Birinci Bulgar İmparatorluğu
Birinci Bulgar İmparatorluğu
| |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 681-1018 | |||||||||||
 Bayrak | |||||||||||
 Geç 9. Yüzyılda Güneydoğu Avrupa | |||||||||||
| Başkent | Pliska (681-893) Veliki Preslav (893-968/972) Üsküp (972-992) Ohri (992-1015) Manastır (1015-1018) | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Eski Kilise Slavcası | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Tuna Bulgarcası Orta Çağ Yunancası | ||||||||||
| Resmî din | Tengricilik, Bulgar Ortodoks Kilisesi | ||||||||||
| Demonim | Bulgar | ||||||||||
| Hükûmet | Otokrasi, Mutlak monarşi | ||||||||||
| Hükümdar | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
| 850 | 400.000 km2 | ||||||||||
| 950 | 240.000 km2 | ||||||||||
| |||||||||||
| Bulgaristan tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
| Ana kategori |
Birinci Bulgar İmparatorluğu, Ön Bulgarların 681'de bugünkü Balkan bölgesinde Asparuh komutasında kurdukları devlettir. Devlet bugünkü Bulgaristan, Arnavutluk, Bosna, Hırvatistan, Yunanistan, Macaristan, Kosova, Kuzey Makedonya, Moldova, Karadağ, Romanya, Sırbistan, Slovakya, Türkiye ve Ukrayna topraklarını içine alan yaklaşık Türkiye kadar bir toprak büyüklüğü olan (750.000 km²) topraklarda kurulmuştur.
Hazarların kuzeye doğru ittirdiği Bulgarlar, bugünkü Çuvaşistan'ın olduğu bölgede İdil Bulgar Devleti'ni kurmuş; batıya ittirdiği Bulgarlar ise Asparuh Han komutasında Tuna bölgesinde Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu kurmuşlardır. Bu imparatorluk daha sonra kuzeyden gelen Slav kavimlerini de bünyesinde bulundurmuştur. Tengrizm dinine mensup Bulgarlar Balkanların en yüksek dağının ismini Türklerin göktanrısı Tengri olarak isimlendirmişlerdir. Bu dağ daha sonra Osmanlıların bölgeye hakim olmasıyla Musala (Maşallah'dan geldiği sanılmaktadır.) olarak değiştirilmiştir.
Bulgarların bu devleti "Birinci" Bulgar İmparatorluğu diye adlandırmasının nedeni kurulan devletin Slav, Yunan ve Trakya halkını da içeren çok uluslu bir yapıya sahip olmasıdır. Ancak Birinci Bulgar İmparatorluğu kurulmadan önce Bulgarlar 2 tane daha devlet kurmuşlardı: Hazar bölgesindeki Bulgarya Hanlığı ve Volga Bulgarya Devleti.
Bugün Ortodoks Hristiyanlık dinine mensup, Çuvaşistan'da yaşayan ve Bulgarca'ya en yakın dil olarak nitelendirilen Çuvaşça dilini konuşan yaklaşık 2 milyon Çuvaş Türkü, Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun tek varisleri sayılmaktadır. Bazı tarihçiler Moldova'ya bağlı özerk bir Türk Cumhuriyeti olan Gagavuzya'da yaşayan Ortodoks Gagavuzların da Bulgar kökeninden olabileceğini düşünmektedirler.
Birinci Bulgar İmparatorluğu, 9. yüzyılda Kağan I. Boris zamanında Hristiyanlığı benimsemiş, bu zamandan sonra da Kağanlık unvanını kaldırıp Knezlik unvanını almıştır. I. Boris'in dönemi Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun bir Türk devleti olma vasfını yavaş yavaş kaybetmeye başladığı zamandır. Bu dönemde çok yoğun bir Slav etkisi yaşanmıştır. Tengricilik lağvedilerek toplu halde Hristiyanlığa geçilmiş, devlet İstanbul Fener Rum Patrikhanesi'ne bağlanmış, Slav dili resmi dil kabul edilerek Kiril alfabesine geçilmiştir. Bulgarların Slav kültüründe eriyip Türklüklerini yitirmeye başladığı bu geçiş dönemi günümüz Slav Bulgaristan milletinin temelinin atıldığı dönemdir.
