Fazlullah Esterabadî
Fazlullah Esterabadî فضلالله استرآبادی | |
|---|---|
.JPG) | |
| Doğum | 1340 Esterabad |
| Ölüm | 1394 Alıncak, Nahcivan |
| Din | İslam Alevî |
| Kariyeri | |
| Etkilendikleri | Hallacı Mansur |
| Etkiledikleri | Şah İsmail, Pir Sultan Abdal |
Fazlullah bin Seyyid Bahaiddin el-Esterabadî (Farsça: فضلالله استرآبادی; y. 1340 - 1394), Fazlullah Hurûfî olarak da bilinen ve Nāimī mahlasıyla tanınan, Ḥurūfī hareketini kuran İranlı bir mutasavvıftı. Hurûfîliğin temel inancı, Tanrı'nın Fażlullāh'ın bedeninde cisimleştiği ve Müslümanları, Hristiyanları ve Yahudileri kurtarmak için Kıyamet Günü yaklaştığında Mehdi olarak ortaya çıkacağıdır.[1] Müritleri ilk olarak İsfahan yakınlarındaki Toqchi köyünden gelmiş ve oradan küçük cemaatinin ünü Horasan, Irak, Azerbaycan ve Şirvan'a yayılmıştır.[2] Fażlullāh Nāimī'nin etkisinin merkezi Bakü'ydü ve müritlerinin çoğu Şirvan'dan geliyordu. Müritleri arasında 14. yüzyıl sonu ve 15. yüzyıl başının en büyük Türk mistik şairlerinden biri olan ünlü Hurûfî şair Seyyid İmadeddin Nesimî de vardı.[3]
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Fażlullāh, 1339-1340 dolaylarında İran'ın Astarābād şehrinde hâkim bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Geleneksel Hurûfî biyografisine göre Fażlullāh Astarābādī, soyunu yedinci Şîa İmamı Musa el-Kazım'a dayandıran bir hanede doğmuştur.[4] Fażlullāh'ın sekizinci ya da dokuzuncu kuşaktan selefi, o dönemde heterodoks İslam'ın merkezi olan Yemen kökenli bir aileden gelen Muhammed el-Yemânî'dir. Fażlullāh'ın ailesi Sünni İslam'ın Şâfiî ekolündendi - ancak bu onun dinî gelişiminde büyük bir rol oynamadı.
Henüz çocukken babası öldüğünde, Fażlullāh onun makamını miras aldı ve yardımcıları mahkemenin işlerini yürütürken bir figüran gibi davranarak her gün at sırtında mahkeme binasına geldi. On sekiz yaşındayken göçebe bir derviş Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin bir dizesini okuduğunda olağanüstü bir dini deneyim yaşadı:
Sonsuzluğun özüne sahipken neden ölümden korkuyorsunuz?
Tanrı'nın ışığına sahipken mezar sizi nasıl içine alabilir?
Fażlullāh transa geçti ve ayetlerin anlamını sorduğunda, din hocası ona bunu anlamak için kişinin hayatını dini arayışlara adaması gerektiğini ve o zaman anlamını entelektüel olarak bilmek yerine deneyimleyebileceğini söyledi. Bir yıl boyunca gündüzleri yargıçlık görevini sürdürmeye çalışıp geceleri bir mezarlıkta tek başına dua ettikten sonra ailesini, malını mülkünü ve güvenliğini terk ederek gezgin bir din arayıcısı oldu. Astarâbâd'dan ayrılırken giysilerini tanıştığı bir çobanın keçe giysileriyle değiştirdi. O andan itibaren dünyevi bağlantıları ve konforu terk ettiğinin bir sembolü olarak hep bu gömleği giydi.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]İbn Hacer el-Askalanî ve Sehavî Tebrizli, Rıza Nur Hidayet ise Meşhedli olduğunu ifade eder.[5] Ancak Fazlullah'ın Nevmnâme'sinde açıkça Esterabadlı Alevi Türk mutasavvıfı olduğunu bildirdiği kaydedilir.[6]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cavidanname
- Muhabbetname
- Vasiyetname
- Nevmname
- Arşname
- Divan
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gilles Veinstein. Syncrétismes Et Hérésies Dans L'Orient Seljoukide Et Ottoman (XIVe-XVIIIe Siècles), Peeters Publishers, 2005, p. 307, 90-429-1549-8
- ^ "Encyclopedia Iranica, "ASTARĀBĀDĪ, FAŻLALLĀH" (d. 796/1394), founder of the Ḥorūfī religion, H. Algar". 17 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2024.
- ^ "Seyid İmadeddin Nesimi | Azerbaijani, Sufi, Mystic | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 14 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2024.
- ^ Abbas Amanat, Imagining the End: Visions of Apocalypse from the Ancient Middle East to Modern America, I.B. Tauris, 2002
- ^ TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 12, sayfa: 277
- ^ Abdülbaki Gölpınarlı, Hurûfîlik (Alevi-Batıni Türk Tarikat ittikadleri) Metinleri Kataloğu, s. 4
