Etanercept
 Benepali (Etanercept) 50 mg enjeksiyon iğnesi | |||
| |||
| Klinik verisi | |||
|---|---|---|---|
| Telaffuz | Etanersept | ||
| Ticari adlar | Enbrel, Benepali,[1] Brenzys,[2] Erelzi,[3][4][5] Etacept, Etera,[6] Eticovo, Lifmior, Nepexto,[7] Rymti[8] | ||
| Diğer adlar | TNFR:Fc, rhuTNFR:Fc | ||
| AHFS/Drugs.com | Monografi | ||
| MedlinePlus | a602013 | ||
| Lisans veri | |||
| Gebelik kategorisi | |||
| Bağımlılık yükümlülüğü | Yok | ||
| Uygulama yolu | Subkütan enjeksiyon (SC) | ||
| İlaç sınıfı | TNF inhibitörü, Biyofarmasötik, Füzyon proteini | ||
| ATC kodu | |||
| Hukuki durum | |||
| Hukuki durum |
| ||
| Farmakokinetik veri | |||
| Biyoyararlanım | %76 (Subkutan uygulama sonrası) | ||
| Metabolizma | Retiküloendotelyal sistemde peptit ve amino asitlere yıkım (CYP450 bağımsız) | ||
| Metabolitler | Amino asitler | ||
| Etki başlangıcı | 2 hafta (maksimum etki 3 ay) | ||
| Eliminasyon yarı ömrü | ~70 saat (aralık: 70-132 saat) | ||
| Boşaltım | Safra veya idrarla atılmaz; yeniden kullanılır veya yıkılır. | ||
| Tanımlayıcılar | |||
| CAS Numarası | |||
| PubChem SID | |||
| DrugBank | |||
| ChemSpider |
| ||
| UNII | |||
| KEGG | |||
| ChEMBL | |||
| CompTox Bilgi Paneli (EPA) | |||
| ECHA Bilgi Kartı | 100.224.383 | ||
| Kimyasal ve fiziksel veriler | |||
| Formül | C2224H3475N621O698S36 | ||
| Mol kütlesi | ~150 kDa g·mol−1 | ||
| Suda çözünürlük | Suda çözünür | ||
Etanercept (ticari adıyla Enbrel® ve diğer biyobenzerler), otoimmün hastalıkların tedavisinde kullanılan biyolojik bir ajandır. İlaç, tümör nekroz faktörünü (TNF) inhibe ederek enflamasyonu baskılar.[19] Rekombinant DNA teknolojisi ile Çin hamsteri yumurtalık (CHO) hücrelerinde üretilen etanercept, insan TNF reseptörü p75 ile insan IgG1'in Fc kısmının birleştirilmesinden oluşan dimerik bir füzyon proteinidir.
Etanercept; romatoid artrit, juvenil idiopatik artrit, psöriatik artrit, plak psöriyazis ve ankilozan spondilit tedavisinde Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) ve Avrupa İlaç Ajansı (EMA) tarafından onaylanmıştır.[20] Türkiye'de de Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış olup, belirli raporlama koşulları altında geri ödeme kapsamındadır.[21]
Tıbbi kullanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Etanercept, vücudun bağışıklık yanıtının aşırı aktif olduğu inflamatuar durumları baskılamak için kullanılır. Başlıca endikasyonları şunlardır:
- Romatoid Artrit (RA): Orta ve şiddetli derecede aktif RA tedavisinde, Metotreksat dahil DMARD'lara (hastalık modifiye edici antiromatizmal ilaçlar) yetersiz yanıt veren hastalarda endikedir. Metotreksat ile kombine edilebilir veya tek başına (monoterapi) kullanılabilir. Uzun dönemli çalışmalarda eklem hasarını yavaşlattığı gösterilmiştir.[22]
- Juvenil İdiopatik Artrit (JIA): 2 yaş ve üzeri hastalarda poliartiküler tip jüvenil idiyopatik artrit, genişlemiş oligoartrit ve psöriatik artrit tedavisinde kullanılır.
