Timurlu Hanedanı

Timurlu Hanedanı
گورکانیان, Küregen

گورکانیان, Gūrkāniyān
Timurlu Hanedanı; گورکانیان, Küregen; گورکانیان, Gūrkāniyān
Ülke	Timur İmparatorluğu ; Babür İmparatorluğu
Aktif bölge(ler)	Türkistan ; ; İran; Hint alt kıtası ; ;
Milliyet	Türk
Kuruluş	1370
Kurucu	Timur
Yıkılış	1858
Son hükümdar	II. Bahadır Şah
Unvan(lar)	Emir ; ; Beg; Mirza; Sahipkıran; Sultan; Şah; Padişah;
Yakın aile(ler)	Börçigin ; Barlaslar ;
Alt kolları	Babür Hanedanı

Timurlu hanedanı (Farsça: تیموریان), kendini Gürkani (Farsça: گورکانیان, latinize: Gūrkāniyān), Timur'un (Timurlenk olarak da bilinir) soyundan gelen Türk^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6] kökenli bir Sünni Müslüman hanedanı idi.^[7]^[8]^[9]^[10] "Gürkani" kelimesi, Türkçeden Moğolcaya da geçen "damat" anlamına gelen "küḏegü (küregen)"^[11] kelimesinin Farsçalaştırılmış şekli olan "Gürkan"dan türemiştir.^[12] Gürkan lakabını kullanmasının sebebi ise Cengiz Han'ın soyundan gelen Saray Mülk Hanım ile evlendiğinden, Timurlular Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu Cengiz Han'ın soyundan gelen akrabaları olduğundan, bu hanedan tarafından kullanılmıştır.^[13] Timurlu hanedanı üyeleri Fars kültüründen^[7]^[14] güçlü bir şekilde etkilenerek tarihte iki önemli imparatorluk kurmuşlardır:

İran ve Türkistan merkezli Timur İmparatorluğu (1370-1507)
Hint alt kıtası merkezli Babür İmparatorluğu (1526-1857)

Timurluların Kökeni ve Kültürü

Timurlu hanedanının kökeni, Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu Cengiz Han'ın Moğol ordusunun kalıntıları olan Barlas olarak bilinen Moğol kabilesine kadar uzanmaktadır.^[14]^[15]^[16] Moğolların Orta Asya'yı fethinden sonra Barlaslar, Çimkent'ten Taraz ve Almatı'ya kadar bugünkü güney Kazakistan'a yerleşmiş ve bir süre Moğolistan - Farsça'da "Moğolların Ülkesi" - olarak anılmış ve yerel Türk ve Türkçe konuşan nüfusla önemli ölçüde karışmışlardır, öyle ki Timur'un hükümdarlığı sırasında Barlaslar dil ve alışkanlıklar açısından tamamen Türkleşmişlerdir.

Buna ek olarak, Timurlu kültürü Türk-Moğol unsurları ile yerli İran ve İslam unsurlarının karışmasından meydana gelmiştir. Zengin şehir merkezlerinde İran şairlerini tanımış olan Timurlu Mirza ve beyleri kendi dilleriyle de şiirler yazılmasını arzu ediyordu. Bu sayede yazılan şiirler, Ali Şîr Nevâî ile klasik İran örneklerinin mükemmelliğine eriştiği gibi Nevâî, Muhâkemetü’l-lugateyn adlı meşhur eserini kaleme almıştır. Şairleri himaye eden Mirzaların kendileri de Türkçe şiirler yazıyordu. Bunlar arasında Seyyid Ahmed, İskender ve Ebû Bekir zikredilebilir. Zamanlarının büyük kısmını seferlerde geçiren Timurlu Mirzaları eğlenceden de geri kalmıyorlardı. Timur'un seferleri sırasında ele geçirerek Semerkant'a gönderdiği sanatkârlar içinde bazı çalgıcı ve okuyucularda bulunuyordu. Kendisi de hattat olan Mirza Giyaseddin Baysungur, Herat'taki konağını zamanın sanat akademisi haline getirmiştir. Daha sonra Hüseyin Baykara ve Ali Şîr Nevâî'nin şahsında yeniden koruyucu bulan sanatkârlar ortaya çıkmış, tabiat manzaralarını geleneksel unsurlar ile birleştirerek kitap ressamlığında bir yenilik yapmayı başaran Bihzâd yetişmiştir. Yine devlet adamlarının sanatkârları koruması sonucu meydana gelen eserler Batı'da "Timurlu Rönesansı" tabirinin doğmasına yol açmıştır.^[17]

