Dostlar

Dostlar
1973'te Dostlar Soldan sağa: Koral Sarıtaş, Galip Kayıhan, Edip Akbayram, Cudi Koyuncu, Vecdi Ören
Genel bilgiler
Başladığı yer	İstanbul, Türkiye
Tarzlar	Progresif rock  • psikedelik rock  • folk rock  • acid rock  • hard rock  • protest müzik
Etkin yıllar	1973–1988
Müzik şirketi	Sayan  • Burç  • Türküola  • Sembol  • Emre
Eski üyeler	Vecdi Ören Galip Kayıhan Cudi Koyuncu Koral Sarıtaş

Dostlar, 1973'te İstanbul'da kurulan bir progresif rock grubu. Şarkılarında siyasi ve sosyal konularda ağır eleştirilere yer vermiştir. Protest şarkı sözleri, etkileyici sahne kostümleri ve hareketli performanslarıyla rock tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Halk ozanlarının türkülerini, progresif rock ve Anadolu motifleriyle harmanlayarak topluma yeniden kazandırmıştır.

Dostlar, grubun vokali Edip Akbayram ve bas gitaristi Vecdi Ören tarafından kuruldu. Türkiye'de rock müziğinin öncülerinden olan grup, zaman zaman politik ve sosyal engellemelerle karşılaştı. Şarkılarında yoğun siyasi mesajlar veren grup, 1980'lerde Türkiye'nin tek medya kuruluşu olan TRT’ye çıkma yasağıyla karşı karşıya kaldı. Sosyalist görüşte olduğundan dolayı konserleri engellendi ve geçim sıkıntıları çekti. Ancak tüm bu zorluklara rağmen grup, müzik kariyerinde büyük bir ilerleme kaydetti ve toplam on yedi tane albüm yaptı.

Halk ozanlarının türkülerini psikedelik ve progresif rock çizgisinde yorumlayarak bu ezgileri şehirli kitlelere tanıtma fırsatını elde etti. Rock, Türkiye’ye ilk kez 70’li yılların başında gelmişti. Bu kadar yeni bir türü kabullenmesi, grubu Türkçe rock tarihinin önemli temsilcilerinden biri haline getirdi. Fakat 1988 yılından sonra Akbayram’ın, Dostlar ismini albümlerinden kaldırıp kendi solo kariyerine yönelmesiyle grup sona erdi.

1970’li yıllar

1973: Kuruluş

Çok fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen ve dokuz aylıkken çocuk felci hastalığına yakalanan Edip Akbayram için o yıllar oldukça zor geçti. Bu acılarla mücadele eden Akbayram, müziğin bir kaçış yolu olduğunu fark edince kendini tamamen müziğe adadı. Diş hekimliği fakültesini kazanmış olsa da ben sevdiğim işi yapmalıyım diyerek müziği devam ettirdi. Katıldığı Altın Mikrofon yarışmasında açık ara farkla birinci olarak adını tüm Türkiye’ye duyuran Akbayram, bu galibiyetin ardından kariyerine giriş yaptı ve peş peşe 45’likler yayınladı.

Sahip olduğu bir grubu olmadığı için bir dönem, konserlerde ve plak kayıtlarında eşlikçi orkestralarla çalışmak zorunda kaldı. Folk rock, deneysel bir müzik türü olup grup çalışması gerektirir. Bu nedenle eşlikçi orkestralarla bu tarzı icra etmek oldukça zordur. Akbayram, kendisine eşlik eden gruplardan biri olan Dönüşüm’de bas gitar çalan Vecdi Ören ile birlikte, kendi grubunu kurma kararı aldı ve böylece dostluklarının temelleri atıldı. Akbayram, kuruluş yıllarıyla ilgili olarak bir röportajında şöyle söylüyordu: “Dönüşüm’den sevgili basçı Vecdi Ören, benim ses rengimi çok beğeniyordu. Bir gün geldi, ‘Edip abi. Gel güzel bir grup kuralım.’ dedi. Ben de kuralım dedim.”