- Psöriatik Artrit (PsA): Hastalarda fiziksel fonksiyonu iyileştirmek, periferik eklem hasarının (radyografik olarak ölçülen) ilerlemesini durdurmak ve cilt bulgularını düzeltmek amacıyla kullanılır.[23]
- Ankilozan Spondilit (AS): Konvansiyonel tedavilere (NSAİİ'ler vb.) yanıt vermeyen şiddetli aktif ankilozan spondilit ve radyografik kanıtı olmayan aksiyel spondiloartrit (nr-axSpA) tedavisinde endikedir. 2024 yılında yapılan bir meta-analiz, etanercept tedavisinin 3. ayında hastaların %90'ından fazlasında yeterli klinik yanıt oluştuğunu göstermiştir.[24][25]
- Psöriyazis: Diğer sistemik tedavilere (siklosporin, metotreksat veya PUVA) yanıt vermeyen veya bu tedavilerin kontrendike olduğu orta ve şiddetli plak psöriazisi olan erişkin ve çocuk (6 yaş üzeri) hastalarda kullanılır.
Etki mekanizması
[değiştir | kaynağı değiştir]Etanercept, Adalimumab veya İnfliksimab gibi tam bir monoklonal antikor değildir; genetik mühendisliği ile üretilmiş bir reseptör füzyon proteinidir.
Tümör nekroz faktörü alfa (TNFα), bağışıklık sisteminin "ana düzenleyicisi" olarak kabul edilen ve lenfositler ile makrofajlar tarafından üretilen pro-inflamatuar bir sitokindir. Otoimmün hastalıklarda TNF seviyeleri patolojik olarak yükselir. Etanercept, hücre yüzeyindeki doğal TNF reseptörlerini taklit ederek (decoy receptor / yem reseptör) sirkülasyondaki TNF moleküllerine bağlanır.[26]
Moleküler Farklılıklar:
- Çift Bağlanma: Etanercept, sadece TNF-alfa'ya değil, aynı zamanda lenfotoksin-alfa'ya (eski adıyla TNF-beta) da bağlanır. Monoklonal antikorlar genellikle sadece TNF-alfa'ya bağlanır.
- Sitotoksisite: Etanercept, kompleman bağımlı sitotoksisiteye (hücre lizisi) veya antikora bağlı hücresel sitotoksisiteye (ADCC) neden olmaz. Bu özellik, ilacın granülomatöz enfeksiyonlara (örn. Tüberküloz) karşı savunma mekanizmasını, diğer anti-TNF antikorlara kıyasla teorik olarak daha az bozmasını sağlayabilir.[27]
Yapı ve Kimyasal Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Etanercept, IgG1 antikorunun Fc kuyruğuna bağlanmış iki adet insan 75-kilodaltonluk (p75) TNF reseptöründen oluşan dimerik bir proteindir. İnsan vücudunda doğal olarak bulunan çözünür TNF reseptörlerinin yarı ömrü çok kısayken, Fc parçası ile birleştirilmiş bu füzyon yapısı ilacın kan dolaşımında çok daha uzun süre kalmasını sağlar. Molekül ağırlığı yaklaşık 150 kilodalton (kDa) civarındadır.[28]
Farmakokinetik
[değiştir | kaynağı değiştir]- Emilim: Subkutan (deri altı) uygulamadan sonra yavaş emilir. Maksimum serum konsantrasyonuna (Tmax) ulaşması yaklaşık 48 saati bulur. Biyoyararlanımı yaklaşık %76'dır.
- Dağılım: Santral dağılım hacmi 7,6 L civarındadır.
- Metabolizma: Etanercept, sitokrom P450 sistemiyle metabolize edilmez (bu nedenle karaciğer enzimlerini kullanan diğer ilaçlarla etkileşim riski düşüktür). Peptit ve amino asitlerine yıkılarak retiküloendotelyal sistemde elimine edilir.
- Eliminasyon: Yarılanma ömrü uzundur; ortalama 70 ila 100 saat (yaklaşık 3-4 gün) arasındadır.[21]
Yan etkiler ve uyarılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Biyolojik ajan kullanımı, bağışıklık sistemini modüle ettiği için ciddi enfeksiyon riskini artırabilir. FDA ve EMA, ilacın prospektüsünde ciddi uyarılara ("black box warning") yer vermiştir.