Hükümdarların listesi

Ünvan adı	Adı	Hüküm süresi
Timur, Çağatay Hanlığı'nı Soyurgatmış Han'ın önemsiz Han olmasından dolayı Sultan Mahmud Han ile beraber yönetti. Kendisi de Emir unvanını benimsedi. Özünde Hanlık sona ermiş ve Timur İmparatorluğu sağlam bir şekilde kurulmuştur.
Emir امیر Timurlenk تیمور لنگ	Timur تیمور بیگ گورکانی	1370–1405
Emir امیر	Pir Muhammed bin Cihangir Mirza پیر محمد بن جہانگیر میرزا	1405–1407
Emir امیر	Halil Sultan bin Miranşah خلیل سلطان بن میران شاہ	1405–1409
Emir امیر	Şahruh Mirza شاھرخ میرزا	1405–1447
Emir امیر Uluğ Beg الغ بیگ	Mīrzā Muhammed Ṭaragay bin Şāh Ruḫ میرزا محمد طارق	1447–1449
Timur İmparatorluğu'nun Bölünmesi

Maveraünnehir	Horasan/Herat/Fars/Irak-ı Acem
Abdüllatif Mirza میرزا عبداللطیف Pederkuş (Father Killer) 1449–1450	Alaüddevle Mirza علاء الدولہ میرزا بن بایسنقر ? Ebu'l Kâsım Babür Mirza میرزا ابوالقاسم بابر بن بایسنقر 1449–1457 Sultan Muhammed سلطان محمد ابن بایسنقر 1447–1451
Abdüllatif Mirza میرزا عبد اللہ 1450–1451	Ebu'l Kasım Babür Mirza میرزا ابوالقاسم بابر بن بایسنقر 1451–1457
	Mirza Şah Mahmud میرزا شاہ محمود 1457
	İbrahim Mirza ابراھیم میرزا 1457–1459
Ebu Said Mirza ابو سعید میرزا (Ebu Said Mirza, Özbek Reisi Ebü'l-Hayr Han'ın (Muhammed Şeybani Han'ın dedesi) yardımıyla Orta Asya'daki Timurlu kalpgahının çoğunu yeniden birleştirmesine rağmen, İran'ı Cihan Şah yönetimindeki Karakoyunlularla bölüşmeyi kabul etti, ancak Uzun Hasan yönetimindeki Akkoyunlular önce Cihan Şah'ı sonra da Ebu Said'i yenip öldürdü. Ebu Said'in ölümünden sonra ise tekrar Timurlular parçalanma dönemine girdi). 1451–1469
**Maveraünnehir bölündü	Hüseyin Baykara سلطان حسین میرزا بایقرا 1469 (1. hükümdarlık)
	Yadigar Muhammed Mirza میرزا یادگار محمد 1470 (6 hafta)
	Hüseyin Baykara سلطان حسین میرزا بایقرا 1470–1506 2. hükümdarlık
	Bediü'z-zaman Mirza بدیع الزمان میرزا 1506–1507 Muzaffer Hüseyin Mirza مظفر حسین میرزا 1506–1507
	Özbek Şeybanî Han, Herat'ı fethetti

Ebu Said'in oğulları, onun ölümü üzerine Maveraünnehir'i Semerkant, Buhara, Hisar, Belh, Kabil ve Fergana olarak paylaştılar.

