Fransa-Osmanlı ittifakı
.png)
Fransa-Osmanlı ittifakı, 1536'da Fransa kralı I. François ile Kanuni Sultan Süleyman (I. Süleyman) arasında teşekkül etmiştir. Bu stratejik ve bazen de taktiksel olan ittifak, Fransa tarihinin en önemli ittifaklık ilişkilerinden birisidir. Bu ittifakın aynı zamanda İtalyan Harplerine de kısmen de olsa etkisi olmuştur. Fransız-Osmanlı ittifakı 1553 yılında Fransa kralı II. Henri döneminde zirveye ulaşmıştır.[1][2]
Bu ittifak oldukça sıra dışıydı zira ilk defa bir Hristiyan devlet ile bir Müslüman devlet ideolojik olmayan bir ittifaklık ilişkisi kurmuştu. Bu Hristiyan dünyasında bir skandaldı.[3][4]
Osmanlı-Fransız ittifakı ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa siyasetinde belirleyici bir güç olarak kabul edilmiştir.[5]
Carl Jacob Burchardt (1947) bu ittifakı "zambaklar ile hilal arasındaki günahkar birliktelik" olarak değerlendirdi. İki buçuk asırdan fazla süren bu birliktelik Napolyon Bonapart'ın 1798–1801 yılları arasındaki Mısır seferi sebebiyle son buldu.[6][7]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]1453 yılında Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethi ve Sultan Selim'in Ortadoğu'yu (İran hariç) fethinden sonra Sultan Selim'in oğlu I. Süleyman Osmanlı idaresini 1522'de Sırbistan'a kadar genişletmiş ve Habsburg Hanedan'ı ile doğrudan bir mücadeleye girmiştir.
Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu arasındaki erken dönem münasebetleri Philippe de Commines'in aktardıklarına göre II. Beyazid Fransa kralı XI. Louis'ye 1483'te Pierre d'Aubusson tarafından Bourganeuf'da tutulan kardeşi ve aynı zamanda Osmanlı tahtının rakibi olan Cem Sultan için elçi göndermiştir. XI. Louis elçi ile görüşmeyi reddetti. Fakat elçi Cem'in Fransa koruması altında kalması için bol miktarda para ve bazı Hristiyan kutsal emanetlerini getirmişti. 1489 yılında Cem Papa VIII. İnnocent'in vesayeti altına gönderilmiştir.
Fransa XII. Louis devrinde ilk kapitülasyon antlaşmasını Mısır'daki Memlûk Devleti ile 1500 yılında yapmıştır. Memlûk Sultanı Fransızlar ve Katalanlar ile ileride I. Süleyman tarafından genişletilecek olan bazı izinler vermiştir.
Fransa çoktandır Orta Avrupa'da kendisine bazı müttefikler arıyordu. Fransız elçisi Antonio Rincon Polonya ve Macaristan'daki bazı görevler için 1522 ve 1525 yılları arasında I. François tarafından görevlendirilmiştir. Bu sırada 1522 Bicoque Muharebesi sürüyorken I. François Kral Sigismund ile müttefiklik kurmaya teşebbüs etti. En nihayetinde 1524 yılında Fransa-Polonya birlikteliği I. François ve Sigismund tarafından sağlandı.