Akbayram ve Ören, kadro için eleman seçimine başladı. Birlikte, yeni mezun olmuş ve alanında uzman olan kişler aramaya başladılar. Sonrasında gruba Plevne Lisesi’nden elektro gitarist Galip Kayıhan, piyasanın en çok dikkat çeken bateristlerinden Koral Sarıtaş ve cura ile bağlamayı aynı teknede ve aynı anda çalabilen Cudi Koyuncu katıldı. Gruba, sevgi ve kardeşlik anlamına geldiği düşünülerek Dostlar adı verildi.

Cudi, elektro bağlama ve wah pedalıyla gruba diğer rock gruplarından farklı bir hava katıyordu. Grup, ilk plağı için ekim ayında stüdyoya girdi. İlk açıklanan şarkı listesinde Değmen Benim Gamlı Yaslı Gönlüme ve Gel ki yer alıyordu. Sonradan Gel ki adlı şarkı çıkartılarak yerine Cudi’nin Yakar İnceden İnceden adlı bestesi konuldu. Bu plak, Türkiye’deki progresif rock türünün ilk örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Cudi’nin pedalla çaldığı wah-wah’lı bağlaması, Galip’in fuzz’lı gitarı ve Vecdi’nin Berkay oyun havası tarzı riff’leriyle grubun farklı motifler üzerinde durduğu görülmektedir.

Grup, ilk konseri Ankara Dedeman Sineması’nda verdi. Fitaş Sineması’ndaki ikinci konserlerinde ise Galip, Deniz Üstü Köpürür parçasında, gitarını keman yayı ile çalarak intro yaptı. Dumanlı Dumanlı Oy Bizim Eller şarkısında Cudi elektro bağlama çalarken Galip, sazın üzerine fuzz pedalıyla fırtına sesi verdi.

1974: Progresif motiflerin ilk örnekleri

Dostlar, 1974’ün ilk iki ayında başta Kıbrıs olmak üzere çeşitli Türk illerinde konserler verdi. Grubun ilk plağı, Kıbrıs’ta yılın plağı seçildi. Ardından Değmen Benim Gamlı Yaslı Gönlüme - Yakar İnceden İnceden 45’lik plağı çıktı. İnce İnce Bir Kar Yağar şarkısı, eşsiz bir rock çizgisine sahipti. Bu parçanın introsundaki melodilerle, Yes’in Roundabout şarkısındaki ara geçişlere göndermede bulunulmuştur.

Dağlar Dağladı Beni parçasında ise Galip, önceden de üzerinde çalıştığı ve fuzz pedalıyla çıkardığı fırtına sesini introda kullandı. Yıl sonunda Akbayram’ın, grup kurulmadan önceki solo çalışmaların da bulunduğu toplama albüm olan Edip Akbayram albümü yayımlandı. Albümün kapağındaki psikedelik ve progresif müzik anlayışını anlatan renkli motif çizimleri, dinleyicilerde ilgi uyandırmıştır.

Akbayram’ın hızlı yükselişi, zamanla grup-şarkıcı ahengini bozdu ve mayıs sonunda grup ile Akbayram arasında bir kopuş yaşandı. Bu ayrılık uzun sürmedi ve Akbayram, grup ile haziran ortasında yeniden birleşti. Ancak, grubun isim hakları hâlâ Vecdi’de bulunduğu için zamanla bu sorun büyüdü ve Vecdi’nin ekim ayında gruptan ayrılmasıyla sonuçlandı. Kasım ayında Vecdi, Dostlar isimli farklı bir grup kurdu. Ancak daha sonra bu isim hakkından vazgeçip grubun tüm haklarını Akbayram’a devredecektir.

Komando kıyafetleriyle İzmir Fuarı’nda sahne alan Dostlar, ekim ayında Vecdi ve Koral’ın ayrılmasının ardından yeniden yapılandırıldı. Bas gitarist Özkan Uğur, baterist Nadir Uygun ve büyük hayallerle gelen klavyeci Murat Ses, gruba farklı bir hava kattı. Sayan ile olan sözleşmesi dolunca Yavuz Asöcal’ın yeni şirketi Burç ile anlaşan ve yedi parça üzerinde çalışan grup, bu dönemdeki hedeflerini şu şekilde özetledi: “Plak olarak üç çalışmamız var. Birincisi, Edip Akbayram ve Dostlar. İkinci olarak Dostlar, üçüncü olarak ise solo çalışmalar yapacağız. Çalışmalarımızı, dışarıdaki Yes ve Rick Wakeman olayına benzetebiliriz. Ancak, kopma diye bir şey asla düşünülmez.”

