Demirkapı (Tuna)

Demirkapı
Demirkapı Demirkapı
Genel Bilgiler
Ülke(ler)	Sırbistan, Romanya
Koordinatlar	44°40′16″K 22°31′47″D
Tür	Boğaz vadi
Akarsu (gelen)	Tuna nehri
Akarsu (giden)	Tuna nehri
Uzunluk	134 km (83 mi)
En derin noktası	55 m (180 ft)
Wikimedia Commons

Demirkapı (Rumence: Porţile de Fier; Sırpça: Ђердапска клисура, Đerdapska klisura veya Демиркапија Demirkapija; Macarca: Vaskapu; Slovakça: Železné vráta; Almanca: Eisernes Tor; Bulgarca: Железни врата, Zhelezni vrata) Tuna Nehri’ndeki bir boğazdır. Tarihî dönemden beri bilinen ve kullanılan meşhur bir nehir boğazıdır. Boğaz, Sırbistan ve Romanya sınır hattının bir kısmını oluşturur.

Etimoloji

“Demirkapı” toponimi, açıkça belli olduğu gibi Türkçe kökenlidir. Bu geçit Güney Karpat dağlarında bulunmaktadır. Boğazdan Tuna Nehri geçer. Irmağın kayalı dağ boğazında, çağlayanlı, dar yatağında aktığı yere Osmanlı Türkleri haklı olarak Demirkapı adını vermişlerdir. Osmanlı Türklerinin alt Tuna meşhur boğazına ilkel ad verme üsluplarına dayanarak Demirkapı adını vermeleri, Macarların aynı yere eskilerden beri bilinen ve ülkenin türlü türlü bölgelerinde mevcut olan - fakat belki çağdaş Osmanlı Türk etkisine yenileştirilen - Vaskapu [okunuş: vaşkapu =Demirkapı] toponimi uygulamaları kendiliğinden anlaşılır.

Doğal Yapı

Demirkapı, Sırbistan-Romanya sınırı boyunca 134 kilometre uzunluğa sahip, Avrupa'nın en büyük ve en uzun boğazıdır. Bu uzunluk birçok kıvrım oluşturmuştur. Boğaz kapsamında 4 yapısal havza ve 4 vadi bulunur.

Yayılım olarak Demirkapı, güneyinde Sırbistan'ı ve kuzeyinde Romanya'yı bırakır. Bu coğrafi yayılım içinde ayrıca Karpatlar parçalanır; bir kısmı güneyde kalır. Boğazın Sırbistan tarafında Demirkapı (Đerdap) Millî Parkı (Национални парк Ђердап), Romanya tarafında Demir Kapılar Millî Parkı (Parcul Natural Porţile de Fier) vardır. Romanya kısmında ayrıca iki elektrik santralı kurulmuştur.

Demirkapı ve Civar

Belgrad ile Turnu Severin arasında bazı bölgelerde nehrin genişliği seksen metreye kadar düşer. Nehrin bazı bölgelerinde yatak genişliğinin bir buçuk kilometreyi bulduğu düşünülürse buradaki daralmanın ne kadar büyük boyutta olduğu daha net olarak anlaşılabilir. Nehrin daraldığı bu bölge Orta Avrupa, Adriyatik, Balkanlar ve Karadeniz’den gelen yolların kesişme noktasıdır. Demirkapıların bu konumu nehrin her iki kıyısında bulunan merkezlerin stratejik önemini daha da artırıyordu. Dolayısıyla nehrin yukarısında Demirkapıların girişi olan Orşova ile aşağı çıkışında yer alan Vidin ve Kalafat da stratejik bakımdan eşi bulunmaz bir konuma yükseliyorlardı.

Adakale

Ana madde: Adakale

Bu görsel, Tuna Nehri'nin en dar ve etkileyici bölümlerinden biri olan Demirkapı (Iron Gates) boğazını göstermektedir. Fotoğrafın çekildiği yer, Romanya ile Sırbistan arasındaki sınırda bulunan ve Tuna'nın kayalık vadiler arasında aktığı bölgeyi yansıtır. Bu bölge, Adakale Adası ile doğrudan bağlantılıdır.

Demirkapı sahası içinde Adakale adında bir ada var olmuştur. Bu ada, Osmanlı İmparatorluğu zamanından 1972 yılına kadar içindeki sakinleriyle beraber bir yaşam alanı iken, 1967’de başlatılan bir baraj çalışması sonucunda sular altında kalmıştır. 1967'de Romanya ve Yugoslavya'nın ortaklaşa Tuna üzerinde inşa ettiği barajın 1972'de tamamlanması ile barajın suları altında kaldı. 13 Eylül 1967'de devrin Türkiye Başbakanı Süleyman Demirel Romanya'yı ziyaret etti ve ada halkının Türkiye'ye gelmesine öncülük etti. Adada yaşayan Türklerin büyük bir kısmı Türkiye'ye, az bir kısmı ise Köstence ve Bükreş'e göç etti.

Resimler

• 
  Sırbistan kesiminden görünüm
• 
  Tuna’nın güney kıyısında yer alan Güvercinlik Kalesi
• 
  Demirkapı üzerindeki barajlardan biri (Sırbistan)
• 
  Sırbistan kıyılarında bulunan Tabula Traiana yazıtı

Ayrıca bakınız

• Tuna
• Demirkapı
• Adakale

Dış bağlantılar

• Aurel Decei, “Demir-Kapı”, İslam Ansiklopedisi, MEB, İstanbul 1993. C-3
• Imre Baski, “Demirkapılar (Temir Qapïg, Vaskapu, Dömörkapu)”, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007, s. 73-88.15 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• M. Emre Kılıçaslan, “XVIII. Yüzyılda Tuna Demirkapısı ve Girdaplar İdaresi”, Karadeniz Araştırmaları, Bahar 2010, Sayı 25, s. 59-7620 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Raşit Çavaş; “TBMM Gizli Oturum Tutanaklarına ve Lozan Konferansı Tutanaklarına Göre Adakale’nin Romanya’ya Verilmesi Tartışması”, Toplumsal Tarih, Haziran-2000, Sayı 78, s. 4-12.