Fatıma
Fatıma | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 605 veya 609 (Sünnilik'e göre) 614 (Şîa'ya göre) Mekke |
| Ölüm | 22 Kasım 632 (22 yaşında)(tartışmalı) Medine |
| Evlilik | Ali |
| Çocuk(lar) | Hasan bin Ali Hüseyin Muhsin bin Ali Zeyneb bint Ali Ümmü Gülsüm bint Ali |
| Ebeveyn(ler) | Muhammed bin Abdullah Hatice bint Hüveylid |
|
Ehli Aba Serisi | |
|
| |
|
|
Fatıma bint Muhammed (Arapça: فَاطِمَة بِنْت مُحَمَّد, romanize: Fāṭima bint Muḥammad) ya da bilinen adıyla Fatıma ez-Zehrâ (Arapça: فَاطِمَة ٱلزَّهْرَاء, romanize: Fāṭima al-Zahrāʾ), İslam peygamberi Muhammed ve ilk eşi Hatice'nin kızıdır.[1] Fatıma'nın eşi, Raşidun halifelerinin dördüncüsü ve ilk Şii imamı olan Ali'dir. Oğulları Hasan ve Hüseyin ise sırasıyla ikinci ve üçüncü Şii imamlarıdır.[2] Fatıma, özellikle Şii İslam'da İsa'nın annesi Meryem ile kıyaslanır.[3][4] Muhammed'in onu en iyi kadın olarak gördüğü ve kendisine en yakın kişi olarak benimsediği söylenir.[5] Fatıma, genellikle Müslüman kadınlar için ideal bir örnek olarak kabul edilir; şefkati, cömertliği ve tahammülüyle öne çıkar.[3] Muhammed'in soyu, Fatıma sayesinde günümüze kadar ulaştı.[6][7] Adı ve lakapları, Müslüman kızlar arasında hâlâ popüler seçimlerdir.[8][9]
Muhammed 632 yılında öldüğünde, Fatıma ve eşi Ali, ilk halife Ebû Bekir'in otoritesini kabul etmeyi reddettiler. Çift ve destekçileri, Muhammed'in Gadîr-i Hum'da yaptığı açıklamaya atıfta bulunarak, Muhammed'in meşru halefinin Ali olduğunu savundular.[10][3] Muhammed'in ölümünden altı ay sonra Fatıma'nın ölümüyle ilgili tartışmalar devam etmektedir.[6] Sünni İslam, Fatıma'nın kederden öldüğünü öne sürerken,[11] Şii İslam'a göre ölüm, Ebû Bekir'in emriyle Ali'yi bastırmak için evine düzenlenen baskın sırasında aldığı yaraların bir sonucudur.[2] Anlatıya göre Fatıma'nın son arzusu, halifenin cenazesine katılmamak oldu.[12][13] Geceleyin gizlice gömülen Fatıma'nın mezarının tam yeri hâlâ bilinmemektedir.[14][15]
İsimleri ve unvanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Fatıma’nın en yaygın lakabı, parlayan ve ışık saçan anlamına gelen ez-Zehrâ'dır.[2] Bu lakap, onun dindarlığını ve ibadetteki düzenliliğini simgeler.[16] Şii inancına göre ise bu ad, Fatıma'nın yaratılışın başlangıcında nurdan yaratıldığına ve varoluş boyunca ışık saçmaya devam ettiğine işaret eder.[2] Şii bilgin Şeyh Saduk, Fatıma dua ettiğinde, onun nurunun gök ehline, yıldız ışığının yeryüzü halkına parladığı gibi parladığını yazar.[5] Şiiler arasında Fatıma'ya verilen diğer unvanlar arasında Sıddıka (çev. 'doğru olan'),[9] Tâhira (çev. 'temiz olan'),[1] Mübareke (çev. 'kutlu olan') ve Mensure (çev. 'Tanrı'nın yardım ettiği') bulunur.[1][2] Ayrıca Şii geleneğinde ona Muhaddise unvanı da verilir.[17][18][19] Bu unvan, meleklerin tıpkı İsa'nın annesi Meryem'le konuştukları gibi, Fatıma ile de birçok kez konuştuklarına dair rivayetlere dayanır.[18]
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Fatıma, Muhammed'in ilk eşi Hatice'nin kızı olarak Mekke'de doğdu.[1] Sünni kaynaklara göre Hatice, Fatıma'yı 605 ya da 609 yılında,[20][21] 45 ya da 50 yaşındayken ve Kur'an'ın ilk ayetlerinin indirilişinden beş yıl önce dünyaya getirdi.[2][22] Bu durumda Fatıma, evlendiğinde on sekiz yaşından büyüktü ki bu, Arabistan'da alışılmadık bir durumdur.[2][11] Buna karşılık Onikiler'e ait kaynaklar, Fatıma'nın 612 veya 615 yıllarında,[2][6][14] Hatice'nin daha ileri yaşlarında doğduğunu bildirir.[6] Sünni tarihçi İbn Sa'd'ın Kitab al-Tabaqat al-Kubra adlı eserine göre ise Fatıma, Muhammed yaklaşık otuz beş yaşındayken doğdu.[6]