Kaynakça

^ "Timur, sen tüm âlemlerin sultanı, bütün dünyanın kralısın. Hz Adem'den bu yana senin gibi bir hükümdar gelmedi. Kisra, Kayser, İskender, Buthnassar... Yeryüzüne gelmiş hiçbir hükümdar, bu Türk'e denk olamadı..." İbn Hâldun, et-Târîf-bi İbn Haldun, s.251-252
^ "Timur, Türk göçmenlerinin ırkından olup soylarıyla övünen asil bir nesilden geliyordu." Ruy Gonzales Clavijo, Timur'un Hayatı & Kadiz'den Semerkant'a seyahatler, s.21
^ Yüce talihli Sahibkıran Temür Gûrkan'ın, "Yüce Türk Devleti", Mogol Çağatay ulusunun zemini olan Maveraünnehir'de, azamet ve saadetin celâl zirvesine yükseldi. Yezdi, Zafernâme, Tahran, C.I, s.352
^ “Timur’un kendi hanedanına ve haleflerine çok ciddi bir Türklük bilinci bıraktığı muhakkaktır. 5. Kuşak torunu Babür bile, Hint diyarında Türkçe konuşuyor bu dili çok seviyor ve geliştiriyordu. Babür, Türk milliyetçiliği bilinciyle hareket ediyordu.” Roux, Babür, s.137
^ “Emir Timur, gerçek bir Türk Başbuğu idi. Ordusu, onun şerefi, namusu, gururu gibiydi. Bir askerinin burnu kanasa, sebep olan şehri yerle bir edebilirdi.” Harold Lamb, Emir Timur, s.108
^ "FamilyTreeDNA - Mughals". www.familytreedna.com. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
^ ^a ^b B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition, 2006
^ Encyclopædia Britannica, "Timurid Dynasty 2 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Online Academic Edition, 2007. (Quotation: "Turkic dynasty descended from the conqueror Timur (Tamerlane), renowned for its brilliant revival of artistic and intellectual life in Iran and Central Asia. ... Trading and artistic communities were brought into the capital city of Herat, where a library was founded, and the capital became the centre of a renewed and artistically brilliant Persian culture.")
^ "Timurids". The Columbia Encyclopedia (Sixth bas.). New York City: Columbia University. 5 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2006.
^ Encyclopædia Britannica article: "Consolidation & expansion of the Indo-Timurids" 26 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Online Edition, 2007.
^ "küḏegü". Kubbealtı Lügati. 7 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
^ A History of the Muslim World Since 1260: The Making of a Global Community, by Vernon Egger, p. 193
^ ""The Man Behind the Mosque"". 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.
^ ^a ^b Maria Subtelny, Timurids in Transition, p. 40: "Nevertheless, in the complex process of transition, members of the Timurid dynasty and their Persian Mongol supporters became acculturate by the surrounding Persianate millieu adopting Persian cultural models and tastes and acting as patrons of Persian culture, painting, architecture and music." p. 41: "The last members of the dynasty, notably Sultan-Abu Sa'id and Sultan-Husain, in fact came to be regarded as ideal Perso-Islamic rulers who develoted as much attention to agricultural development as they did to fostering Persianate court culture."
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; EI2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "Consolidation & expansion of the Indo-Timurids". Encyclopædia Britannica. 26 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
^ İSMAİL AKA, "TİMURLULAR", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/timurlular#1 (07.01.2024).

[1] "Timur, sen tüm âlemlerin sultanı, bütün dünyanın kralısın. Hz Adem'den bu yana senin gibi bir hükümdar gelmedi. Kisra, Kayser, İskender, Buthnassar... Yeryüzüne gelmiş hiçbir hükümdar, bu Türk'e denk olamadı..." İbn Hâldun, et-Târîf-bi İbn Haldun, s.251-252

[2] "Timur, Türk göçmenlerinin ırkından olup soylarıyla övünen asil bir nesilden geliyordu." Ruy Gonzales Clavijo, Timur'un Hayatı & Kadiz'den Semerkant'a seyahatler, s.21

[3] Yüce talihli Sahibkıran Temür Gûrkan'ın, "Yüce Türk Devleti", Mogol Çağatay ulusunun zemini olan Maveraünnehir'de, azamet ve saadetin celâl zirvesine yükseldi. Yezdi, Zafernâme, Tahran, C.I, s.352

[4] “Timur’un kendi hanedanına ve haleflerine çok ciddi bir Türklük bilinci bıraktığı muhakkaktır. 5. Kuşak torunu Babür bile, Hint diyarında Türkçe konuşuyor bu dili çok seviyor ve geliştiriyordu. Babür, Türk milliyetçiliği bilinciyle hareket ediyordu.” Roux, Babür, s.137

[5] “Emir Timur, gerçek bir Türk Başbuğu idi. Ordusu, onun şerefi, namusu, gururu gibiydi. Bir askerinin burnu kanasa, sebep olan şehri yerle bir edebilirdi.” Harold Lamb, Emir Timur, s.108

[6] "FamilyTreeDNA - Mughals". www.familytreedna.com. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.