Türklerin kurduğu Bulgar İmparatorluğu'nun bir Türk devleti olma vasfını yitirmesine ve bugünkü modern Bulgaristan'ın bir Slav devleti olmasındaki en büyük neden; bir milleti millet yapan unsurların başında gelen dilin baskın kültür altında eriyerek asimile olması, yani 9. yüzyılda Türkçenin alt kolu olan Bulgarcanın yerine Slav dilinin ve harflerinin benimsenmesi olmuştur.
Her ne kadar bugünkü Bulgaristan bir Türk ülkesi olmasa da, Bulgar ülkesi anlamına gelen Bulgaristan kelimesi Bulgarlara Türk atalarından kalan tek mirastır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Ön Bulgarlar, Türk dilleri'nin Ogur grubu'na mensup bir dil konuşan tarihi Türk halkı Büyük Hunları oluşturan İtil nehri çevresinde yaşayan Türk kavimlerinden biriydi.[1][2] Büyük Hunların yıkılmasından sonra, batıya göç eden Hun boyları sebebiyle Bulgarlar daha kuzeye çekildiler ve bu Hunlarla kültür alışverişinde bulundular. 5. yüzyılda doğudan gelen Sabir Türkleri ile karşılaştılar ve biraz daha kuzeye ve batıya çekildiler. Avrupa Hunlarının bir parçası oldular. Avrupa Hunları ile Ogur Türklerinin karışmasıyla “Bulgar” adıyla anılan Türk topluluğunu meydana geldi.[3] G. Németh'e göre,Bulgar (Bulganmak/Bulanmak) “karışmak” anlamına gelmektedir.[4] Hunlardan sonra Sabirlerin ve Göktürklerin hakimiyetine girdiler. Balkanlardaki Ogur kabileleri Avarların İstanbul'u kuşatmaları sırasında Avarlara yardım etmişlerdir. Bizans-Avar rekabetinde Balkan Ogurları tampon vazifesiyle bazen Bizanslıları bazen de Avarları tutmuşlardır.
7. yüzyılın ilk yarısında Kubrat Han Karadeniz'in kuzeyinde dağınık yaşayan Türki; Kutrigur (Dokuz Ogurlar), Utrigur (Otuz Ogurlar), Sabirler ve Onogurlar gibi Ogur kavimlerini ve bundan başka 7 (yedi) Slav kavmini, Bizans'ın rızası ile kurduğu ilk büyük Bulgar devletinin sınırları içinde birleştirmiştir. 7. yüzyılın ikinci yarısında diğer bir Türk halkı olan Hazarlar bu devleti mağlup etmeyi başarmışlardır.[5]
Kubrat'ın büyük oğlu Bayan, Hazarların hükümdarlığı altında yaşamaya razı olmuş ama diğer dört erkek kardeşleri halkın en önemli bölümlerini ayırıp göç etmişlerdir. Kuzeye göç eden bölüm İdil Bulgar Devletini, Asparuh Han'ın emiri altında güneybatıya göç eden bölüm ise 678 yılında Tuna Bulgarları devletini kurmuşlardır. Hazarların egemenliği altında yaşamaya razı kalan Bulgarlara Kara Bulgarlar ve kuzeye göç eden İdil Bulgarlarına Ak Bulgarlar denilir. Diğer bir grup Avarlara katılarak daha da batıya orta Avrupa'ya doğru göç etmiştir.
Asparuh Han'ın devleti, Balkan'ın Bizans'a ait olan küçük bir kısmı dışında tüm Balkan yarımadasını içine almıştır.
Siyasi tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Kubrat Han'ın küçük oğlu Asparuh Han yönetiminde Tuna boylarına gelen Bulgarlar, 679 yılında Tuna Bulgar Hanlığını kurdular. Bizans İmparatorluğu ile Avarlar arasında kalan Bulgarlar, 681 yılında yapılan anlaşma ile Bizans İmparatorluğu tarafından resmen tanındı. Asparuh'tan sonra yerine oğlu Tervel Han geçti. Bizans İmparatorluğu ile dostluk antlaşması imzaladı.
