Dârâ Şükûh

Dârâ Şükûh, farklı dinlere yönelik ilgisi ve incelemeleriyle tanınmış Hindistan'da hüküm süren Babürlü hanedanı şehzadesi ve mutasavvıfı. Babür sarayındaki ünvanı tam olarak Padişahzade-i-Buzurg Mertebe şeklindedir.^[1] Babası Şah Cihan ise kendisine "Şah-i-Bulend Ikbal" ünvanını vermiştir.^[2]

Hayatı

Muhammed Dârâ Şükûh, 20 Mart 1615’te Ecmîr yakınlarında “Şah Cihan” unvanıyla bilinen Babür hükümdarı Hürrem (ö.1076/1666) ile adına Tac Mahal inşa edilen ve “Mümtaz Mahal” lakabıyla bilinen Ercümend Begüm’ün (ö. 1631) oğlu olarak dünyaya geldi.^[3]

Muhammed Dârâ geleneğe uygun olarak İslâmî eğitim gördü; Arapça, Farsça ve Sanskritçe öğrendi. Özellikle nazarî ilimlerle ilgilendi, dinî ve tasavvufî bilgisini takviye etmek için bu sahadaki eserlerin belli başlılarını inceledi.

Dârâ Şükûh, 1633’te teyzesinin torunu Perviz’in kızı Nâdira Begüm ile evlendi. Bu evliliğinden Câni Begüm ve Cihân Zîb adında iki kızı ve Süleymân Şükûh ve Sipihr Şükûh adında iki oğlu dünyaya geldi.

Babası Şah Cihan tarafından devlet işleriyle daha fazla ilgilenmesi için kendisine sağladığı imkanlara rağmen babasının rahatsızlığı sırasında kardeşleriyle ortaya çıkan saltanat mücadelesinde başarılı olamadı ve Agra yakınlarında Samargarh’ta kardeşi Evrengzîb’in kuvvetleri karşısında mağlûp oldu (8 Haziran 1658). Hemen ardından 23 Mart 1659’da Ecmîr yakınlarında ikinci defa başarısızlığa uğradı ve esir alındı. Delhi’ye getirildi ve burada mülhidlikle suçlanarak idam edildi (10 Eylül 1659).^[4]

Görüşleri

Büyük babası Ekber Şah tarafından başlatılan Hint ve İslâm düşüncelerini bağdaştırma ve Din-i İlahi hareketinden etkilenen Dârâ Şükûh bu alanda incelemeler yapmış ayrıca bu sırada tasavvuf hakkındaki bilgi ve deneyimini de artırmak amacıyla kendisi gibi tasavvufa eğilim duyan kardeşi Bîbî Cemal ile birlikte Sind’den Lahor’a gelen Mısır asıllı Kādirî tarikatı şeyhi Miyan Mar (Miyânmîr veya Miyânecî olarak da anılır) ile tanıştı ve onun halifesi Molla Şah Bedahşî’nin müridi oldu. Tevrat, Zebûr ve İncil'in yanı sıra Hindu kutsal metinlerinden Upanişadlarla da ilgilendi. İbnü'l-Arabi, Fahreddin-i Irâki ve Molla Câmî gibi mutasavvıfların eserlerini inceleyerek Vahdet-i Vücûda dayalı tasavvuf anlayışını benimsedi ve Vahdet-i Vücûd ile Hint mistisizmi arasında paralellikler kurdu hatta Upanişadların Kur’an’da bahis konusu edilen “Gizli Kitap” (Kitâb-ı Meknûn; bk. Vâkıa 56/78) olduğunu, dolayısıyla da onun özünü teşkil ettiğini öne sürdü. Ancak tüm bu farklı görüşlerine rağmen İslamiyeti hiçbir zaman reddetmeyip onun hak din olduğunu ilan etmişti.^[5]

Tarihe ilk ciddi karşılaştırmalı dini çalışmalar olarak geçebilecek eserler hazırlatmış ve Hindistan'ın çeşitli panditleriyle birlikte hazırladığı İki Denizin/Okyanusun Birleşmesi anlamına gelen Farsça Mecma-ül-Bahreyn (Farsça: مجمع البحرین) adlı incelemesinde Sufi ve Vedantik görüşler arasında ortak zemini açığa çıkarmaya çalışmıştır.