Sünni kaynaklara göre Fatıma'nın Zeyneb, Ümmü Gülsüm ve Rukiyye adında üç kız kardeşi vardı; ancak hiçbiri Muhammed'den sonra hayatta kalamadı.[6] Buna karşılık bazı On İki İmamcı Şii kaynaklar, Zeyneb, Rukiyye ve Ümmü Gülsüm'ün aslında Hatice'nin kız kardeşi Hala'nın çocukları olduğunu ve Hala'nın ölümünden sonra Muhammed tarafından evlat edinildiklerini aktarır.[3][6] Abbas'a göre çoğu Şii Müslüman, Fatıma'nın Muhammed'in tek biyolojik kızı olduğuna inanır.[6] Fedele ise bu görüşün esasen On İki İmamcı Şiilerle sınırlı olduğunu belirtir.[3] Hyder, bu inancın özellikle Güney Asya'daki Şiiler arasında yaygın olduğunu ifade eder.[23] Ayrıca Fatıma'nın üç erkek kardeşi olduğu, ancak hepsinin çocuk yaşta öldüğü rivayet edilir.[24][25][26]
Evlilikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Fatıma, muhtemelen Bedir Savaşı'ndan sonra,[27] hicretin 1 veya 2. yılında (623-625) Medine'de Muhammed'in kuzeni Ali ile evlendi.[2][13] Sünni ve Şii kaynaklara göre, Ebû Bekir ve Ömer gibi bazı sahabeler daha önce Fatıma ile evlenmek istemişti; ancak Muhammed, bunun kaderle belirlenmiş bir zamanının olduğunu söyleyerek bu teklifleri reddetti.[2][7][11][15] Rivayetlere göre Ali, yoksulluğu nedeniyle Muhammed'den Fatıma'yla evlenmek için izin istemeye çekinmişti.[2][6] Muhammed, Ali'nin teklifini Fatıma'ya ilettiğinde, Fatıma sessiz kaldı ve bu, onay anlamında kabul edildi.[2][15] Bu olaydan yola çıkarak, İslam hukukunda evlilikte kadının rızasının zorunlu olduğu kabul edilmektedir.[27] Muhammed, Ali'ye başlık parasını (mahr) ödeyebilmek için kalkanını satmasını tavsiye etti.[2][16]
Muhammed, düğün törenini bizzat gerçekleştirdi ve diğer Müslümanların getirdiği hediyelerle sade bir düğün yemeği düzenlendi.[11][16][28] Şii kaynaklara göre Fatıma, düğün gecesinde gelinliğini bir ihtiyaç sahibine bağışladı.[6][13] Evlilikten sonra çift, Medine'de Muhammed'in evinin bitişiğindeki bir eve taşındı.[2][11] Fatıma ile Ali'nin evliliği, Fatıma'nın ölümüne kadar yaklaşık on yıl sürdü.[13] Fatıma'nın evlendiği sıradaki yaşı kesin olarak bilinmese de dokuz ile yirmi bir arasında olduğu,[6][11][27][29] Ali'nin ise yaklaşık yirmi iki yaşında bulunduğu rivayet edilir.[29][30]
Çoğu Müslüman gibi Fatıma ve Ali de İslam'ın ilk yıllarında büyük yoksulluk içinde yaşıyordu.[31][1] Geçimlerini sağlamak için her ikisi de ağır işler yapmak zorundaydı.[2][15] Şii kaynaklarda, Ali'nin çeşitli işlerde çalıştığı, Fatıma'nın ise ev işlerini üstlendiği anlatılır.[16] Rivayete göre Muhammed, onların yorgunluğunu hafifletmek için bir tesbih öğretmiştir.[16] “Fatıma tesbihi” olarak bilinen bu zikir, Allahu Ekber, Elhamdülillah ve Sübhanallah ifadelerinden oluşur.[32] Hayber Savaşı'ndan sonra Müslümanların daha fazla toprak kazanmasıyla çiftin maddi durumu düzeldi.[2][1] Bir süre sonra Fatıma'ya Fidda adlı bir hizmetçi verildi.[2] Uhud Savaşı sırasında Fatıma, Muhammed'in yaralarını sardı ve savaşta ölenlerin mezarlarını ziyaret edip onlar için dualar etti.[15][11] Fatıma ayrıca Mekke'nin Fethi'nde Muhammed'e eşlik etti.[11]
Çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]Fatıma, Ali bin Ebu Talib ile olan evliliğinde, ikisi kız, üçü oğlan olmak üzere beş çocuk sahibi olmuştur.
