Gleb Uspenski
| Gleb Uspenski | |
|---|---|
 Uspenski’nin portresi, 1884 | |
| Doğum | 25 Ekim 1843 Tula, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 6 Nisan 1902 (58 yaşında) St. Petersburg, Rus İmparatorluğu |
| Dönem | 1860’lar–1890’lar |
| Tür | Kurgu, gazetecilik |
| Akrabalar | Nikolay Uspenski |
| İmza |  |
Gleb İvanoviç Uspenski (Rusça: Глеб Иванович Успенский; 25 Ekim 1843 – 6 Nisan 1902), Rus yazar ve Narodnik hareketinin önde gelen figürlerinden biridir.
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gleb Uspenski, Tula’da doğdu. Babası İvan Yakovleviç Uspenski yerel Devlet Mülkleri Dairesi’nde üst düzey bir görevliydi; annesi ise Nadejda Glebovna (evlenmeden önceki soyadı Sokolova) idi. Anne tarafından dedesi Gleb Fomiç Sokolov, Tula (1848’e kadar) ve Kaluga’da (1848’den sonra) Devlet Mülkleri Dairesi başkanlığı yapmıştı.
Uspenski, ilk eğitimini ailesinin ve dedesinin evlerinde aldı. 1853’te Tula gimnazyumuna girdi; bir sınıf arkadaşının anılarına göre adı okulun “altın sıra”sından hiç eksik olmadı. 1856’da ailesiyle birlikte Çernigov’a taşındı. Burada okuduğu gimnazyumda Rus klasiklerine yöneldi ve okulun edebî almanakı olan Genç Filizlere katkıda bulundu.[1][2]
1861 Eylülünde Sankt-Peterburg Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu, ancak öğrenci ayaklanmaları nedeniyle üniversite üç ay içinde kapanınca okuldan uzaklaştırıldı. 1862’de Moskova Üniversitesi’ne girdi fakat maddi sıkıntılar yüzünden ayrıldı.[3][4]
Babası İvan Uspenski’nin 9 Ocak 1864’teki ölümü, Gleb’in ailesini destekleme sorumluluğunu üstlenmesine neden oldu.[5] Çernigov’a döndü ve 400 ruble yardım bursu almayı başardı.[2]
Kariyer
[değiştir | kaynağı değiştir]Uspenski’nin ilk kısa öyküleri 1862’de Lev Tolstoy’un çıkardığı Yasnaya Polyana dergisinde (“Mikhalıç”) ve Zritel (Seyirci) adlı dergide (“İdil”) yayımlandı. 1863’te Moskovskiye Vedomosti gazetesinde düzeltmen olarak çalışmaya başladı. Aynı yılın sonbaharında Petersburg’a taşındı ve Biblioteka Dlya Chteniya dergisinde “Eskici” (Старьевщик) adlı öyküsünü yayımladı. Ocak 1864’te Russkoye Slovo dergisine yazılar göndermeye başladı (“Geceleri”, “Adsız Biri”, “Taşrada”, “Bir Memur Hayatından Eskizler”). Bir yıl sonra İskra dergisinde (“Mütevazı Yerimiz”, “Yabancı”) ve Sovremennikte (“Köy Karşılaşmaları”) öyküleri çıkmaya başladı; Sovremennik kendisine yılda 110 ruble burs verdi. 1866’da Sovremennik kapandıktan sonra Uspenski’nin ilk kısa öykü derlemesi Petersburg’da yayımlandı.[2]
1866’da memleketi Tula’nın kenar mahallelerindeki yaşamı konu alan Rasteryayeva Sokağı’nın Âdetleri yayımlandı ve yazarın şöhretini pekiştirdi. İlk bölümler Sovremennik’te, diğerleri Zhensky Vestnik ve Luch dergilerinde çıktı. Aynı yıl Petersburg’da Eskizler ve Hikâyeler adlı ilk kitabı yayımlandı. Mayıs 1867’de Sankt-Peterburg Üniversitesi’nde özel yeterlilik sınavlarını verdikten sonra Tula eyaletinin Epifan kasabasına giderek öğretmenlik yapmaya başladı. Yine 1867’de Moskova’da Tatiller ve Günlük Hayat adlı ikinci kitabı yayımlandı.[2]
1868’de Alexander Uvarov’un Moskova’daki bürosunda kâtip olarak işe girdi. Nisan ayında Otechestvennye Zapiski’de ilk öyküsü “Baraka” yayımlandı. Dergi 1884’te kapanana kadar Nikolay Nekrasov ve Mihail Saltıkov-Şçedrin ile birlikte çalışarak buraya sürekli katkı yaptı.[5][6] Mayıs 1870’te Yeletsli öğretmen Aleksandra Barayeva ile evlendi.[2]