Orta Avrupa'da müttefik arayışının en yoğun zamanlarında Fransa kralı I. François, 24 Şubat 1525'te Pavia Muharebesinde Kutsal Roma Germen İmparatoru V. Karl (Şarlken) 'e mağlup oldu. Madrid'de hapishanede geçen birkaç ay sonunda I. François, aşağılayıcı bir antlaşma olan Madrid Antlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. Bu antlaşmaya göre Burgundy ve Charolais dükalıklarını bırakmalı ve İtalya ile ilgili isteklerinden vazgeçmeliydi. Tüm malını ve unvanlarını Constable de Bourbon'a vermeliydi. I. François aciz kaldığı bu durum karşısında Doğu'daki büyük güç Muhteşem Süleyman'a başvurmalıydı.[5]
I. François ve I. Süleyman Arasındaki İttifak
[değiştir | kaynağı değiştir]İttifak iki lider için de Habsburg Hanedanı'nın hegemonyasıyla mücadele için bir fırsattı. I. François atalarının Müslüman politikasının tam tersine çevirmesine rağmen Habsburg İmparatorluğu'na karşı güçlü bir müttefik bulmuş olacaktı. I. François'nın kullandığı bahane Osmanlı ülkesindeki Hristiyanların haklarını korumak olacaktı. Dolayısıyla bu bir kapitülasyon antlaşması oldu.
Fransa kralı Madrid'de hapisteyken bir ittifak kurmak için ilk çabaları gösterdi. Fransa tarafından ilk teşebbüs Pavia Muharebesi'nden sonra I. François'nın annesi Louis de Savoine tarafından gerçekleşti. Ancak bu girişim Bosna üzerinde başarısız oldu. 1525 yılının Kasım ayında Jhon Frangipani tarafından ikinci bir görev başladı. Osmanlı payitahtında gizli bir mektupla Fransa kralının kurtuluşu için Habsburg'lara saldırılmasını istedi. Frangipani 6 Şubat 1526'da Süleyman'dan bir mektupla döndü.[5]
Ben ki, sultanu's-selâtîn ve burhânu'l-havâkin tâc-bahş-i husrevân-i rûy-i zemin zıllulâh fi'l-ardayn Akdeniz'in ve Karadeniz'in Rumeli'nin ve Anadolu'nun ve Karaman'ın ve Rum'un ve vilâyet-i Zulkadriyye'nin ve Diyarıbekr'in ve Kürdistan ve Azerbaycan'ın ve Şam'ın ve Haleb'in ve Mısır'ın ve Medine'nin ve Kudüs'ün ve külliyen diyâr-i Arab'ın ve Yemen'in ve dahi nice memleketlerin ki âbây-ı kirâm ve ecdad-i 'izâmım anaralâhu berâhineyim kuvvet-i kâhireleri ile feth eyledikleri ve cenâb-ı celâlet-meâbım dahi tîg-i âteşbâr ve şemşir-i zafer-nigarım ile feth eyedüğüm nice diyârın sultanı ve padişahı Sultan Beyazid Han oğlu Sultan Selim Han Oğlu Sultan Süleyman Hanım. Sen ki Fransa vilayetini kralı Françeskosun.
Hükümdarların sığındığı kapuma elçiniz Frangipan ile mektup gönderip ve bazı ağız haberi dahi ısmarlayıp memleketinizi düşman istilâ edip şu anda hapiste olduğunuzu bildirmekte, kurtuluşunuz hususunda bu taraftan yardım rica etmektesiniz. Söylediğiniz her şey, dünyayı idaresi altında tutan tahtımızın ayaklarına arz olunmuştur. Bütün ayrıntıları ile bilgi sahibi oldum. Padişahlar sınmak ve habsolunmak hayret edilecek bir şey değildir. Gönlünüzü hoş tutup üzülmeyesiniz. Bu durum karşısında bizim yüce atalarımız –Allah hepsinin mezarlarını nurlandırsın– daima düşmanları püskürtmek ve memleketler fethetmek için seferden geri kalmamışlardır. Biz de onların yolunda olup her zaman memleketler ve sarp kaleler feth eylemekteyiz. Gece gündüz daima atımız eyerlenmiş ve kılıcımız belimizde kuşanmış bulunmaktadır. Yüce Tanrı hayırlar bağışlasın. Tanrı’nın istediği ne hususta ise meydana gelir. Bundan başka her türlü durum ve haberler ne ise gönderdiğiniz adamımızdan sorulup öğrenile, şöyle bilesiniz.