Kayıtlar için birçok prova yapıldı ve büyük bir hevesle stüdyoya girildi. Bunca çabanın ardından Garip - Kaşların Karasına 45'lik plağının kaydı kasım ayında bitirildi ve plağın yayımlanması aralık ayında gerçekleşti. Psikedelik motiflerle süslenen parçalar, düzenleme dalında ödüller kazandı ve satış rekorları kırdı.

1975 - 1976: Dostlar’a ihanet ve progresif yükseliş

Ocak ayında çıktıkları turneyi yarıda kesip İstanbul'a dönmek zorunda kalan grup, menajerleri Celal Tuncel tarafından dolandırılarak büyük bir ihanete tanık oldu. Bu dolandırıcılık olayı etkisini kaybetmeden gruptan Murat'ın ayrılması üzerine Vecdi ve Koral geri dönmüş, grup eski kadrosuna kavuştu. Murat, ayrılışıyla ilgili şu açıklamayı yaptı: “Aramızda müzikal anlaşmazlıklar var. Onlar, Deep Purple ve Yes gibi gruplardan motifler alıp parçaları montajlamayı istiyorlar. Oysa ben müzikte bu tür montaj yaklaşımlarına karşıyım.”

Mart ayında, ilk defa Hey Oskarları Konseri'nde Kolum Nerden Aldın Zinciri ve Gam Üstüne Gam şarkılarını seslendiren grup, aynı şarkılardan oluşan plağı mayıs ayında yayımladı. Bu sırada klavyeye Kılıç Danışman ve elektro gitara Taner Öngür geldi. Galip ise kısa süreliğine ayrılıp Dervişan’da çalışmaya başladı. Daha sonra baterist Koral, sağlık sorunlarından dolayı bateri çalmayı bırakınca yerine Ayzer Danga geldi. Ağustos ayında ise Taner ve Kılıç gruptan ayrıldı ve onların yerine Galip geri döndü.

Galip’in Hollanda’dan getirdiği yeni sentezleyicilerle ile grup, ekim ayında Affetmem Seni ve Dar Ağacı şarkılarının kayıtlarını yaptı. Bu iki şarkının 45’lik olarak yayınlanması düşünülüyordu. Fakat Mehmet Emmi parçası, Dar Ağacı’nın önüne geçerek 45’liğin ikinci yüzünü doldurdu. Dar Ağacı ise Nedir Ne Değildir? albümünün uzunçalarında yayınlanacaktı. Bu 45’lik sonrası Vecdi, tartışmalar sonucunda grubun haklarını Akbayram’a vererek gruptan ayrıldı ve müziği bıraktı. Yerine Avrupa’da plak dolduran Barış Manço’nun basçısı Mithat Danışan (Panço Mithat) alındı.

Yeni kadro, Zalim - Kahpe Felek plağını, moog klavye ve mellotron ağırlıklı bir düzenlemeyle kaydetti. Plaklarda sentezleyicilerden Galip sorumluydu. Temmuz ayında bu plağın yayınlanmasının ardından grup, uzunçalar kayıtlarını çıkartmak üzere stüdyoya girdi. Bu kayıt döneminde yaylı ve nefesli çalgıların katkısıyla yapılan Yaralarım’ın yanında, şarkının devriyle oynandığı Arabam Kaldı Yolda gibi grubun kendisini aşma çabasının ürünü eserler kaydedildi.

Bu dönemlerde Pink Floyd ve Led Zeppelin’in uçuk kaçık şeyler yaptığını belirten Akbayram’ın, onların dinleyicilerinin üzerinde farklı izler bırakışının gözünden kaçmadığı görülmektedir. Bu etkinin ardından grup, dinleyiciyi şaşırtmak amacıyla Arabam Kaldı Yolda parçasını kaydetti. Bulanık elektro gitar solosuyla başlayan parçada, “Dehha!”nidası ile başlayan süreç, kaset bozulmuş hissiyatı yaratmak amacıyla ses mühendisi Sıtkı Acim ile birlikte albümün makara bandının hızlandırılmasıyla gerçekleştirildi.

