ve gövde içinde gizlidirler. Kuyrukları yatay olarak düzleşmiştir. Hemen hemen hiç kılları yoktur ve kalın bir yağ tabakası ile soğuktan korunurlar. Grup olarak yüksek bir zekâ düzeyine sahiptirler.
Balinalar grubunda yaşayan doksan tür bulunur. Tatlısu yunusu olan beş türü hariç hepsi deniz ve okyanuslarda yaşar. Grup iki parvo takıma bölünmüştür: çubuklu balinalar (Mysticeti) ve yunuslar ile muturları da barındıran dişli balinalar (Odontoceti).
Memeli doğası
[değiştir | kaynağı değiştir]Balinalar takımının üyeleri memelidir yani hayvanlar âleminin memeliler sınıfında yer alırlar. Bu takımın üyelerinin yaşayan en yakın akrabası su aygırıdır.[6][7]
Memelilere özgü özellikleri paylaşırlar: Sıcakkanlıdırlar, akciğerleri ile havayı solurlar, canlı doğum yaparlar ve yavrularını kendi sütleri ile beslerler, az da olsa kılları bulunur.
Balina ve yunusları balıklardan ayırmanın bir başka yolu da kuyruklarının şeklidir. Balıkların kuyrukları diktir ve yüzerken sağdan sola hareket eder. Balina ve yunusların kuyrukları ise yataydır ve yüzerken yukarıdan aşağıya doğru hareket eder ve belkemikleri aynı bir insanın belkemiğinin yüzerken hareket ettiği gibi hareket eder.
Soluk alma ve verme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Balinalar, memeli olduklarından (kara kökenli) hava solumak zorundadırlar. Bu nedenle su yüzüne çıkarak ciğerlerinden karbondioksiti dışarı vererek taze oksijen solurlar. Dalma sırasında kaslar sayesinde nefes delikleri kapanır ve bir daha su yüzüne çıkana kadar kapalı kalır. Su yüzüne çıktıklarında ise nefes delikleri kaslar sayesinde açılarak soluk verirler.
Balinaların soluk alıp vermek için zaman kazanacak şekilde evrimleşen nefes delikleri kafalarının tepesinde yer alır. Soluk verdiklerinde ciğerlerden gelen ılık hava dışarıdaki soğuk hava ile karşılaştığında yoğunlaşır. Karada yaşayan memelilerin soğuk bir günde soluk verdiğinde oluştuğu gibi küçük bir "buhar" sütunu oluşur. Balinalarda da soluk verirken karşılaşılan bu buhar sütunu her tür için farklı bir şekle, açıya ve yüksekliğe sahiptir. Bu özelliklerine bakılarak uzaktan balinaların türü deneyimli kişiler tarafından tanımlanabilir.
Balinalar su altında, diğer memelilerin kaldığından çok daha uzun bir süre kalabilirler. Su altında kalma süreleri, bu takımın üyeleri arasında bulunan büyük fizyolojik farklar nedeniyle türler arasında büyük farklar gösterir.
Memelilerin kaslarında bulunan miyoglobin derişimi çok farklılık gösterir. Miyoglobin oksijene karşı hemoglobinden daha fazla bir affinite gösterir yani miyoglobin oksijen moleküllerini hemoglobinden daha iyi tutar. Dolayısıyla oksijen almak mümkün olmadığında yüksek miyoglobin derişimi olması yararlıdır. Balinaların kaslarında bulunan miyoglobinin derişimi ne kadar yüksekse o kadar uzun süre su altında kalabilir ve besin arayabilirler.
Yüksek vücut kütlesi de balinalarda daha uzun dalış süresine yardımcı olur. Vücut kütlesinin artışı aynı zamanda kas kütlesinin artışı demektir, dolayısıyla da kaslarda bulunan oksijen deposuda artar. Ayrıca Kleiber yasasına göre bir hayvanın vücut kütlesi arttıkça metabolizma hızı yavaşlar dolayısıyla da birim kütle başına daha az oksijen harcarlar.
