Chilcot Raporu

Chilcot Raporu
Tarih	İlk tahkikat: 24 Kasım 2009 (2009-11-24) Yayınlanma: 6 Temmuz 2016 (2016-07-06)
Konum	Londra, Birleşik Krallık
Diğer adı	Irak Soruşturması Irak Raporu
Katılanlar	John Chilcot (başkan) Lawrence Freedman Martin Gilbert (ö.: Şubat 2015) Roderic Lyne Usha Prashar
Resmî site	iraqinquiry.org.uk

Chilcot Raporu, Irak Soruşturması veya Irak Raporu, Irak Savaşı'na yönelik hazırlanmış en kapsamlı rapor. Yedi yılda hazırlanan ve 2,6 milyon kelimeden oluşan 12 ciltlik bu rapor 6 Temmuz 2016 tarihinde emekli bürokrat John Chilcot tarafından Londra'da yayımlanmıştır. Raporu hazırlayan soruşturma komisyonunun başkanı John Chilcot, dönemin İngiltere başbakanı olan Tony Blair'e karşı "Askeri harekat son seçenek değildi" ifadelerini kullanmıştır. İngiltere'de Chilcot raporundan önce Irak Savaşı'na dair hazırlanan raporlarda istihbarat hatalarından bahsedilmiş fakat herhangi bir hükûmet yetkilisi doğrudan suçlanmamıştır. Bu raporda ise başta dönemin başbakanı Tony Blair olmak üzere çoğu kişi doğrudan hatalı bulunmuştur. Uluslararası Ceza Mahkemesi ise hazırlanan raporu inceleyeceğini açıklamıştır.

Kurulan komisyon ve faaliyetleri

Tony Blair ve George W. Bush, 2006

Raporun özeti

İngiltere, ABD öncülüğündeki Irak Savaşı'na 30 binden fazla askerle katılmıştır. Bu savaşta 179 İngiliz askeri ölmüştür. Irak Savaşı'nın ardından dönemin muhalefet liderleri ve iktidarda bulunan İşçi Partisi'nden bazı milletvekilleri, İngiltere'nin Irak Savaşı'na katılım sürecinin soruşturulmasını talep etmiştir. İngiltere'nin savaşa katılmasına karar veren Tony Blair'in görevini bırakmasından sonra Gordon Brown İngiltere başbakanlığı görevine gelmiştir. Brown, göreve geldikten sonra beş kişiden oluşan bir soruşturma komisyonu oluşturmuştur. Komisyon başkanlığını ise John Chilcot yürütmüştür. 2001-2009 yılları arasındaki olayları inceleyen komisyonun faaliyetleri toplamda 10 milyon sterline mal olmuştur. Komisyon olayları incelerken eski başbakanlardan Tony Blair, Gordon Brown, bazı eski bakanlar ve dönemin üst düzey askeri ve istihbarat mensupları da dahil olmak üzere 150'den fazla kişinin ifadesini almış, 150 binden fazla resmi belgeyi ise incelemiştir. İlk başta raporun bir yıl içerisinde yayınlanacağı açıklanmıştır fakat bu süre toplamda yedi yıla kadar uzamıştır. Bu süreçte komisyonda görevli olan İngiliz tarihçi Martin Gilbert ise ölmüştür. İngiltere Dışişleri Bakanlığı'nın Blair ile Bush arasındaki telefon konuşmalarının yayınlanmasına izin vermemesi raporun yayınlamasının beklenenden daha uzun sürmesi neden olmuştur.

John Chilcot'un açıklamaları

Raporu hazırlayan soruşturma komisyonunun başkanı John Chilcot, askeri harekâtın son seçenek olmadığı ve savaşa katılmadan önce barışçıl yolların tükenmediği belirterek İngiltere'nin savaşa girme nedenlerini ‘tatmin edicilikten uzak’ bulmuştur. Chilcot askerî harekâtın daha sonradan olabileceğini de belirterek, Saddam Hüseyin'in o dönem için tehdit olmadığını söylemiştir. Ayrıca yaşanan gelişmeler için ise İngiltere'nin işgal sonrasındaki plan ve hazırlıklarının yetersiz olduğunu eklemiştir. Chilcot'un öne çıkan diğer açıklamaları ise şu şekildedir:

• "İngiltere'nin Irak politikası kusurlu istihbarata dayalıydı. İstihbarat sorgulanmalıydı ancak bu yapılmadı."
• "Irak o dönemde herhangi bir tehdit teşkil etmiyordu. Kesin bir şekilde ülkenin kitle imha silahlarının risk teşkil ettiği yönündeki hükmün de haklı bir gerekçesi yoktu."
• "Dönemin başbakanı Tony Blair'in, 'Irak'ta işgal sonrası yaşanacak problemler önceden bilinemezdi' şeklindeki görüşü doğru değildi. Irak'ta iç savaş ve El Kaide'nin faaliyet gösterme riski olduğu yolunda uyarılar vardı."
• "Tony Blair, daha 28 Temmuz 2002'de dönemin ABD Başkanı George W Bush'a gönderdiği bir mektupta, 'Ne olursa olsun, seninleyim' yazdı."
• "Irak'ta işgal ve istikrarsızlık sonucu Temmuz 2009 tarihi itibarı ile en az 150 bin Iraklı, muhtemelen çok daha fazlası, hayatını kaybetti. Ölenlerin çoğu sivildi. Bir milyondan fazla kişi de evsiz kaldı. Irak halkı çok acı çekti."

