Gayda

Gayda eşliğinde horon adlı geleneksel danslarını yapan Bulgaristan göçmenleri, İstanbul, 1926

Gayda, kamıştan yapılmış çift düdük ve tulumdan oluşan, tiz sesli, nefesli bir çalgı. Trakya, Bulgar, Makedon ve İskoçların millî çalgısıdır.

İskoç gaydası, İrlanda savaş gaydası en bilinen gayda türlerindendir.

Kuzeydoğu Anadolu'da tulum, dankiyo (Rumca), tsimpona (Latince), guda (Lazca) adlarıyla da bilinen, sürekli pes ses veren ek boruya (ing. drone) sahip olmayan çeşitlerinin yanı sıra Trakya ve Balkanlar'da da gayda adıyla bilinmektedir. Macaristan'da 20. yüzyılın başlarında Meleyen Keçi adlı yapılan bir türü vardır. Bu alette körük kol altına alınır. Oğlak derisinden yapılma tulumu şişirmek için tulumun içine hava pompalanır. Bir kamışı bulunan kıvrımlı borudan, dem sesinde sürekli pes bir ses çıkar. Tulum, bunun yanı sıra çifte dedende bulunan çift kamışa üfürme yapar. Çifte dedende melodi çalmaya olanak veren parmak delikleri vardır. Fransa'nın Bretanya bölgesinde koyun postundan yapılan basit bir gaydadır. İlk önce üfleme borusundan üflenerek tulum şişirilir. Ardından dem borusuyla dedeni seslendirmek için bu tulum sıkıştırılır. Bu tür gaydalara Asya, Afrika ve Avrupa'nın her yerinde rastlanır. Eski tulumun sesi İskoç gaydalarından rahatlıkla ayırt edilebilir.

Gaydalar, müzik etnomüzikolojisinde “aerofon” (nefesli) aletler sınıfına girer; aslında boru tipi kamış veya benzeri malzemeye sahip dedender (chanter) ve bazen basit ya da çoklu “drone” ları olan bir nefes deposu (hayvan derisi çanta) ile çalışırlar.

Gayda türleri

• Guda (Rize - Artvin)
• Bock (Çekya)
• Dankiyo (Trabzon)
• Cimpoi (Romanya)
• Duda (Macaristan - Polonya)
• Koza (Polonya)
• Diple (Hırvatistan)
• Tulum (Türkiye)
• Tsambouna (Yunanistan - Oniki Adalar)
• Askambandoura (Girit)
• Gajdy (Polonya - Çekya - Slovakya)
• Gaita (İspanya)
• Surle (Sırbistan - Hırvatistan)
• Mezoued/Zukra (Kuzey Afrika)
• Bagpipe (İskoçya)