Çocuklarının isimleri;
İslam'daki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]İslâmiyet'in Şiî/Alevî ve Kızılbaş/Bektâşî yorumlarına kaynaklık eden bir takım anlatılarda Fatıma'nın aynen Ali gibi zaman zaman İslâm Peygamberi Muhammed’in de önüne geçen mitolojik bir figür olarak öne çıkarıldığı görülür.[33][34]
Enes bin Malik'den, Şiîlik ve Sünnîlik ekollerinde güvenilir sayılan raviler yoluyla nakledilen bir hadis şöyledir; "Âlemlerdeki kadınların en iyisi dört tanedir: İmran kızı Meryem, Mezahim kızı Asiye, Hüveylid kızı Hatice ve Muhammed kızı Fatıma."[35] "Muhammed bu dört kadını âlemlerin en iyi kadınları olarak saydıktan sonra Fatıma’yı hem dünyada, hem de ahirette diğer üçüne üstün kılmıştır."[36]
Muhammed bin İsmail Buhari “Sahih”te ve imam Ahmed bin Hanbel “Müsned”de Ebu Bekir kızı Ayşe’den Muhammed’in Fatıma’ya yönelik şu sözünü naklediyorlar: "Ey Fatıma! Sana müjdeler olsun, Allah seni âlemdeki kadınların üzerine genel olarak ve Müslüman kadınlar üzerine de özel olarak seçti ve seni tertemiz kıldı."[37]
Buhari ve Müslim Sahih'lerinde, İmam Ahmed bin Hanbel Müsned'de, İbn-i Abbas'dan rivayetle: "Şura suresinin 23. ayetindeki; “De ki: Ben bu tebliğime karşılık sizden bir ücret istemiyorum; istediğim, ancak yakınlarıma sevgidir” ayetiyle ilgili olarak sahabenin “Ya Resulallah! Allah’ın, sevgisini üzerimize farz kıldığı yakınların kimlerdir?” sorusuna peygamberin “Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin’dir.”şeklinde cevap verdiğini kaydetmişlerdir.
Mübahele Ayeti': “Sana gelen bunca ilimden sonra, yine de bu hususta seninle çekişip tartışmalara girişirlerse de ki: Gelin, oğullarımızı ve oğullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, nefsimizi (kendimizi) ve nefsinizi (kendinizi) çağıralım; sonra karşılıklı lanetleşelim de Allah’ın lanetini yalan söylemekte olanların üstüne kılalım.” ayetiyle ilgili olarak Necranlılarla (Hristiyanlar) yaşanan tartışmada, Muhammed'le birlikte gelenlerin kim olduğunu sorduğunda, Nasranî bilgini Oskof'a: "O genç, O’nun damadı ve amcası oğlu Ali bin Ebi Talip’tir, O kadın O’nun kızı Fatıma’dır, O iki çocuk ise O’nun torunları ve kızının evlatları olan Hasan ve Hüseyin’dir." şeklinde cevap verildiği ifade edilmiştir.[38]
Ahzab suresi 33. “Ey Ehl-i Beyt, gerçekten Allah, sizden kiri (günah ve çirkinliği) gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.” ayetindeki Ehli Beyt'in Ali bin Ebu Talib, Fatıma Zehra, Hasan ibn Ali ve Hüseyin ibn Ali'nin kastedildiği ifade edilmiştir.[39]
İslâm Tarihi'ndeki Yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]İslâm Dünyası'nın iki büyük ekolü olan Şia ile Sünnî dünya arasında popüler olmasa da, Fatıma'nın yaşamı üzerinde hâlâ süregelen tartışmalar vardır. Bunlardan en meşhurları Fedek Arazisi, Fatıma'nın ölene kadar Ömer ve Ebubekir ile küs kalması ve Fatıma'nın gizlice defnedilmesi üzerine olanlarıdır.