- Enfeksiyonlar: Üst solunum yolu enfeksiyonları çok yaygındır. Ancak Tüberküloz (TB), invaziv mantar enfeksiyonları (Aspergilloz, Histoplazmoz), Hepatit B reaktivasyonu ve Listeria gibi fırsatçı enfeksiyonlar görülebilir. Tedavi öncesi hastalar mutlaka latent TB (PPD veya QuantiFERON testi ile) ve Hepatit B açısından taranmalıdır.[29]
- Malignite: Çocuk ve ergenlerde lenfoma ve diğer malignitelerle ilgili hafif artmış risk bildirilmiştir. EULAR'ın 2024 yayınında, kanser öyküsü olan hastalarda biyolojik ajan kullanımında bireysel risk değerlendirmesinin önemi vurgulanmıştır.[30] Bununla birlikte, 2025 tarihli bir FDA pediyatrik güvenlik incelemesi, 2020-2025 yılları arasındaki verilerde çocuklar için yeni bir güvenlik sinyali tespit etmemiştir.[31]
- Enjeksiyon Yeri Reaksiyonları: Enjeksiyon bölgesinde kızarıklık, kaşıntı, ağrı veya şişlik hastaların %10-30'unda görülebilir. Genellikle tedavinin ilk ayında sık olup zamanla azalır.[32]
- Nörolojik Olaylar: Nadiren Multipl Skleroz (MS) veya optik nörit gibi demiyelinizan hastalıkları tetikleyebilir veya kötüleştirebilir. MS öyküsü olan hastalarda kullanımı önerilmez.
- Kalp Yetmezliği: Konjestif kalp yetmezliğini (NYHA Sınıf III-IV) kötüleştirebileceğine dair veriler mevcuttur.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Etanercept'in temelini oluşturan füzyon proteini teknolojisi, 1990'ların başında Bruce A. Beutler ve ekibi tarafından geliştirilmiştir.[28] Araştırmacılar, TNF reseptörünün IgG ile birleştirilmesinin, molekülün yarı ömrünü uzattığını keşfetmiştir. İlaç hakları Immunex firması tarafından alınmış, Immunex ise 2002 yılında Amgen tarafından satın alınmıştır. Etanercept, Kasım 1998'de FDA tarafından onaylanarak, dünyada romatoid artrit tedavisi için pazara sunulan ilk anti-TNF ajanı olmuştur.[33]
Biyobenzerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Orijinal ilacın (Enbrel) patent süresinin dolmasıyla birlikte, etanercept'in "biyobenzer" versiyonları geliştirilmiştir. Biyobenzerler, referans ürünle kalite, güvenlik ve etkililik açısından kanıtlanmış benzerlik gösteren biyolojik ürünlerdir. Avrupa Birliği ve Türkiye pazarında onaylı bazı etanercept biyobenzerleri şunlardır:[34]
- Benepali (Samsung Bioepis/Biogen) - Avrupa'da onaylanan ilk etanercept biyobenzeridir (2016).
- Erelzi (Sandoz)
- Nepexto (Mylan)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Benepali EPAR". European Medicines Agency (EMA). 28 Ocak 2016. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ "Health Canada New Drug Authorizations: 2016 Highlights". Health Canada. 14 Mart 2017. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024.
- ^ "Erelzi EPAR". European Medicines Agency (EMA). 29 Haziran 2017. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ "Arthritis". Health Canada. 8 Mayıs 2018. 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.
- ^ "Regulatory Decision Summary for Erelzi". Drug and Health Products Portal. 6 Nisan 2017. 16 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.
- ^ "Etera ARTG". Therapeutic Goods Administration (TGA). 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ a b "Nepexto EPAR". European Medicines Agency. 24 Mart 2020. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2023.
- ^ "Rymti ARTG". Therapeutic Goods Administration (TGA). 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ "Australian Public Assessment Report for Etanercept" (PDF). Feb 2021. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "AusPAR: Etanercept". Therapeutic Goods Administration (TGA). 25 Şubat 2021. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ "Etanercept Use During Pregnancy". Drugs.com. 24 Ocak 2020. 21 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- ^ "Rymti Summary Basis of Decision". Health Canada. 23 Ekim 2014. 27 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2023.