Görme, işitme ve ekolokasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Balinaların gözleri büyük kafalarının her iki yanında ve oldukça geridedir. Özellikle ucu sivri gagası olan yunusların ileri ve aşağı doğru oldukça iyi bir binoküler görüş açıları vardır ama İspermeçet balinası gibi küt kafalı balinaların her iki yanı da görebilir ama önlerini ya da doğrudan aşağıyı göremezler. Gözyaşı bezleri yağlı gözyaşı salgılar ve denizin tuzlu suyundan gözleri korur. Balinaların göz lensleri hemen hemen küreseldir dolayısıyla derin sularda az ışık altında odaklanmayı sağlar. Balinaların, yunuslar dışında oldukça zayıf olan görme yetilerine karşın oldukça mükemmel duyma yetileri vardır.
Balinaların kulakları da gözleri gibi küçüktür. Suda yaşaması sebebiyle ses dalgalarını odaklayarak kuvvetlendirmeye yarayan dış kulaklarını kaybetmişlerdir. Suyun ses ilektenliği havaya göre çok yüksek olduğundan dış kulak gibi bir organa gerek kalmamıştır. Bu yüzden kulakları gözlerinin hemen arkasında küçük bir deliktir. Buna karşın iç kulak balinanın kilometrelerce uzaktaki sesi duymasını ve sesin geldiği yönü anlayabilmesini sağlayacak kadar gelişmiştir.
Bazı balinalar ekolokasyon yeteneğine sahiptir. Çoğu dişli balina ekolokasyon seslerine benzer sesler çıkarırlar, fakat bu balinaların bu sesleri ekolokasyon için kullandığı gösterilememiştir. Mysticeti, ekolokasyonla tespit edilemeyecek kadar küçük avlarla beslendiğinden ekolokasyona çok az ihtiyaç duymaktadır. Odontoceti'nin Yunus gibi bazı üyeleri ekolokasyonu kullanırlar. Bu balinalar, yarasalar ile aynı şekilde, bir nesneye çarpıp sonra geri dönecek şekilde bir ses çıkarırlar. Bunun sayesinde nesnelerin şekillerini, boyutlarını, yüzey karakteristiklerini, hareket şekillerini ve uzaklığını anlayabilirler. Bu yetenek ile balinalar zifiri karanlıkta hızlı yüzen küçük avları yakalayabilirler. Çoğu Odontoceti'de ekolokasyon öyle gelişmiştir ki, bir nesnenin av olup olmadığını ayırt edebilirler. Esaret altındaki balinalar çeşitli şekil ve büyüklükteki topları ayırt edecek şekilde eğitilebilirler.
Balinalar iletişim için de sesleri kullanırlar. Bu sesler; inlemeler, tıklayışlar, ıslıklar ve Kambur balina'daki gibi kompleks şarkılar şeklinde olur.
Taksonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Seksenden fazla yaşayan türü bulunan balinalar iki alt takıma ayrılır: Dişli balinalar (Odontoceti) ve çubuklu balinalar (Mysticeti). Bunların dışında soyu tükenmiş birçok balina türü de bulunmaktadır.
- İnfra takım: Cetacea[8]
- Familya: †Pakicetidae
- Familya: †Ambulocetidae
- Familya: †Remingtonocetidae
- Familya: †Protocetidae
- Klad: Pelagiceti
- Familya: †Basilosauridae
- Klad: Neoceti
- Parvo takım: Odontoceti
- Parvo takım: Mysticeti
Filogeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Balinlar'ın (Cetacea) çift toynaklılar (Artiodactyla) içindeki varsayılan konumu aşağıdaki kladogramda gösterilmektedir:[9][10][11][12][13]
| Artiodactyla |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
.png){kind=small}
_(white_background).jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
| Soyu tükenmiş ve mevcut balinalar arası ilişkiler[14]: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| † Soyu tükenmiş taksonlar |
Ayrıca Bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Natural History Collections: Ungulates". nhc.ed.ac.uk. 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
- ^ "How did whales evolve?". Whale & Dolphin Conservation USA (İngilizce). 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
- ^ http://www.youtube.com/watch?v=FTvRV1gruXA&list=PL3386F06A988E175A 17 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Görsel kaynak
- ^ Shimamura, Mitsuru; Yasue, Hiroshi; Ohshima, Kazuhiko; Abe, Hideaki; Kato, Hidehiro; Kishiro, Toshiya; Goto, Mutsuo; Munechika, Isao; Okada, Norihiro (Ağustos 1997). "Molecular evidence from retroposons that whales form a clade within even-toed ungulates". Nature (İngilizce). 388 (6643): 666-670. doi:10.1038/41759. ISSN 1476-4687. 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi2 Ağustos 2021.