Bu yazı, 932 yılı Rebî’ülâhir ayının ilk günlerinde (Ocak 1526) saltanat makamı Konstantaniyye’de yazıldı.[5][8]
Fransa kralının ricası ve Süleyman'ın Avrupa'daki emelleri bir Macaristan seferini teşvik etti 1526 Mohaç Meydan Muharebesi'nin ardından Osmanlıların prestiji arttı ve aynı zamanda Fransa gibi bir devletle ittifak olmaktan dolayı Avrupa hakimiyeti üzerindeki meşruiyetleri arttı. Süleyman bu ittifak ile hem Akdeniz üzerindeki hakimiyetini artırdı, ticareti canlandırdı ve Hristiyan dünyasını bölmüş oldu.
Bu sırada Şarlken İran'a yanaşarak bir Habsburg-İran ittifakı kurdu. Bu sayede Osmanlı'ya diğer bir taraftan saldıracaktı. 1525'te elçilerini Şah Tahmasb'a gönderdive yeniden 1529'da Osmanlı'ya saldırması için Şah Tahmasb'a yalvardı.
Konyak Birliği Muharebeleri (1526-1530) sürerken I. François, Orta Avrupa'da yeni müttefikler buldu. 1528'de Osmanlı İmparatorluğu'nun himayesi altında olan Macaristan kralı Zapolya ile bir ittifak kurdu. 1528'de aynı zamanda yine Osmanlı'daki Hristiyanları koruma bahanesi ile bazı camilerin kiliseye dönüştürülmesini istedi. Süleyman kibarca reddetti fakat Hristiyanların güvenliğini garanti etti ve Mısırdaki Fransız tüccarların ayrıcalıklarını yeniden tahsis etti.
I. François Avrupa seferlerini kaybetti ve Ağustos 1529'da Paix de Dones antlaşmasını imzaladı. Hatta Osmanlılara karşı mücadelesi için Şarlken'e kadırga bile göndermek zorunda kaldı. Bu sırada Osmanlı'nın Orta Avrupa seferi sürüyordu. Süleyman 1529'da ve yeniden 1532'de Habsburg başkenti Viyana'yı kuşattı.
Elçilikler Arası İlişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Temmuz 1532'nin başlarında Süleyman Fransız elçisi Antonio Rincon ile Belgrad'da görüştü. Antonio Rincon Süleyman'a dört kıtayı temsilen 4 katlı bir taç hediye etti.Bu taç Venedik'de 115.000 dukaya yaptırılmıştı. Rincon Osmanlı kampını şöyle anlattı:
Şaşırtıcı bir düzen, tüccarlara ve hatta kadınlara karşı bile en ufak bir şiddet yok. Rahatça herkes bir Avrupa şehrine gelip gider gibi gidebiliyor. Hayat Venedik'deki kadar rahat ve güvenli. Adalet çok iyi sağlanıyor sanki Türkler Hristiyan, Hristiyanlar Türk olmuş.
Antonio Rincon 1532
I. François'in Venedik elçisi Giorgio Gritti Türklerle olan ilişkisini açıklaması:
Türkleri tam güçte ve hazırlıkta bir orduyla görmek istememi inkâr edemem. Bunu onlar için değil - nitekim onlar Müslüman bizler ise Hristiyanız. Fakat imparatorun gücünü zayıflatmak, büyük harcamalar yapmasını sağlamak ve bu zorlu düşman karşısında diğer tüm devletlere güvenceler vermesini istiyorum.
François'den Venedik elçisine, Mart 1536
Akdeniz'de Osmanlı-Fransız İşbirliği
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Süleyman, Barbaros Hayreddin'e I. François için Cenova ve Milan'a donanmasıyla saldırmasını emretti. Temmuz 1533'te Osmanlı temsilcisi Le Pay'de kabul edildi. Barbaros'la Kuzey Afrika'da ve ardından Anadolu'da görüşmesi için Antonia Rincon'u geri gönderdi. Süleyman şöyle diyordu " O, asla bizim kardeşimiz olan Fransız kralını tahtından indiremeyecek". 1534'te Türk donanması, I. François'in isteği üzerine Habsburg İmparatorluğu üzerine sefere çıktı ve İtalyan kıyılarına saldırdı. Ancak bu sırada karşı saldırı olarak Şarlken, Tunus'u işgal etti.