- ^ "Benepali 25 mg solution for injection in pre-filled syringe - Summary of Product Characteristics (SmPC)". (emc). 25 Ocak 2021. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ "Enbrel 25mg solution for injection in pre-filled pen - Summary of Product Characteristics (SmPC)". (emc). 8 Haziran 2021. 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ "Erelzi 50 mg solution for injection in pre filled pen - Summary of Product Characteristics (SmPC)". (emc). 25 Mayıs 2021. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ "Enbrel- etanercept solution Enbrel- etanercept kit". DailyMed. 19 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2021.
- ^ "Enbrel EPAR". European Medicines Agency (EMA). 11 Eylül 2009. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. Text was copied from this source which is copyright European Medicines Agency. Reproduction is authorized provided the source is acknowledged.
- ^ "Nepexto Product information". Union Register of medicinal products. 5 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2023.
- ^ Feldmann M, Maini RN (Ekim 2003). "Lasker Clinical Medical Research Award. TNF defined as a therapeutic target for rheumatoid arthritis and other autoimmune diseases". Nature Medicine. 9 (10). ss. 1245-1250. doi:10.1038/nm939.
- ^ "Enbrel (etanercept) Prescribing Information" (PDF). FDA Access Data. 23 Ekim 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2025.
- ^ a b "Enbrel Kısa Ürün Bilgisi". TİTCK. 12 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2025.
- ^ "Enbrel(R) (etanercept) Is the First Biologic With Published Efficacy and Safety Data for up to a Decade of Continuous Use for the Treatment of Moderate to Severe Rheumatoid Arthritis". Amgen. Ekim 2008. 17 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Etanercept in the Treatment of Psoriatic Arthritis". Actas Dermo-Sifiliográficas. 106 (9). 2015. ss. 703-712.
- ^ "Safety and Clinical Response in Ankylosing Spondylitis after Three Months of Etanercept Therapy". Pakistan Armed Forces Medical Journal. 74 (4). 2024. ss. 1177-1180.
- ^ Maxwell LJ, Zochling J, Boonen A, Singh JA, Veras MM, Tanjong Ghogomu E, Benkhalti Jandu M, Tugwell P, Wells GA. "TNF-alpha inhibitors for ankylosing spondylitis". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015 (4). ss. CD005468. doi:10.1002/14651858.CD005468.pub2. PMID 25887212.
- ^ Zalevsky J, Secher T, Ezhevsky SA, Janot L, Steed PM, O'Brien C, Eivazi A, Kung J, Nguyen DH, Doberstein SK, Erard F, Ryffel B, Szymkowski DE (Ağustos 2007). "Dominant-negative inhibitors of soluble TNF attenuate experimental arthritis without suppressing innate immunity to infection". Journal of Immunology. 179 (3). ss. 1872-1883. doi:10.4049/jimmunol.179.3.1872. PMID 17641054.
- ^ "Management of patients with inflammatory rheumatic diseases after treatment failure with a first tumour necrosis factor inhibitor: A narrative review". Modern Rheumatology. 34 (1). 2024. ss. 11-20.
- ^ a b "Etanercept - Wikipedia". 18 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2025.
- ^ "Safety Update on TNF- α Antagonists: Infliximab and Etanercept" (PDF). U.S. Food and Drug Administration (FDA). 4 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "2024 EULAR points to consider on the initiation of targeted therapies in patients with inflammatory arthritis and a history of cancer". Annals of the Rheumatic Diseases. 2024. doi:10.1136/ard-2024-225982.
- ^ "Enbrel Pediatric Postmarketing Pharmacovigilance Review". FDA. Haziran 2025.
- ^ Kim PJ, Lansang RP, Vender R (Temmuz 2023). "A Systematic Review and Meta-Analysis of Injection Site Reactions in Randomized-Controlled Trials of Biologic Injections". Journal of Cutaneous Medicine and Surgery. 27 (4). ss. 358-367. PMID 37533141.
- ^ "Court Denies Amgen Motion to Dismiss in Etanercept Antitrust Case". Big Molecule Watch. Ekim 2025.
- ^ "Etanercept Biosimilar Approved in EU". The Rheumatologist. 2016.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Enbrel® resmi sitesi (İngilizce) 9 Eylül 20125 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.