[EI-7] B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition, 2006

[Britannica-8] Encyclopædia Britannica, "Timurid Dynasty 2 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Online Academic Edition, 2007. (Quotation: "Turkic dynasty descended from the conqueror Timur (Tamerlane), renowned for its brilliant revival of artistic and intellectual life in Iran and Central Asia. ... Trading and artistic communities were brought into the capital city of Herat, where a library was founded, and the capital became the centre of a renewed and artistically brilliant Persian culture.")

[Columbia-9] "Timurids". The Columbia Encyclopedia (Sixth bas.). New York City: Columbia University. 5 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2006.

[10] Encyclopædia Britannica article: "Consolidation & expansion of the Indo-Timurids" 26 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Online Edition, 2007.

[11] "küḏegü". Kubbealtı Lügati. 7 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.

[12] A History of the Muslim World Since 1260: The Making of a Global Community, by Vernon Egger, p. 193

[13] ""The Man Behind the Mosque"". 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.

[Maria_Subtelny_p._40-14] Maria Subtelny, Timurids in Transition, p. 40: "Nevertheless, in the complex process of transition, members of the Timurid dynasty and their Persian Mongol supporters became acculturate by the surrounding Persianate millieu adopting Persian cultural models and tastes and acting as patrons of Persian culture, painting, architecture and music." p. 41: "The last members of the dynasty, notably Sultan-Abu Sa'id and Sultan-Husain, in fact came to be regarded as ideal Perso-Islamic rulers who develoted as much attention to agricultural development as they did to fostering Persianate court culture."

[EI2-15] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; EI2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[16] "Consolidation & expansion of the Indo-Timurids". Encyclopædia Britannica. 26 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.

[17] İSMAİL AKA, "TİMURLULAR", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/timurlular#1 (07.01.2024).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

g t d Timur İmparatorluğu
İmparatorlar	Timur Pir Muhammed bin Cihangir Mirza Halil Sultan Şahruh Uluğ Bey Abdüllatif Mirza Abdullah Mirza Sultan Muhammed bin Baysungur Ebü'l-Kasım Bâbür Mirza Ebu Said Mirza Sultan Ahmed Mirza Sultan Mahmud Mirza Mirza Şah Mahmud İbrahim Mirza Sultan Hüseyin Baykara Yadigar Muhammed Mirza Bediüzzaman Mirza
Muharebeler ve çatışmalar	Timurlu fetihleri Toktamış-Timur savaşları Kunduzca Terek Gürcistan'ın işgali Ankara Nahçıvan Şahruhiya Karabağ Çirçik Nehri 1. Semerkant Sar-e-Pul 2. Semerkant Kâbil Pencşir Vadisi Gazdevan Kalat-i-Gilzaî (1505) Bajaur Timurlu veraset savaşları Belh Damğan Nişabur Tarnab Belh'in işgali 1. Herat Abdüllatif Mirza'nın Ayaklanması Belh 2. Herat Ferhadgerd Urdu Pazar Ayaklanması Serahs 3. Semerkant Ahsi
Mimari	Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Bîbî Hanım Camii Registan Gûr-ı Emîr Şehrisebz Dorut Tilavat Uluğ Bey Medresesi Uluğ Bey Rasathanesi Shah-i-Zinda Musalla Külliyesi Herat Cuma Camii Gevherşad Camii Mavi Cami Yeşil Cami Bahoutdin Mimari Merkezi
Ayrıca bakınız	Farslaşmış toplum Türk-Moğol geleneği Türk-İran geleneği Hint-İran kültürü Timurlu Hanedanı Soyağacı Timurlu Sanatı Timurlu Rönesansı Timurluların Avrupa ile ilişkileri Babürlüler Karsakpay Yazıtı