1869’da Çöküş (Razorenie) adlı yapıtının ilk bölümü (“Mihail İvanoviç’in Gözlemleri”) yayımlandı; 1871’de diğer bölümler de eklendi ve eser bağımsız bir kitap olarak çıktı. Aynı yıl Oka ve Volga nehirlerinde yaptığı seyahatin notlarından iki gezi kitabı oluşturdu. 1872’de Almanya, Belçika ve Fransa’ya gitti.[2]
Ekim 1873’ten itibaren Üçüncü Şube’nin takibi altına alındı; bu durum 1901’e kadar sürdü. 1874’te Çok Küçük Bir Adam (Очень маленький человек) adlı uzun öyküsünün iki bölümü yayımlandı, ancak Mayıs sayısı sansür tarafından toplatıldığı için devamı çıkmadı.[2] 1870’lerde maddi durumu iyileşince geniş seyahatlere çıktı; Pyotr Lavrov ve Sergey Stepnyak-Kravçinski gibi devrimci halkçılarla tanıştı. 1875’te Paris’te İvan Turgenyev ile görüştü; Turgenyev, Pauline Viardot’nun edebî toplantısında Uspenski’nin “Dilekçeciler” (Ходоки) öyküsünü okuyarak büyük beğeni topladı. Aynı yıl Petersburg’da Taşra ve Başkentten Eskizler kitabı yayımlandı. 1876’da ailesiyle Paris’te buluştu, ardından Sırbistan’a giderek Türk işgaline karşı savaşan Rus gönüllülerine katıldı. Bu deneyiminden Sırbistan Mektupları başlıklı siyasi denemeler doğdu.[2]
1870’ler ve 1880’lerde Rus köylülerinin yaşam ve çalışma koşullarını işleyen yazılar kaleme almaya devam etti. 1877 yazını ailesiyle Novgorod bölgesinde geçirdi ve köylü yaşamına dair Taşra Günlüğünden dizisine başladı. 1878’de Samara yakınlarındaki bir köye taşındı ve burada çalışmalarını sürdürdü.[7] 1878’de Hatıra Defterinden Eskizler ve Hikâyeler ile Yeniden ve Eskiden adlı iki derlemesi çıktı. 1880’de Küçük Çocuklar uzun öyküsü yayımlandı. Aynı yıl Nikolay Zlatovratski, Nikolay Naumov, Aleksandr Ertel ve Sergey Krivenko gibi genç yazarların da katıldığı bir edebî toplantı düzenledi. Bu dönemde kaleme aldığı Köylü ve Köylü Emeği (Otechestvennye Zapiski, 1880) denemesi Turgenyev’i derinden etkilemiştir.[8] Halk ve Çağdaş Köyün Yolları adlı kitabı da Moskova’da çıktı.[2]
1881’de Novgorod’a bağlı Syabrintsy köyünde bir ev satın aldı ve ömrünün geri kalanını burada sürdürdü. Kasım 1881’de Yaşlı Adamın Hikâyeleri ile Russkaya Mısl dergisinde ilk kez göründü. 1882’de Köyün Sıkıntıları (I–III) ve en çok bilinen eseri sayılan Toprağın Gücü yayımlandı.[1][2][6]
1883 ilkbaharında Güney Rusya’ya seyahat ederek Tiflis, Bakü ve Lenkoran’ı gezdi; burada dini topluluklarla, balıkçılık şirketleri ve petrol girişimcileriyle görüştü; Yoldan Notlar kitabı bu seyahatten doğdu. Aynı yıl Florenty Pavlenkov Uspenski’nin eserlerinin üç cildini yayımladı.[2]
20 Nisan 1884’te Otechestvennye Zapiski’nin kapatılması Uspenski için büyük bir darbe oldu. 1885’te Kiev, Odessa, Rostov-na-Donu, Yessentuki ve Kislovodsk’a gitti. Bu yıl Rus Hayatından Eskizler ve Zamansızlık yayımlandı. 1886’da Şu ve Bu Üzerine (Кой про что) makaleleriyle Severny Vestnik dergisine girdi. Aynı yıl yayıneci İ.M. Sibiryakov ile kârlı bir sözleşme imzalayarak tüm eserlerinin haklarını 18.500 ruble karşılığında sattı.[2]
Aralık 1886’da Russkiy Vestnik’te yayımlanan Biz: Sözlerde, Düşlerde ve Eylemlerde dizisi Vladimir Korolenko’yu etkiledi. 1887’de Bulgaristan’a yaptığı seyahatin izlenimlerini Tuna Yolculuğundan İzlenimler başlığıyla yayımladı. Aynı yıl edebî kariyerinin 25. yılı Rus basınında kutlandı; 16 Kasım’da Rus Edebiyat Cemiyeti’nin onursal üyesi seçildi. Bu dönemdeki öykülerinden Buharlı Tavuk (Russkiy Vestnik) Lev Tolstoy tarafından övgü aldı.[2]
Yaşayan Sayılar (kapitalizmde işçi yaşamı üzerine) adlı kitabı sansür nedeniyle tamamlanamadı. 1888’de Sibirya’ya giderek Yoldan Mektuplar dizisini yazdı. Tomsk’ta siyasal sürgünlerle ve yazar Nikolay Naumov ile tanıştı. Aynı yıl Ağır Günahlar dizisi Russkaya Mısl’da yayımlandı. Aralık 1888’de Pavlenkov, Nikolay Mikhaylovski’nin önsözüyle Uspenski’nin Eserlerini iki cilt halinde bastı.[2]