Bu efekt, şarkının dinleyiciyi yanıltmasına ve kasetin bozulmuş olduğu izlenimi uyandırmasına olanak tanıdı. Ancak kısa bir süre sonra “Hayda!” nidası ile bu hissiyatın kaset bozulmasıyla ilgili olmadığı anlaştırıldı. Bu yaratıcı teknik, dinleyicinin dikkatini çekmek ve şarkının havasını farklı düzeye taşımak için güzel bir taktikti. Ayrıca Haberin Var mı?, Ayrılık, Adam Olmak Dile Kolay ve Bırak Beni gibi protest ve felsefi şarkılar, bol progresif motiflerle kaydedildi.

1977: Nedir Ne Değildir?

Ocak başında Akbayram'ın, tamamını Dostlar'la kaydettiği ilk albümü ve aynı zamanda ilk uzunçaları olan Nedir Ne Değildir? yayınlandı. Albümün plak versiyonunda, kuklaların yer aldığı açılır bir kapak tasarlandı. Kapağın genel tasarımından kuklaların kullanımına kadar albümde, Jethro Tull'ın 1969'da çıkardığı Stand Up albümünden uyarlanıldı.

Albüm, Dostlar'ın iddia ettiği gibi ne bir evrimi ne de bir devrimi kapsıyordu. Grubun bir önceki yıl kaydettiği uzunçalarlardan oluşan albüm, tam olarak progresif ve psikedelik rock sentezidir. Yaralarım parçasının elektro gitar patlaması riff'iyle başlayan albüm, Mahzuni Şerif'in birçok şarkısının farklı rock motifleri birleşimiyle devam ediyordu. İllüstrasyon tekniğiyle hazırlanmış kapağı, ilgi çekici yaprak ve portre çizimleriyle özelleştirildi.

Yeniden kuruluş

Sessiz sedasız dağılan grup, Ayzer Danga'nın Akbayram'la buluşmasıyla mayıs ayında yeniden kuruldu. Kadronun tek sabit elemanı ise Ayzer idi. Yeni kadro için bağlamaya Mete Akkuş, elektro gitara İlhan İşerli ve bas gitara ise Cengiz Öztunç alındı. Mete, öncesinde Tülay Özer'in grubunda çalışmıştı ve Pendik Halkevi kökenliydi. Cengiz, ABC Koleji ve İstanbul Transit orkestralarında çalışmıştı. İlhan ise mayıs ayında tamamen dağılmış olan Erol Büyükburç ve grubunun bir elemanıydı.

Mayıs ayında klavyeci Turhan Yükseler ile birlikte stüdyoya giren grup, Aldırma Gönül Aldırma - Sen Açtın Yarayı 45'liğini kaydetti. Bu plağın yayınlanması temmuzun son günlerini beklemek gerekse de yayınlanmasıyla birlikte satış rekorları kırması ve onlarca ödül kazandırması bu bekleyişi tamamen haklı çıkardı. Ardından, grubun 22-30 Ekim arasında Kıymayın Efendiler 45'liği için stüdyoya gireceği yazılsa da bu plak için 1978 yılını beklemek gerekti.

1978 - 1979: Danga’nın Ayrılışı ve Altın Plak

Büyük provaların ardından şubat ayında stüdyoya giren grup, Kıymayın Efendileri ve Ahmet Arif'ten besteledikleri Adiloş Bebe ile tam anlamıyla büyük bir aşama kaydetti. Ardından uzun soluklu bir Anadolu turnesine çıktı. Turneden iki gün önce İlhan'ın yerine Mustafa Sarışın gruba dahil oldu. Bu turne, Reyhanlı'da Mehmet Emmiyi çalarken sağ cenahtan komando diye tabir edilen kişilerin saldırısına uğraması haricinde olumlu geçti.

Turnenin ardından kayıtları tamamlanan Kıymayın Efendiler - Adiloş Bebe 45'liği piyasaya sürüldü. Mart ayında yayınlanan bu plağın kayıtlarında, aslen elektro gitarı İlhan'ın çalmasına rağmen plağın arkasında Mustafa'nın ismi yazmaktadır. Çünkü İlhan, zorunlu eğitimden dolayı plak piyasaya çıkmadan önce gruptan ayrılmak zorunda kalmıştır.