Konstantinopolis (bugünkü İstanbul)'un Araplar tarafından kuşatılmasında Bizans İmparatorluğuna yardım ettiler. 718-756 yılları arasında hüküm sürmüş hükümdarlar döneminde Bizans ile Bulgar Devleti arasındaki ilişkiler nispeten sakindir. Ancak bu barış dönemi V. Konstantinos'un Bulgar sınırında kaleler inşa edip buralara Suriyeli ve Ermeni göçmenleri askeri sınıf olarak yerleştirmeye başlamasıyla son bulmuştur ve Bizans İmparatorluğu ile savaşlar yaşanmıştır. Kormisoş Han'la Dulo hanedan ailesi son bulmuş ve Bulgar tahtı için eski Bulgar sülaleleri olan Vokül ve Ugayin, birbirlerine karşı üstünlük mücadelelerine girmişlerdir.
9. yüzyılda başa geçen Krum Han zamanında yeniden güçlendiler. Günümüz Macaristan ve Romanya topraklarını ele geçirdiler. 811 yılında Bizans İmparatorluğu'nu yenilgiye uğrattılar. 813 yılında bugünkü Edirne'yi alan Krum Han, 814 yılında Konstantinopolis'i kuşattı. Fakat kuşatma sırasında öldü. Yerine oğlu Omurtag Han geçti. Omurtag Han döneminde daha da güçlenen Birinci Bulgar İmparatorluğu, Tuna'ya göç eden Slavlar arasında benliklerini kaybetmeye başladılar. I. Boris 852-889 döneminde 864 yılında resmen Hristiyan olan Bulgarlar özelliklerini kaybettiler. 1018 yılında Birinci Bulgar İmparatorluğu yıkıldı. Daha sonraları Slav kökenli Hristiyan Bulgar devletleri kuruldu.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Tuna Bulgarcası hakkındaki bilgilerimiz de bize kadar gelen fakat çok sınırlı olan dil malzemesine dayanmaktadır. Bununla birlikte, bu dil malzemesi Tuna Bulgarcasının mahiyeti ve onun Kuban ve İdil (Volga) Bulgarcasına olan yakınlığı konusunda bizi yeterince aydınlatacak niteliktedir.[6]
Tuna Bulgarlarının tarihe etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Konstantinopolis'i kuşatmışlardır.
- Hristiyanlığı benimseyerek Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir.
- Bizans İmparatorluğu'nun Balkanlarda tutunmasına yardımcı olmuşlardır.
- Bozkır geleneğini terk edip feodal bir toplum yapısına geçmişlerdir.
Dulo (Tuğluk uruğu) Ailesi soyağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Avitohol Attila | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Efsanevî | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İrnek Ernah | Ermi ailesi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Babası - | Annesi - | Gostun (603-605) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kubrat (632-635) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batbayan (665-668) | Kotrak İtil Bulgar | Asparuh (681-701) | Kuber Avar veziri | Altseko İtalya'ya | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kormesiy (718-724) | Tervel (701-718) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sever (724-739) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Krum Ailesi soyağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Dulo ailesi - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Krum (803-814) | Dokum (814) | Ditseng (814) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Omurtag (815-831) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Voin - | Zvinitzi - | Malamir (831-836) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I. Presyan (836-852) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maria - | I. Boris (852-889) | Dukus - | Gavril - | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vladimir Rasate (889-893) | I. Simeon (893-927) | gavril - | Yakov - | Eupraksiya - | Anna - | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mihail - | I. Petr (927-969) | Maria [7] | İvan | Benyamin - | kız - | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. Boris (969-977) | Roman (977-997) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Vámbéry, Ármin (1882). Der Ursprung der Magyaren (Almanca). Leipzig.
- ^ Kafesoğlu, İbrahim (1999). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ss. 185-186. ISBN 9789754372366.
- ^ Rásónyi, László (2007). Tarihte Türklük. İstanbul: Örgün Yayınevi. s. 88. ISBN 9789757651635.
- ^ Németh, G. (1927). "La provenance du nom bulgar". 'Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski (Fransızca). Cilt II. Kraków. ss. sf. 217-222.
- ^ Hermann Kinder, Werner Hilgemann (2007). "Erken Orta Çağ/Bozkır Kavimleri". Dünya Tarihi Atlası. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. ss. s. 113. ISBN 9944-344-00-1.
- ^ Talât Tekin, Tuna Bulgarları ve Dilleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1987, s. 11.
- ^ I. Romanos'un torunu