Eserleri

Sefînetu’l‐Evliyâ: 411 velinin hayatını içeren Dârâ Şükûh'un ilk eseridir.
Sekînetu’l‐Evliyâ: Lisânullâh Molla Şah Miyan Mîr’in sohbetlerini ve hayatını iceren bir eserdir.
Risâle‐i Hak Numâ ve Tarîkatu’l Hakîkât: Mistik basamakları ve mistik yücelişi anlatan iki küçük risaledir.
Hasenâtu’l‐Ârifîn/ Şathiyât: Dârâ Şükûh'un 28 yaşındaki mistik vech halleriyle ilgili bir eseridir.
Mükâleme‐i Bâbâ Lâl ve Dârâ Şükûh : Dârâ ile Hindu azizi Bâbâ Lâl arasındaki sohbetleri içermektedir.
Upanişadlar/Sırr‐ı Ekber : Bu eser bazı Upanişadlar’ın Sanskritçe’den Farsçaya çevirisini içermektedir.
Mecma-ül-Bahreyn : Brahmanizmle İslamiyetin karşılaştırıldığı bir eserdir.^[6]

Bibliyografya

N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.483
Ali İhsan Yitik - Aliye Çınar, Dârâ Şükûh ve Eseri Mecma'-i Bahreyn Üzerine, içinde yer aldığı eser Abdurrahman Küçük'e Armağan, (Ed.) Ahmet Hikmet Eroğlu vd., Ankara: Berikan Yayınevi, 2016, s.529-568
Sajjad H. Rizvi, “Dara Shikoh”, Medieval Islamic Civilization an Encyclopedia, edt. Josef W. Meri, Routledge, New York‐London, 2006.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ The Shah Jahan Nama of 'Inayat Khan: An Abridged History of the Mughal Emperor Shah Jahan, Compiled by His Royal Librarian : the Nineteenth-century Manuscript Translation of A.R. Fuller (British Library, Add. 30,777), s.4
^ "Aurangzeb and Dara Shikoh's Fight". 13 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2024.
^ N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.483; Sajjad H. Rizvi, “Dara Shikoh”, Medieval Islamic Civilization an Encyclopedi, edt. Josef W. Meri, Routledge, New York‐London, 2006, s. 194
^ N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.483-484
^ N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.484
^ Ali İhsan Yitik - Aliye Çınar, Dârâ Şükûh ve Eseri Mecma'-i Bahreyn Üzerine, içinde yer aldığı eser Abdurrahman Küçük'e Armağan, (Ed.) Ahmet Hikmet Eroğlu vd., Ankara: Berikan Yayınevi, 2016, s.533-534

[1] The Shah Jahan Nama of 'Inayat Khan: An Abridged History of the Mughal Emperor Shah Jahan, Compiled by His Royal Librarian : the Nineteenth-century Manuscript Translation of A.R. Fuller (British Library, Add. 30,777), s.4

[2] "Aurangzeb and Dara Shikoh's Fight". 13 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2024.

[3] N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.483; Sajjad H. Rizvi, “Dara Shikoh”, Medieval Islamic Civilization an Encyclopedi, edt. Josef W. Meri, Routledge, New York‐London, 2006, s. 194

[4] N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.483-484

[5] N. R. Farooqi, “Dârâ Şükûh”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s.484

[6] Ali İhsan Yitik - Aliye Çınar, Dârâ Şükûh ve Eseri Mecma'-i Bahreyn Üzerine, içinde yer aldığı eser Abdurrahman Küçük'e Armağan, (Ed.) Ahmet Hikmet Eroğlu vd., Ankara: Berikan Yayınevi, 2016, s.533-534

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]