Lakapları ve diğer isimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçede sıklıkla bir kadın ismi olarak kullanılan Fatmanın kökeni Arapça Fatıma ismidir. Şii kaynaklara göre Fatıma'nın diğer isim ve lakapları şu şekildedir:[40]
- Ümmü Ebîha (Babasının annesi)
- Betül
- Sıddıka
- Mübareke
- Tahire
- Zekiyye
- Raziyye
- Merziyye
- Muhaddese
- Zehra
- Eşrefet-ü'l Nisa
- Meymune
- Ümmü'l-Eimme
- El Mevziya
- El Kübra
- Seyyidetü'l Nisai'l Müminat
- Efdalü'l Nisai'l Ehlül Cenneti
- Bizzatü'z Tahire
- Ümmü Hasan
- Ümmü Hüseyin
- Ümmü Muhsin
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Campo 2009a.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Buehler 2014.
- ^ a b c d e Fedele 2018.
- ^ Ernst 2003.
- ^ a b Soufi 1997.
- ^ a b c d e f g h i j k Abbas 2021.
- ^ a b Qutbuddin 2006.
- ^ Amir-Moezzi & Calmard 1999.
- ^ a b Rogerson 2006.
- ^ Amir-Moezzi 2022.
- ^ a b c d e f g h Veccia Vaglieri 2022a.
- ^ Mavani 2013.
- ^ a b c d Kassam & Blomfield 2015.
- ^ a b Khetia 2013.
- ^ a b c d e Klemm 2005.
- ^ a b c d e Ruffle 2011.
- ^ Aslan 2011.
- ^ a b Ayoub 2011.
- ^ Pierce 2016.
- ^ İbn Sa'd, et-Tabakat, VIII. 19
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 12, sayfa: 219
- ^ Bihar-ül Envar, c.43, s.9.
- ^ Akbar 2006.
- ^ Freedman & McClymond 2000.
- ^ Muir 1891.
- ^ Glassé 2001c.
- ^ a b c Thurlkill 2008.
- ^ Ruffle 2012.
- ^ a b Bodley 1946.
- ^ Nasr & Afsaruddin 2021.
- ^ Kelen 1975.
- ^ Rahim 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2012.
- ^ Ahmed bin Hanbel, Müsned; Hafız Ebubekir Şirazi, Nüzul’ul-Kur’ân fi Ali
- ^ Hatip, Tarih-i Bağdat
- ^ Buhari, Sahih; Hanbel, Müsned
- ^ Fahri Razi Tefsir-i Kebir’de, imam Ebu İshak Salebi “Keşf'ul- Beyan”da, Celaluddin Süyuti “Dürr’ül- Mensur”da, Gazi Beyzavi “Envar’ut- Tenzil”de, Carullah Zemahşeri “Keşşaf”da, Müslim bin Haccac “Sahih”de, Ebu’l- Hasan Fakih bin Meğazili eş Şafii el-Vasitî “Menakıb”da, Hafız Ebu Naim İsfehani “Hilyet’ul- Evliya”da, Nuruddin Maliki “Fusul’ul- Muhimme”de, Şeyh’ul- İslâm Himvini “Feraid”de, Ebu'l- Muayyid Harezmî “Menakıb”da, Şeyh Süleyman Belhi el-Hanefi “Yenabi’ul- Mevedde”
- ^ Müslim, Tirmizi, Salebi, Secistani, Ebu Naimi İsfahani, Ebu Bekr-i Şirazi, Suyuti, Himvini, Ahmed bin Hanbel, Zemahşeri, Beyzavi, İbn-i Esir, Beyhaki, Taberani, İbn-i Hacer, Fahr-u Razi, Nişaburi, Askalani, İbn-i Asakir
- ^ Ell Hacc Hüseyin Vedad. Hazreti Fâtime 2008 İstanbul
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ell Hacc Hüseyin Vedad Hazreti Fâtime 2008 İstanbul.
- Abdülbaki Gölpınarlı. 1970. Hz. Peygamber, Hz. Fatma ve Oniki İmam. İstanbul: Der Yay.
- Abdulhüseyin Şerefuddin. 1997. Kuran ve Hadisler Işığında Hz.Fatıma. İstanbul: Kevser Yay.
- Ali Şeriati. Fatıma Fatımadır. Dünya Yay.
- Cafer Şehidi. Fatıma'üz Zehra. Objektif Yay.
- Tevfik Ebu İlm. Hz. Fatma. İstanbul: İnsan Yay.
- Yaşar Nuri Öztürk. 1982. Ehlibeyt'in Annesi Hazreti Fatma. Yeni Boyut Yay.
- Ahmed bin Hanbel, Müsned.
- Bihar-ül Envar .
- Buhari, Sahih.
- Keşf’ul- Ğumme.
- Kur'an.
- Müslim, Sahih.