Son zamanlarda Ayzer, konserle alkol kullanarak sarhoş şekilde çıkmaya başladı. Konserlerde utanç verici hareketler yaptığı ve grubun itibarını zedelediği düşünüldüğünden usta baterist, mayıs ayında gruptan çıkarıldı ve yerine Nur Moray alındı. 19 Kasım'da turneye çıkan grupta, bu kez Mustafa ayrıldı ve yerine Ahmet Yıldızalp alındı. Değişikliklerin hemen ardından bol provayla Çocuklar şarkısı kaydedildi ve Demar tarafından yayınlanan Çocuklarımıza uzunçalarında yer aldı.

Bu dönemde Akbayram'ın niyeti, Boşu Boşuna adlı ilk solo kaydını Boşu Boşuna 79 adıyla yeniden plak yapmaktı. Plağın diğer yüzünde ise Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmaz şarkısı yer alacaktı. Bu plağın kayıtlarına 3 aylık turnenin ortasında başlandı. Biten turne sonrasında Cengiz evlenip Almanya'ya gittiğinden ve Nur da müziği bıraktığından gruptan ayrıldı. Bunun üzerine Mustafa, bu kez bas gitarda gruba geri döndü ve bateriye de Saygun Arpalı geçti.

Grup, stüdyoya girerek adlı Nazım Hikmet'ten besteledikleri Gidenlerin Türküsünü ve daha önce kaydetmeyi düşündükleri Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmazı plağa doldurdu. Kayıtlar esnasında Uğur Dikmen klavyesiyle, Mehmet Pervez de flütü ile gruba destek oldu. Bu 45'lik Nisan 1979'da yayınlandı. Akbayram, 45'liğin getirdiği Altın Plak ödülünü Ayten Hanım'la olan düğünündeyken yapımcısı Yavuz Asöcal'ın bizzat elinden aldı.

1980’li yıllar

1980 - 1983: Darbenin Etkileri

Şubat 1980'de Mustafa'nın ülkeden ayrılması üzerine gruba Gündüz Ersoy geldi. Grup, yeni uzunçalar için çalışmalara başlayacağını söylese de turne ve sahne çalışmalarından dolayı hedeflenen kayıtlara bir türlü başlanamadı. Bir sürü konsere çıkan grup, turnelere çıkıp tüm ülkeyi dolaşarak konser rekoru kırdılar. Temmuz ayında yeni uzunçalarlarında Bitlis’te Beş Minare şarkısının bulunacağını söyleyen grup, 1982 yılında yayınlanacak Nice Yıllara Gülüm albümü için tek bir kayıt yapamadılar.

12 Eylül 1980 Darbesi'nden sonra İzmir Fuarı'nda çalışan grubun işine son verildi. Darbe sonrası Akbayram, iş bulmada ciddi zorluklar çekmesine rağmen Dostlar'la olan birlikteliğini zor da olsa korumaya çalıştı. Kasım ayında yeni bir şekil alan grubun tek farkı Saygun'un yerine önceden grupta çalışmış olan Nadir Uygun'un geri dönmüş olmasıydı. Ekip, yeni uzunçalar için kollarını sıvadı fakat bu uzunçalar için kayıt gerçekleştirilemedi. Bunun yerine 45'lik olarak çıkartılan Bu Yıl Benim Yeşil Bağım Kurudu - Bugün Bizde Bayram Var'ı plağa doldurdu.

Ardından Mete'nin askere gitmesiyle gruba, geçici olarak Ersen ve Dadaşlar'dan bağlamacı Rafet Yıldırım ve baterist Mehmet Gözüpek geldi. Mete'nin askeri bitirmesiyle geçici gelen Rafet ve Mehmet gruptan ayrıldılar. Baterist koltuğu boş kalan gruba Moğollar'da çalışmış Tufan Altan gelse de kısa süre grupta çalışıp ayrıldı.

Zamanla toparlanan ve kısmen maddi sorunları atlatan Akbayram, bu kez alabildiğine genç bir grup oluşturdu. Bu yeni formatta gitar, saz, bas, davul formülü terk edildi ve Murat Ses'ten sonra ilk defa gruba sürekli bir klavyeci dahil oldu. Elektro ve akustik gitarda Adnan Ergil, basta ve elektrikli kemanda Metin Özülkü, bateride eski eleman Saygun Arpalı ve klavyede ise Mehmet Oylumlu yer alıyordu. Darbenin etkisinde kalan grup, bu dönemde stüdyoya girmekte çok zorlandı. Birçok yasağa ve engellemeye maruz kalan grup, siyasi yasakların ardından zor da olsa dönüş albümü sayılan Nice Yıllara Gülüm albümüne imza attı.