1543 baharında Sultan Süleyman tekrar Macaristan üzerine yürümek üzere İstanbul'dan hareket ettiği zaman Barbaros kumandası altında Osmanlı donanması denize açılacak, İtalya savaşları ve Osmanlı-Fransız İttifakı'nın çok ilginç, yeni bir aşaması başlayacaktı.
Süleyman, François'nın ikiyüzlü politikasını bilse de Hristiyan dünyasını parçalanmış bir halde tutan bu değerli ittifakı bozmak istemiyordu. Barbaros, donanmasıyla o yaz İtalya sahillerine vardı, Roma'da Papa korku içinde Fransa'dan aracılığını istedi. Bunun üzerine Hayreddin, donanması için gerekli erzakı parayla aldı, Papalık topraklarına saldırmaktan kaçındı. Osmanlı donanması, 20 Temmuz 1543'te Marsilya limanına ulaştı. Osmanlı donanması, 110 kadırga, 40 fusta (küçük kadırga), 3 büyük yelkenli kökeden oluşmaktaydı. Barbaros, şehri top atışı ile selamladı ve Marsilya’da görkemli bir merasimle karşılandı.[5]
François, kuzeyde Flandre'da Şarlken kuvvetlerine karşı savaşırken, Osmanlı donanmasının Fransız donanmasıyla birlikte Nice şehrini zapt etmelerini istedi. Andrea Doria, bölgede 140 gemisiyle bekliyordu. Şarlken, Cenova'daydı. Bu arada Nice üzerine giden 4 Fransız kadırgası düşman eline düştü. Barbaros, ertesi yıl harekâta devam için kışı Fransa'da geçirmenin zorunlu olduğunu sultana bildirdi. İstanbul ile Paris arasında yapılan görüşmeler sonunda Osmanlı donanmasının Toulon limanında kışlaması kararlaştırıldı.[5]
Nice şehri o dönem Savoie Dükalığı'na ait olup Şarlken’in himayesi altında idi. Osmanlı-Fransız birleşik donanması şehri bombardıman ateşine tuttu. Donanmada hazır bulunan Fransız elçisi Polin, binaların yıkılmaması için Hayrettin'den güvence istedi. Barbaros buna dikkat etti. Bu esnada Doria, donanma ile Nice kalesinin yardımına koştu ise de, Barbaros’un karşısında çekilmek zorunda kaldı. Osmanlı donanması harekât sahasından çekilmeden Nice etrafındaki birçok kalenin itaatini sağlayarak Fransızlara teslim etmiştir. Harekâttan sonra Barbaros donanma ile kışlamak üzere 9 Ekim 1543'de Toulon'a vardı. O dönemki Fransız elçisinin raporlarına göre, Osmanlı donanmasının varlığı sayesinde Güney Fransa, olası bir saldırıdan korunmuş bulunuyordu. 1544 baharında harekât yeniden başladı. Barbaros, İspanya kıyılarına akın etti. Donanmasının büyük kısmı ile Sardinya ve Korsika adaları üzerine hareket etti.[5]
Fransız sarayı o dönemde Osmanlı sultanını, "dünyadaki en büyük hükümdar" olarak görmektedir. Kral François, Venedik elçisine, Avrupa devletlerinin bağımsızlığını güvence altına alan tek gücün Osmanlı padişahı olduğunu itiraf etmiştir.[5] 1559'da İtalya Harpleri'ne son veren Cateau-Cambresis barış antlaşmasına kadar Fransız Kralı II. Henri, Osmanlılar ile ittifakı siyasetinin temel taşı saymış ve askerî destekle beraber, Türkiye'den önemli miktarda mâlî destek sağlamıştır. Habsburg üstünlüğüne karşı Osmanlı ittifakı, Fransa'nın vazgeçilmez geleneksel bir siyaseti olmakta devam edecektir.