Haziran 1889’da Orenburg ve Ufa bölgelerine giderek göçmenlerin yaşamını gözlemledi; sonuçları Orenburg’dan Ufa’ya. Yoldan Notlar adlı kitapta toplandı. Aynı yıl Uspenski’nin Eserlerinin yeni baskıları yapıldı. 21 Ekim 1889’da kuzeni Nikolay Uspenski intihar etti. “Bu korkunç ölüm hayatımı en dehşetli şekilde kararttı” diye yazdı. 1890 başlarında Beyaz Rusya’ya gitti, yazın Volga’yı ve Güney Rusya’yı dolaştı. Ocak 1891’de Göçmenlerin Mektupları Russkaya Mısl’da yayımlandı.[2]
Son yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Uspenski 1890’ların ortalarından itibaren akıl hastalığı belirtileri göstermeye başladı ve edebî çalışmalarını sürdüremedi.[6] 1890’da mektuplarında kendini çok hasta hissettiğini yazmaya başladı. 18 Şubat 1891’de Nikolay Mihaylovski’ye yazdığı mektupta, “Doktor Şereşevski beni muayene etti ve sorunun kaynağını buldu: beynim!” diye not düştü. Nisan 1891’de arkadaşı Nikolay Şelgunov öldü. Russkaya Mısl dergisinde İçişleri bölümünün başına geçmek istedi, fakat ilerleyen hastalığı buna engel oldu. Povolje’deki kıtlık Uspenski’yi derinden sarstı ve “halkın yıkımı” adını verdiği bir çalışmaya başlamasına yol açtı, ancak sağlığı hızla kötüleşiyordu. 1892 yılbaşını Doktor Subbotin’in kliniğinde geçirdi. Mart ayında Povolje’nin kıtlıktan en çok etkilenen bölgelerine giderek Russkaya Mısl ve Açlara Yardım adlı antolojide yayımlanan raporlar hazırladı. Haziran sonunda durumu ağırlaştı ve Petersburg’daki Dr. Frei’nin kliniğine yatırıldı; burada 20 Eylül’e kadar kaldı. Daha sonra Novgorod yakınlarındaki Kolmovo’daki küçük bir hastaneye nakledildi.[2]
Eylül 1893’te V. M. Sobolevski’ye yazdığı mektupta Turgenyev, Saltıkov, Vera Figner “ve Rus topraklarını önemseyen diğer birçok kişi” hakkında anılar kaleme almaya başladığını bildirdi. Aynı ayın sonunda Novgorod eyaletinde kısa bir yolculuk yapmayı başardı. Aralık ayında, artık çok hasta olmasına rağmen oğlu Aleksandr’ın desteğiyle Vladimir Korolenko’yu ziyaret etmek için Nijni Novgorod’a gitti. 1894’te Kolmovo’dan çıkarak bir öğrenci toplantısına katıldı. Sonraki altı yılını Kolmovo’daki hastanede geçirdi. Mart 1900’de Sankt-Peterburg yakınlarındaki bir psikiyatri kliniğine nakledildi. 1900–1902 yıllarını Novoznamenskaya hastanesinde geçirdi. Burada 24 Mart 1902’de hayatını kaybetti.[6] 27 Mart’ta Sankt-Peterburg’daki Volkov Mezarlığı’na defnedildi.[2]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Uspenski’nin eserleri Rus edebiyatı ve toplumu üzerinde önemli bir etki yarattı ve Lev Tolstoy, Anton Çehov, Maksim Gorki ve Lev Troçki gibi çağdaş yazarlar tarafından övgüyle karşılandı. Özellikle Tolstoy, 1888’de yayımlanan ve 1895’te İngilizceye The Steam Chicken adıyla çevrilen "Kuluçka Tavuğu" adlı öyküsünü çok beğendi.[9][10][11]
"Çastuşka" (kısa halk şarkıları, maniler) terimini ilk kez Gleb Uspenski 1889’da yayımladığı Rus halk ezgilerine dair kitabında kullanmıştır.[12]
Başlıca eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rasteryayeva Sokağı’nın Âdetleri (Нравы Растеряевой улицы, tasvirler, 1866)
- Yıkım (Разоренье, kısa roman üçlemesi, 1870–1871)
- Çok Küçük Bir Adam (Очень маленький человек, 1874)
- Taşra ve Başkentten Tasvirler (Глушь. Провинциальные и столичные очерки, 1875, tasvirler)
- Küçük Çocuklar (Малые ребята, 1880)
- Köyde Sıkıntılar (Деревенские неурядицы, 1882)
- Toprağın Gücü (Власть земли, 1882)
