Batı Şyung-nu

西匈奴
xī xiōng nú
Batı Hunları
西匈奴 ; xī xiōng nú; Batı Hunları
MÖ 56-MÖ 36
	Bayrak
Başkent	?
Yaygın dil(ler)	Şyung-nu dili
Resmî din	Tengrizm
Hükûmet	Konfederasyon
Kağan
• MÖ 56-36
• MÖ 56-36	Çi-Çi Şanyü
Yasama organı	Kurultay
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	MÖ 56
• Dağılışı	MÖ 36
Öncüller	Ardıllar
	Şyung-nu
Han Hanedanı
Günümüzdeki durumu	Kazakistan ; Kırgızistan

Batı Şyung-nu (Çince: 西匈奴; pinyin: xī xiōng nú), Hunlar'ın Luanti sülalesinden olan Çi-Çi Şanyü'nun batıya kayarak kurduğu devlettir.

MÖ 58 yılında Büyük Hun İmparatorluğu, Çi-Çi Yabgu ve Ho-han-ye kardeşler arasında Doğu Şyung-nu ve Batı Şyung-nu olarak ikiye bölündü. Batı Şyung-nu'yu Çi-Çi Yabgu ve Doğu Şyung-nu'yu ise Ho-han-ye Şanyü yönetti.^[1] Ho-han-ye'nin ölümünden sonra Doğu Şyung-nu, Panu ve yeğeni Pi'nin taht kavgasına sahne oldu. MS 48 yılında Doğu Şyung-nu, Kuzey Şyung-nu ve Güney Şyung-nu olarak ikiye ayrıldı. Kuzey Şyung-nu'yu Panu,^[2] ve Güney Şyung-nu'yu da Pi^[3] yönetmeye başlamıştır. Kuzey Hunları yani Panu'nun yönettiği bu ülke Türk tarih literatürüne Batı Hun İmparatorluğu olarak geçmiştir. Kuzey Hunları bugünkü Moğolistan topraklarına hakimdi.^[4]

Hunlar'ın başında bulunan Ho-han-ye'nin ekonomik sıkıntıları da neden göstererek Çin egemenliğine girmek istemesi kardeşi Çi-Çi tarafından atalarına saygısızlık olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Hunlar, MÖ 46 yılında Çi-Çi ve Ho-han-ye kardeşler arasında Doğu Şyung-nu ve Batı Şyung-nu olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Hunları'nı Çi-Çi ve Doğu Hunları'nı da Ho-han-ye'nin soyundan gelenler yönetti. Ho-han-ye'nin Çin egemenliğine girme politikasına karşı çıkan Çi-Çi, bağlı kabileleriyle birlikte Issık Gölü ve çevresine çekilmiştir.

Batı Hunları'nın başında bulunan Çi-Çi'nin Çin'e karşı verdiği mücadelede kısa bir süre sonra başarısız olduğu görülmüştür. Zira Çi-Çi, Çin ile mücadelede eski Şyung-nu savaş taktiklerini bırakarak bir şehir kurmuş ve burayı kale haline getirerek savunma savaşı yapmayı yeğlemiştir. Bu kendisinin birinci hatasıdır. Yenilgisinde etkili olan ikinci hata ise emri altında bulunan askerlere çok sert davranmasıdır.

Çi-Çi yönetimindeki Batı Hunları'na daha sonraki yıllarda, Kuzey Hunları'nın da dağılmasıyla birlikte batıya göç eden Kuzey Hun kabileleri de katılmıştır.

Çi-Çi'nin Çin Kayıtlarındaki Sözleri

Çi-Çi Yabgu MÖ 43 yılında, "Vatan atalarımızdan torunlarımıza verilmek üzere bize emanet edilmiş kutsal topraklardır. Onursuz bir yaşam uğruna terk edilemez." sözlerini sarf etmiştir.

Literatürde Meydana Gelen Karışıklık

Türk tarih literatüründe üç tane Batı Hun İmparatorluğu ismine rastlanmaktadır:

16 Büyük Türk devleti içerisinde sayılan Batı Hun İmparatorluğu; Panu'nun yönettiği Kuzey Hun Devleti'dir.
Asıl Batı Hun İmparatorluğu; Çi-Çi'nin yönettiği ve Batı Türkistan'ı kapsayan Batı Şyung-nu (Batı Hun) devletidir.
Avrupa'daki Hun İmparatorluğu da Batı Hun İmparatorluğu (Avrupa kıtasının batıda olduğu kastedilerek) olarak bazı kaynaklarda ifade edilmektedir.

Şanyularının Listesi


#	Tanhu / Şanyü	Çince Adı	Başlangıç	Bitiş
1.	Çi-Çi	郅支骨都侯单于 zhìzhī gǔdōuhóu dānyú	MÖ 56	MÖ 36

Şyung-nu Soyağacı

Şyung-nu'lar

Büyük Hun İmparatorluğu
(Şyung-nu)
(Toman, Maotun)
(MÖ 220 - MÖ 58)

Batı Şyung-nu
(Çi-Çi)
(MÖ 56 - MÖ 36)

Doğu Şyung-nu
(Ho-han-ye)
(MÖ 58 - MS 48)

Kuzey Şyung-nu
(Panu)
(MS 48 - 156)

Güney Şyung-nu
(Pi)
(MS 48 - 216)

Avrupa Hun İmparatorluğu
(375 - 469) (tartışmalı)

Ak Hun İmparatorluğu
(440 - 567) (tartışmalı)

Beş Hu On Altı Krallık
(309 - 439)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ GÜN, Tekin (15 Şubat 2023). Batı Hun İmparatorluğu dönemi. Türk Bilimi. ss. 1 2 3. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.