Tabii, bu ittifaktan Osmanlılar da büyük yarar sağlamıştır. Çağdaş Osmanlı tarihçisi Matrakçı Nasuh'un belirttiği gibi, Avrupa Hristiyanlığının parçalanmış durumda kalması, Papa ve imparatorun tasarladıkları bir Haçlı saldırısının önlenmesi, Osmanlıların Avrupa politikasının temel prensibi idi.[5]
Ticaret ve Dini Anlaşmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]1528 ve 1536'da iki devlet arasında sözleşmeler yapıldı. Tunus'taki yenilgi ve Andrea Doria Osmanlı'yı Fransa ile daha ciddi bir ittifaklık içine girmek için motive etti. Elçi Jean de La Forêt İstanbul'da kalıcı bir elçilik kurması için gönderildi. İlk defa Osmanlı divanına katılan, görüşmeler yapan kalıcı bir elçi vardı.
Jean de La Forêt 18 Şubat 1536'da Osmanlı ile daha önce Venedik'e ve Cenevizlilere verilen kapitülasyonlar gibi bir kapitülasyon antlaşması için görüştü. Osmanlılar onaylamış gibi görünmelerine rağmen daha sonra 1569 yılında Elçi Claude Du Bourg ile birlikte Fransızlar için ayrıcalıklı kapitülasyonları onayladılar. Bu ayrıcalıklar arasında insanların ve malların güvenliği, bölgeler-arası selamlık ve gümrük vergilerine tabii bir şekilde ticaret ve satış özgürlüğü vardı.
Bu kapitülasyonlar Fransa'nın doğuda bir ticaret monopolisi kurmasını sağladı. Yabancı gemiler Osmanlı ile Fransız bayrağı altında ticaret yapabiliyor ve bunun için belli bir pay ödemek zorundaydılar.
İstanbul'da Haliç'in (Altın Boynuz) karşısındaki Galata'da bir Fransız elçiliği ve Hristiyanlar için bir şapel kuruldu. Ticari ayrıcalıklar aynı zamanda Türkiye'deki Fransız tüccarlara da verildi. 1535 kapitülasyonları boyunca Fransızlar tüm Osmanlı limanlarında ticaret yapma hakkı kazandı. Tam manasıyla ciddi bir ittifak antlaşması 1536'da imzalandı. Fransızlar Osmanlı İmparatorluğunda özgürce dini vecibelerini yerine getirebilecek ve Fransız Katolikleri'ne kutsal mekanlarını koruma hakkı verilecekti. Bu kapitülasyonlar 1604'te yenilendi ve Türkiye Cumhuriyetinin 1923'te kuruluşuna dek sürdü.