Tony Blair'in açıklamaları

Dönemin başbakanı Tony Blair ise açıklan rapordan sonra iki saat süren bir basın toplantısı yaparak, Saddam Hüseyin'in devrilmesinin başbakanlık görevinde bulunduğu 10 yılda verdiği 'en zor, en sancılı ve en önemli' karar olduğunu söylemiştir. Blair diğer açıklamalarında ise bütün sorumluluğu bahane bulmadan kabul ettiğini, herkesten daha fazla pişmanlık duyduğunu söyleyerek özür dilemiş fakat aynı koşullarda yine aynı kararı vereceğini de belirtmiştir. Blair ayrıca Saddam Hüseyin'in tehdit teşkil eden biri olduğunu yineleyerek Irak Savaşı'na girilmesiyle ilgili olarak aldığı kararların anlaşılabilmesi için 11 Eylül 2001 saldırılarından sonraki atmosferin hatırlanması gerektiğini belirterek Irak'ta ölen 179 İngiliz askerinin boş yere ölmediğini dile getirmiştir. Blair'in öne çıkan diğer açıklamaları ise şu şekildedir:

• "Yapamayacağım ve yapmayacağım şey, yanlış kararı aldığımızı söylemek olur. İnanıyorum ki doğru kararı verdim ve dünya bunun sonucunda bugün çok daha iyi ve çok daha güvenli."
• "Bilebileceğinizden veya inanabileceğinizden çok daha fazla üzüntü, pişmanlık ve özür ifade ediyorum."
• "İstihbarat değerlendirmelerinin yanlış olduğu ortaya çıktı, müdahale sonrası ortam, düşünüldüğünden hasmane, uzun ve kanlı oldu."

Tepkiler

Blair'in eski İşçi Partisi genel başkanı olmasından dolayı raporun açıkladığında dönemde İşçi Partisi'nin başında olan Jeremy Corbyn kendi partisi adına özür diledi. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hong Le, devletlerin uluslararası hukuk kurallarına uymaması durumunda bölgesel barış ve istikrarın bozulacağını belirterek, uluslararası hukuka saygı duyulması gerektiğini belirtti. İngiltere'nin eski Birleşmiş Milletler Büyükelçisi Jeremy Greenstock, açıklanan rapordan sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin kendilerini Irak savaşına sürüklediğini iddia etti. Irak Savaşı'nda ölen İngiliz askerlerinin bazılarının aileleri ise Blair'in yargılanmasını istedi. Rapor sonrasında toplanan asker yakınlarından bazıları Blair'i dünyanın en büyük teröristi olarak ilan ederken bazıları ise Blair'in cinayet suçundan yargılanması gerektiğini ifade etti. İngiltere başbakanı David Cameron ise, bir ülkeyi savaşa sokmanın alternatif yolların tükenmesinden sonra her zaman son seçenek olması gerektiğini söyledi.

Raporun basına yansıması

6 Temmuz 2016 günü açıklanan rapor, 7 temmuz günü başta İngiltere basınında olmak üzere dünyadaki çeşitli basın kuruluşlarının da gündemlerinden biri haline geldi. İngiliz The Guardian gazetesi, okuyucularına Chilcot raporuna dair özel bir ek verdi. The Guardian gazetesi, Tony Blair'in Bush'la olan ilişkisini "Blair, bir ülkeyi mahvederek, güveni yıkarak ve kendi itibarını çöpe atarak, kör göz Bush'un izinden gitti" başlığını kullanarak eleştirdi. Gazetenin verdiği ekte ise savaşın plansız bir şeklide yapıldığı yazıldı. The Times gazetesi ise "Blair'in özel savaşı" başlığını kullanarak ilerleyen dönemlerde yaşanabilecek hukuki süreç hakkında yorum ve analizlere yer verdi. Ayrıca The Times gazetesi raporun, verileri yeterince analiz edilmeden yazıldığını belirtti. The Daily Telegraph gazetesi ise Tony Blair'İn aynı şartlarda aynı kararı tekrar vereceğine dair sözlerini manşetine taşıdı.

Ayrıca bakınız

• Duelfer Raporu

Dış bağlantılar

• Rapor listesi6 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Report Of The Iraq Inquiry (Özet) (İngilizce)