- Düzeltildi (Выпрямила, 1885, "sanat için sanat" üzerine deneme)
Türkçe çeviriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Gleb Uspenski’nin eserlerinin yalnızca küçük bir bölümü Türkçeye çevrilmiştir. Özellikle Sovyetler Birliği ile kültürel ilişkilerin yoğun olduğu 1950–1970 yılları arasında yayımlanan seçki kitaplar ve dergilerde Uspenski’den kısa hikâyeler ve tasvirler yer almıştır.[13] Rasteryayeva Sokağı’nın Âdetleri (Нравы Растеряевой улицы) ile Toprağın Gücü (Власть земли) adlı eserlerinden bölümler antolojiler aracılığıyla Türkçeye aktarılmıştır.[14]
Gleb Uspenski’nin eserleri Türkçeye sınırlı ölçüde çevrilmiştir. Çeviriler çoğunlukla Sovyetler Birliği döneminde yayımlanan antolojiler ve seçki kitaplarda yer almıştır. Bütün eserlerinin Türkçede bağımsız baskısı bulunmamaktadır.[15]
| Yıl | Yayın / Antoloji | Çeviri Eser / Bölüm | Not |
|---|---|---|---|
| 1965 | Sovyet Edebiyatı dergisi (çeşitli sayılar) | Kısa hikâyeler ve köy yaşamına dair tasvirler | Moskova merkezli dergide periyodik olarak yayımlandı. |
| 1975 | Sovyet Yazarlarından Hikâyeler (Raduga Yayınları, Moskova) | Rasteryayeva Sokağı’nın Âdetlerinden bölümler | Türkçe antoloji içinde seçme parçalar. |
| 1980 | Sovyet Öyküleri Antolojisi (Çev. çeşitli, Moskova) | Toprağın Gücünden (Власть земли) parçalar | Kırsal yaşamı konu eden tasvirler. |
| 1985 | Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (TEV) | Uspenski maddesi ve kısa çeviri örnekleri | Yazar hakkında Türkçe ansiklopedik bilgi. |
Uspenski’nin diğer büyük eserleri (Desolation, The Village Troubles, Small Children vb.) Türkçeye bağımsız olarak çevrilmemiştir. Mevcut çeviriler, yazarın halkçı edebiyat anlayışını ve köy yaşamına dair gözlemlerini tanıtma amacını taşımaktadır.[14][16]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Anthology of Russian Literature, Leo Wiener, G.P. Putnam's Sons, 1903.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Gleb Ivanoviç Uspenski'nin kısa biyografisi ve bibliyografyası". G.I. Uspenski’nin eserleri, 9 cilt, Moskova. 1957. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.
- ^ N.I. Prutskov (1980). "Uspenski Gleb İvanoviç". Rus Edebiyatı Tarihi (4 cilt), Nauka Yayınları. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.
- ^ Başka bir kaynağa göre gerekli belgeleri tamamlamadığı için kaydı yapılmamıştı [1].
- ^ a b Büyük Sovyet Ansiklopedisi, 3. baskı (1970-1979). Gale Group, 2010.
- ^ a b c d Handbook of Russian Literature, Victor Terras, Yale University Press 1990.
- ^ Henrietta Mondry (2006). Pure, Strong and Sexless: The Peasant Woman's Body and Gleb Uspensky. Rodopi. s. 13. ISBN 9789042018280.
- ^ Turgenyev’in 10 Ocak 1881 tarihli mektubu.
- ^ "Leo Tolstoy", Literary Portraits içinde, Maksim Gorki, Foreign Languages Publishing House, Moskova.
- ^ Anton Chekhov: A Life in Letters, Penguin Classics, 2004.
- ^ The Humour of Russia. Çev. E. L. Voynich. Londra: Walter Scott, Ltd. / New York: Charles Scribner's Sons, 1895.
- ^ Uspensky, G. (23 Nisan 1889). "Novie Narodnie Pesni. Iz Derevenskih Zametok. (Yeni Halk Şarkıları: Köy Notlarından)" (110). Russkie Vedomosti.
- ^ Sovyet Edebiyatı dergisi, çeşitli sayılar, 1960–1970.
- ^ a b Sovyet Yazarlarından Hikâyeler, Moskova: Raduga Yayınları, 1975.
- ^ Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 1985, s. 412.
- ^ Sovyet Edebiyatı dergisi, 1960’lar.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Gleb Uspenski ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