Yaptıkları siyasal ve protest şarkılardan dolayı yasaklı sanatçılar arasındaydılar. Türkiye'nin o dönemdeki tek medya kuruluşu olan TRT’de yasaklanan grup, uzun süre boyunca susturulmaya ve konserleri sabote edilmeye çalışıldı. Zaman zaman konserlerinde enstrümanları ateşe verildi ve elektrikleri kesildi. Bunca zorluğu rağmen konsere devam ettiklerinden saldırılara maruz kaldılar. Hatta bir keresinde Akbayram, yasaklı şair Nazım Hikmet’ten şiir seslendirdiğinden hastanelik edilmişti.

Tüm yasaklara rağmen zoru başararak 1982’de albümün kayıtlarını yapmak için stüdyoya girdiler. Grup, beste çalışmaları için Murat Kalaycıoğlu ile anlaştı. Çeşitli Anadolu türküleri ve Kalaycıoğlu’yla beraber yapılan besteler progresif bir havayla okunup seslendirildi. Albüme son olarak, Akbayram’la birlikte 1970 yılında ilk grubu olan Siyah Örümcekler’de çalışmış olan Fuat Kanalan’ın bestesi Cana Kurban eklendi. Eş zamanlı olarak Türküola tarafından Türkiye ve yurt dışı basımı yapılan albüm satış rekorları kırdı ve grubun en bilindik albümleri arasına girdi.

Albüme ismini veren şarkı, Nazım Hikmet’in sevgilisi Münevver için yazdığı, Münevver’in Doğum Günü adlı şiirine aittir. Bu siyasi havanın yoğun olduğu dönemde Nazım Hikmet yasaklı şairler arasındaydı. Halkın ismini anmaktan bile çekindiği dönemde grup, albümlerine yasaklı şairden şiir koymaya hiç tereddüt etmedi. Hatta bir konserlerinde Nazım Hikmet’ten şiir okudukları için sahnede saldırıya uğradılar ve canlarını zor kurtardılar. Art arda gelen tehdit mesajlarına rağmen grup çizgisinden hiçbir zaman taviz vermeyeceğine ant içmişti.

Mehmet’in gruptan ayrılmasıyla Kasım 1982’de klavyeye, grup içinde “Zeytin” diye de hitap edilen Fırat Baydar dahil oldu. Metin de solo projelerine yoğunlaşınca Adnan'la birlikte gruptan ayrıldı. Tekrardan dağılmış olan gruba, elektro gitara İlkin Deniz ve bas gitara Nezih Öget geldi. Ardından yeni ekip, on beş günlük hazırlıktan sonra kırk günlük bir turneye çıktı.

Bu haliyle de kalıcı olamayan kadroya 1983'te, Türkiye'nin en iyi bas gitaristlerinden biri olarak kabul edilen İsmail Soyberk dahil oldu. Ayrıca önceden çalışmış olan Adnan, gruba geri döndü. İsmail'in grubun sürekli basçısı olduğunu söylemek güçtür. Dostlar'ın 80'li yıllarda Nice Yıllara Gülüm hariç tüm albümlerinde aranjörlük ve bas gitaristlik yapmasına rağmen, İstanbul harici konserlere katılmamaktadır. Bu nedenle gruba Anadolu konserlerinde çoğunlukla geçici müzisyenler eşlik etti. Bu süreç kısa süreliğine Murat Töz'ün gruba katılması ile çözümlenmiş olsa da, söz konusu istikrarsızlık sona ermedi.

1984 - 1987: Jazz dönemi ve son günler

Yenilenmiş kadro, çıkış yılının ismin vermiş olduğu 1984 albümünü kaydetti. Albümün baskılarının arka yüzünde kadro bilgileri yanlış yazılmıştı. İsmail bas gitar çalmasına rağmen elektro gitar, Adnan elektro gitar çalmasına rağmen klavye, Fırat ise klavye çalmasına rağmen bas gitar çalmış gibi gösterilmiştir. Saygun Arpalı'nın bateride olduğu ise doğru şekilde yazılmıştır. 1984'ün ilkbaharında başlayan kayıtlar ise yaz ayında bitirildi.