[tekin-1] GÜN, Tekin (15 Şubat 2023). Batı Hun İmparatorluğu dönemi. Türk Bilimi. ss. 1 2 3. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023.

[2] "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

Türk tarihi
dizisinin bir parçası

İlk Çağ • Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İÖ 58) • Batı Şyung-nu (İÖ 56-36) • Kuzey Şyung-nu (48-156) • Güney Şyung-nu (48-216) • Siyenpi İmparatorluğu (93-234) • Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) • Sabar Hanlığı (5. yüzyıl-6. yüzyıl)
Orta Çağ • Ak Hun İmparatorluğu (420-670) • Göktürk Kağanlığı (552-744) • Doğu Göktürk (583-630) • Batı Göktürk (583-659) • İkinci Göktürk (681-744) • Avar Kağanlığı (562-803) • Seyanto Hanlığı (628-647) • Hazar Kağanlığı (630-1048) • Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) • İdil Bulgar Devleti (7. yy-1240'lar) • Kangar Birliği (659-750) • Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) • Uygur Kağanlığı (742-840) • Kansu Uygur (848-1036) • Kırgız Kağanlığı (693-1207) • Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) • Oğuz Yabguluğu (750-1055) • Karluk Yabgu Devleti (756-940) • Şirvanşahlar Devleti (799-1539) • Karahanlılar (840-1212) • Doğu Karahanlılar (1032-1210) • Batı Karahanlılar (1041-1212) • Peçenek Hanlığı (860-1091) • Tolunoğulları (868-905) • İhşîdîler (935-969) • Gazneliler (961-1186) • Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157) • Türkiye Selçuklu (1077-1308) • Kirman Selçuklu (1092-1187) • Suriye Selçuklu (1092-1117) • Irak Selçuklu (1118-1194) • Mengücekliler (1072-1277) • Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) • Danişmendliler (1080-1178) • Çaka Bey (1081-1098) • Çubukoğulları (1085-1092) • Dilmaçoğulları (1085-1192) • Saltuklu Beyliği (1092-1202) • İnaloğulları (1098-1183) • Ahlatşahlar (1100-1207) • Artuklu Beyliği (1102-1408) • Böriler (1104-1154) • Zengîler (1127-1250) • İldenizliler (1142-1225) • Erbil Beyliği (1146-1232) • Salgurlular (1148-1286) • Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) • Delhi Sultanlığı (1206-1527) • Çobanoğulları (1227-1309) • Çağatay Hanlığı (1227-1347) • Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680) • Batı Çağatay Hanlığı • Altın Orda Devleti (1242-1502) • Memlûk Devleti (1250-1382) • Karamanoğulları (1256-1483) • İnançoğulları (1261-1368) • Sâhib Ataoğulları (1275-1342) • Pervaneoğulları (1277-1322) • Eşrefoğulları (1280-1326) • Menteşe Beyliği (1280-1424) • Karesi Beyliği (1297-1360) • Candaroğulları (1299-1462) • Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) • Germiyanoğulları (1300-1423) • Hamitoğulları (1301-1423) • Saruhanoğulları (1302-1410) • Taceddinoğulları (1303-1415) • Aydınoğulları (1308-1426) • Tekeoğulları (1321-1390) • Ramazanoğulları (1325-1608) • Eretna (1335-1381) • Dulkadiroğulları (1339-1521) • Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) • Timur İmparatorluğu (1370-1507) • Akkoyunlular (1378-1508) • Erzincan Beyliği (1379-1410) • Karakoyunlular (1380-1469) • Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) • Mâlvâ Sultanlığı (1392-1562) • Nogay Ordası (1398-1642) • Şeybânî Hanlığı (1428-1599) • Kazan Hanlığı (1438-1552) • Kırım Hanlığı (1441-1783) • Astrahan Hanlığı (1446-1556) • Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ • Sibir Hanlığı (1464-1598) • Kazak Hanlığı (1465-1729) • Buhara Hanlığı (1500-1785) • Safevî Devleti (1501-1736) • Yarkand Hanlığı (1514-1680) • Hive Hanlığı (1515-1920) • Kutbşah Devleti (1518-1687) • Babür İmparatorluğu (1526-1858) • Bakü Hanlığı (1718-1806) • Afşar İmparatorluğu (1736-1796) • Hokand Hanlığı (1740-1876) • Revan Hanlığı (1747-1828) • Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ • Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) • Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) • Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) • Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) • İdil Ural Devleti (1918-1919) • Alaş Orda (1917-1920) • Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) • Azerbaycan DC (1918-1921) • Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) • Azadistan (1919-1920) • Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Tuva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) • Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) • Hatay Devleti (1938-1939) • Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) • Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) • Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) • Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) • Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) • Türkiye • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti • Kırgızistan • Özbekistan • Azerbaycan • Kazakistan • Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi • Tarihî ve çağdaş Türk devletleri • Türk tarihi edebiyatı
g t d