Yağma
Yağma (Çince: 样磨/樣磨, pinyin: Yàngmó), Orta Çağ'daki bir Türk boyudur, bu boy günümüz Uygurlar'ın ve Özbekler'in atalarıdır. Bu boy bir kolu olan ve Üç Oğuzlar denilen birlik, Yağma, Karluk ve Çiğil boylarından oluşmuştur. 7. yüzyıldan itibaren Karahanlılar dönemi boyunca Yağma boyu Müslüman Araplar ve Çinliler tarafından kuvvetli ve kudretli siyasi varlıklar olarak Tarım Havzası, Cungarya havzası (kuzeybatı Çin'i ve batı Moğolistanı içine alan bir bölge) ve Yedinehir (Yedisu) bölgesinde göze çarpmışlardır.
İsim kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazak Çin tarihcisi Yury Zuev (Rusça: Юрий Алексеевич Зуев)'e göre, Yağma(yaγgma) eski Türkçede, "saldır, yayıl, yağmala" demektir.".[1]
نهبواَ Yağma: "Türklerden bir bölüğün adı. Bunlara " كاَراَ نهبواَ Kara Yağma" da denir. نهبواَ Yağma Taraz yakınında bir köyün adı.".[2] Tartuk, Yağma ilinde bir şehir.[3]
Dokuzoğuz ve Yağmalar (khargah: "keçeden yapılma yurt, keçe kulübe") kalırlar.[4]
Kâşgarlı Mahmud'dan Türklerden Yağma, Toxsı ve Çiğil'lerden bir bölüğün İla(İli) nehrine indiğini öğreniyoruz.[5] 10. yüzyıllarda Yağma boyu, Kaşgar'da ve kuzeybatısında yaşarlardı.
Abu Saīd Gardēzī, ünlü eseri Zayn al-akhbār da şöyle bahsediyor, Yağma "zengin insanlar büyük at sürüleri ile", "bir ay süren seyahat" bir ülkede yaşarlar. Yağma boyu, sürekli Karluk ve Türklerden bir bölük olan Yemek[6]'lerle Batı Göktürk Kağanlığı'nın bitimine kadar savaşırlarmış.
Kâşgarlı Mahmud Yağma, Toxsı (Tukhs),[7] Kıpçak, Yabaku, Tatar, Kay (Kayı), Çomul ve Oğuz'lar, biribirlerine uygun olarak, (ذ Dhāl; dh) harfini her zaman (ى Yā; y) ye çevirirler ve hiçbir zaman Dhāl (ذ) lı söylemezler. Kayın ağacı"na bunlardan başkası "kadhıng", bunlar "kayınğ" derler.[8]
nahiyat-i Yaghmiya denilen bölgede Yağmalar, Kaşgar'ın etrafında ve kuzeyindeki Artuç isminde iki köyde ve Khırmkı(Khıraklı) denilen büyük bir köyden, oluşan bir bölgede yaşarlardı.[4]
Kâşgarlı Mahmud, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"Rûm ülkesine en yakın olan boy Beçenek'tir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay (Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar.".[9] Ayrıca "Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı, Yağma, Çiğil, Oğrak, Çaruk boylarının öz Türkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsi ile Yağmaların dilidir."[10] şeklinde tanımlanmıştır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Yu. Zuev, "Early Türks: Essays on history and ideology", Almaty, Daik-Press, 2002, p. 227, ISBN 9985-441-52-9
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 34
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 467
- ^ a b Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib - Tr. and expl. by V. Minorsky
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 92
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 328, 30, 32, 61, 97, 94, 473.
- ^ "Hudud al-'Alam, The Regions of the World". 7 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2008.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 32
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 28
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2
- Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yağma tarihi ve Şehirleri 25 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)