Albümde, grubun müziği önceki dönemlerden farklı olarak rock motiflerinin yanı sıra caz etkileriyle şekillenmeye başladı. Bu dönemlerde halk müziği enstrümanlarından büyük çoğunlukla desteği kesmiş olan grup, albümde çeşitli halk müziği ve yaylı çalgı orkestralarıyla anlaştı. Grup, yine çıkış yılının ismini verdiği 1985 albümünde de benzer çizgisini sürdürdü. Ardından grup için elektro gitara Berç Yenal, klavyeye Erkan Alpay ve flüte de Levent Altındağ dahil oldu.

Bu kadro, 1986'da Yeni Gelen Güne Türkü albümünde bulunda da plak ve konser kadroları arasında farklar görülmektedir. Albüm kayıtlarında klavyede Erkan bulunsa da konserlerde Fırat icra etti. Kasım ayında Hey Dergisi’ne verdiği röportajda Akbayram, grubunun geçim şartlarını şu şekilde dile getirdi: “Klavyecim (Fırat Baydar) dışında ekstraya giden yok. Kışın benden borç alıyorlar, yazın ödüyorlar olup bitiyor. Son zamanlarda stüdyo eşlik çalışmaları da oldu.”

Kadro, 1987 yılında ise elektro gitara Onur Koğacıoğlu, bateriye Engin Gürkey, kemana ve tuşlu çalgılara Mertol Şalt ve bas gitara Mehmet Mustafa Bahpar gelecek şekilde şekillendi.

1988: Sona eriş

Albümde ve konserlerde çalan kadro farklılık göstermeye devam ediyordu. Basta İsmail, elektro gitarda Onur, klavyede yeni gelen Ayçan Tezel, kemanda Mertol Şalt ve bateride yeni gelen Cezmi Başeğmez, stüdyoya girerek rock ve pop ağırlıklı çizgide olan Özgürlük albümünü kaydetti. Albüme pop müziği sanatçısı Banu Kırbağ konuk oldu ve Akbayram’la vokal yaptı. Genel kadroya ek olarak nefesli çalgılar ve bağlama için farklı orkestralarla anlaşıldı.

Bu albüm, Akbayram’ın Dostlar ismini albümlerinden çıkardığı ilk çalışma oldu. Grubun adı artık albüm kapaklarında yer almasa da stüdyo kayıtlarında ve konserlerde ekibiyle devam etti. Bu ekibi Dostlar ismi altına topladı. Ağır siyasi eleştirilerden dolayı televizyonlarda ve medyada yayınlanmayan albüm, o dönem yüksek satış göstermedi.

Grubun son zamanlarındaki sürekli olarak devam eden üyeler arasındaki transferler ve değişiklikler grubun sonunun geldiğine bir işaretti. Bireysel müziğin yaygınlaştığı bu dönemde Akbayram, benzer sanatçılar gibi grup ekibine böylece son verdi. Bu albümden itibaren Dostlar ismini albümlerinden çekerek, çalışmalarını kendi adıyla yayınladı ve solo kariyerine devam etti. Bu albüm de Dostlar’ın son albümü olarak tarihe geçti.

Diskografi

Ana madde: Dostlar diskografisi

Ayrıca bakınız: Edip Akbayram diskografisi

Stüdyo albümleri

• Edip Akbayram (1974)
• Nedir Ne Değildir? (1977)
• Nice Yıllara Gülüm (1982)
• 1984 (1984)
• 1985 (1985)
• Yeni Gelen Güne Türkü (1986)

Teklileri

• Değmen Benim Gamlı Yaslı Gönlüme (1973)
• İnce İnce Bir Kar Yağar (1974)
• Garip (1974)
• Kolum Nerden Aldın Zinciri (1975)
• Mehmet Emmi (1976)
• Zalim (1976)
• Aldırma Gönül Aldırma (1977)
• Kıymayın Efendiler (1978)
• Gidenlerin Türküsü (1979)
• Bugün Bizde Bayram Var (1981)

Dış bağlantılar

• Progresif Rock’ın Zirvesindeki Grup: Dostlar
• Edip Akbayram ve Dostlar
• Discogs'ta Dostlar diskografisi