Askeri ve Finansal Anlaşmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Jean de La Forêt aynı zamanda İtalya'ya 1535 yılında düzenli bir saldırı düzenlemek için gizli bir askeri görevi vardı. İtalya'ya ortak bir askerî operasyon için Vezir-i Azam İbrahim Paşa ile görüştü. Fransa Lombardiya'ya saldırırken Osmanlı'da Napoli'ye saldıracaktı. Osmanlı İmparatorluğu aynı zamanda I. François'ya kayda değer bir destek verecekti. 1533'te Süleyman François'ya 100.000 parça altın gönderdi, bu sayede İngiltere ve Almanya ile Şarlken'e karşı bir askeri koalisyon kurulabilecekti. 1535'te François 1 Milyon duka daha istedi
Jean de La Forêt'e verilen askeri emirler:
Jean de La Forêt, Kralımız tarafından Büyük Beyefendi (Grand Senyör) Muhteşem Süleyman ile görüşmek üzere gönderilen kişi, öncelikle Marsilya'dan Cezayir kralı Hayreddin ile görüşmek üzere Tunus'taki Berberi kıyılarına gideceksin. Barbaros seni Büyük Beyefendi'ye yönlendirecek. Bu hedef doğrultusunda önümüzdeki yaz Fransa kralı Savoy Dükü'nden haksızca elde ettiklerini geri almak için ordusunu hazırlıyor. Ve oradan Ceneviz'e saldıracak. Kralımız François güçlü donanması ve uygun konumu ile Korsika'ya ve Ceneviz'in diğer şehirlerine ve gemilerine Fransa kralını kabul edip tanıyana değin saldırması için Hayreddin Bey'e dua ediyor Kralımız karadan ve ayrıca donanma ile 50 gemi, 30 kadırga ve bilumum karaklar ve gemiler ile Hayreddin'in donanmasına katılacak ve destek verecektir. Ayrıca gıda ve mühimmat ihtiyaçları da kralımız tarafından sağlanacaktır. Bu olacaklar neticesinde hedefimize ulaştığımızda Hayreddin Bey'e çok minnettar olacağız.... Bay La Forêt Büyük Beyefendi'den 1 Milyon altın ve ordusuyla Sicilya ve Sardunya'ya saldırmasını ve orada La Foret'in aday göstereceği adada bilinen ve bu adaları iyi bilen Fransa kralının gölgesi ve desteği altında bir krallık kurmasını istemelidir. İleride kralımız bu lütfu hatırlayacak ve Büyük Beyefendi'yi finansal destekleri için destekleyecek ve haraç verecektir. Donanmasıyla her daim destek verecektir. - I. François'dan Jean de La Forêt'e askeri emirler.
Sonunda, Süleyman Avrupa sahnesinde diplomatik olarak François'in yanındaydı. O Almanya'daki Protestan prenslere François'in yanında olmaları için bir mektup gönderdi ve François etkin bir şekilde Şarlken'e karşı Schmalkaldic birliğine girdi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Dimmock, Matthew (2016). New Turkes: dramatizing Islam and the Ottomans in early modern England. London New York: Routledge, Taylor & Francis Group. ISBN 978-0-7546-5022-5.
- ^ Rodriguez-Salgado, Maria J. (2 Ağustos 1990), The Habsburg–Valois wars, Cambridge University Press, ss. 377–40011 Şubat 2025
- ^ Kann, Robert A. (2020). A History of the Habsburg Empire 1526-1918. 2nd. printing, with corrections, Reprint 2020. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-04206-3.
- ^ Miller, William (12 Ekim 2012). "The Ottoman Empire and Its Successors, 1801-1927". doi:10.4324/9780203042533.
- ^ a b c d e f g h i Halil İnalcık, Osmanlı ve Avrupa: Osmanlı Devleti'nin Avrupa Tarihindeki Yeri, Kronik Kitap, 2021, s. 197-215.
- ^ Merriman, Marcus; Wormald, Jenny, The High Road from Scotland, Taylor & Francis, ss. –13211 Şubat 2025
- ^ Ben-Zaken, Avner (2010). Cross-Cultural Scientific Exchanges in the Eastern Mediterranean, 1560–1660. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-9992-8.
- ^ Akbaş, Sefa (11 Eylül 2024). Kâmil Paşa’nın “Târîh-i Siyâsî-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniye”. Akademisyen Kitabevi. ISBN 978-625-399-746-5.
- Halil İnalcık, Devlet-i 'Aliyye I (1302-1606), İş Bankası Yayınları
- Frazee, Charles A. (2006) [1983]. Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453–1923. Cambridge: Cambridge University Press.
- Robert A. Kann A History of the Habsburg Empire, 1526–1918 University of California Press, 1980 ISBN 0-520-04206-9