- ^ "Taxonomy browser (Whippomorpha)". ncbi.nlm.nih.gov. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
- ^ University Of Michigan (2001, September 20). "New Fossils Suggest Whales And Hippos Are Close Kin". ScienceDaily. 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2007.(İngilizce)
- ^ Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy (2007, December 21). "Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors". ScienceDaily. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2007.(İngilizce)
- ^ "Cetacea". Paleobiology Database. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2021.
- ^ Beck, N.R. (2006). "A higher-level MRP supertree of placental mammals". BMC Evol Biol. 6: 93. doi:10.1186/1471-2148-6-93. PMC 1654192
. PMID 17101039.
- ^ O'Leary, M.A.; Bloch, J.I.; Flynn, J.J.; Gaudin, T.J.; Giallombardo, A.; Giannini, N.P.; Goldberg, S.L.; Kraatz, B.P.; Luo, Z.-X.; Meng, J.; Ni, X.; Novacek, M.J.; Perini, F.A.; Randall, Z.S.; Rougier, G.W.; Sargis, E.J.; Silcox, M.T.; Simmons, N.B.; Spaulding, M.; Velazco, P.M.; Weksler, M.; Wible, J.R.; Cirranello, A.L. (2013). "The Placental Mammal Ancestor and the Post-K-Pg Radiation of Placentals". Science. 339 (6120): 662-667. Bibcode:2013Sci...339..662O. doi:10.1126/science.1229237. hdl:11336/7302 . PMID 23393258.
- ^ Song, S.; Liu, L.; Edwards, S.V.; Wu, S. (2012). "Resolving conflict in eutherian mammal phylogeny using phylogenomics and the multispecies coalescent model". Proceedings of the National Academy of Sciences. 109 (37): 14942-14947. Bibcode:2012PNAS..10914942S. doi:10.1073/pnas.1211733109. PMC 3443116 . PMID 22930817.
- ^ dos Reis, M.; Inoue, J.; Hasegawa, M.; Asher, R.J.; Donoghue, P.C.J.; Yang, Z. (2012). "Phylogenomic datasets provide both precision and accuracy in estimating the timescale of placental mammal phylogeny". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 279 (1742): 3491-3500. doi:10.1098/rspb.2012.0683. PMC 3396900 . PMID 22628470.
- ^ Upham, N.S.; Esselstyn, J.A.; Jetz, W. (2019). "Inferring the mammal tree: Species-level sets of phylogenies for questions in ecology, evolution, and conservation". PLOS Biology. 17 (12): e3000494. doi:10.1371/journal.pbio.3000494. PMC 6892540 . PMID 31800571.(see e.g. Fig S10)
- ^ John Gatesy; Jonathan H. Geisler; Joseph Chang; Carl Buell; Annalisa Berta; Robert W. Meredith; Mark S. Springer; Michael R. McGowen (2012). "A phylogenetic blueprint for a modern whale" (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 66 (2): 479-506. doi:10.1016/j.ympev.2012.10.012. PMID 23103570. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)4 Eylül 2015.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ARKive - images and movies of Whales, Dolphins and Porpoises
- Tree of Life illustration showing how Cetacea relates to other lifeforms10 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- images and movies of Whales and Dolphins. Text is in French9 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- [1]13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. American Cetacean Society
- British Cetacean Site especially interesting is4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cetacea.org homepage3 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Walker's Mammals of the World Online - Cetaceans11 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tursiops.org: Current Cetacean-related news
- Dolphins and Whales on Science Daily5 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- All About Dolphins: Information and News Concerning Dolphins and other Cetacea27 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- [2] Sounds of the cetaceans, bioindicators, acoustic trauma, acoustic signals
- Cetacea Evolution29 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - by Douglas J. Futuyma
