Saab JAS 39 Gripen
| Saab JAS 39 Gripen | |
|---|---|
_copy.jpg) İsveç Hava Kuvvetleri'ne ait bir JAS 39 Gripen | |
| Türü | Çok maksatlı savaş uçağı |
| Ulusal köken |  İsveç |
| Üretici | Saab |
| İlk uçuş | 9 Aralık 1988 |
| Hizmete giriş | 9 Haziran 1996 |
| Durumu | Etkin hizmette |
| Ana kullanıcı | İsveç Hava Kuvvetleri |
| Diğer kullanıcılar | Brezilya Hava Kuvvetleri Çekya Hava Kuvvetleri Macaristan Hava Kuvvetleri Güney Afrika Hava Kuvvetleri Tayland Kraliyet Hava Kuvvetleri |
| Üretim aralığı | 1987-günümüz |
| Üretim sayısı | ~300 (2023) |
| Program maliyeti | ~3,2 milyar $ |
| Birim maliyeti | 40-65 milyon $ |
| Gelişimi | JAS 39A/B |
Saab JAS 39 Gripen (İsveççe telaffuz: [ˈɡrǐːpɛn]), İsveçli havacılık ve uzay şirketi Saab tarafından üretilen hafif, tek motorlu, süpersonik ve çok maksatlı bir savaş uçağıdır. Gripen, gevşek stabilite tasarımına ve fly-by-wire uçuş kontrollerine sahip delta kanat ve kanatçık konfigürasyonuna sahiptir ve daha sonraki modeller tamamen NATO ile uyumludur. 2025 itibarıyla A-F modelleri dâhil olmak üzere 280'den fazla Gripen teslim edildi.
1979 yılında İsveç hükûmeti, Saab 35 Draken ve 37 Viggen uçaklarının yerini alacak “savaş, saldırı ve keşif uçağı” (JAS) geliştirme çalışmalarına başladı. Saab'ın tasarımı seçildi ve JAS 39 olarak geliştirildi. İlk uçuş 1988'de yapıldı, ilk seri üretim uçağı 1993'te teslim edildi ve 1996'da İsveç Hava Kuvvetleri'nde hizmete girdi. Daha gelişmiş aviyonik sistemler ve uzun görev süreleri için yapılan yükseltilmiş varyantlar ise 2003'te hizmete girmeye başladı.
Uçağı uluslararası pazarda satmak için Saab, yabancı havacılık şirketleriyle ortaklıklar ve işbirlikleri kurdu. Gripen'in ilk modelleri Orta Avrupa, Güney Afrika ve Güneydoğu Asya ülkelerine yapılan satışlarla ihracat pazarında orta düzeyde başarı elde etti. Bazı alımlarda rüşvet şüphesi bulunmasına rağmen, İsveçli yetkililer 2009 yılında soruşturmayı kapattı.[1]
Gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kökenler
[değiştir | kaynağı değiştir]1970'lerin sonunda İsveç, eskiyen Saab 35 Draken ve Saab 37 Viggen uçaklarını yenilemek istedi.[2] İsveç Hava Kuvvetleri, işgal halinde savunma amaçlı dağınık üs planı için kısa pist performansına sahip, maliyeti uygun Mach 2 hızında bir uçak talep etti. Plan, Bas 90 sisteminin bir parçası olarak 800 metre uzunluğunda ve 17 metre genişliğinde basit pistleri içeriyordu.[3] Hedeflerden biri, uçağın Viggen'den daha küçük olmasına karşın yük ve menzil açısından eşit veya üstün olmasıydı. İlk teklifler arasında saldırı ve eğitim amaçlı Saab 38 ile Viggen'in geliştirilmiş versiyonu olan A 20 yer aldı.[4] Ayrıca General Dynamics F-16 Fighting Falcon, McDonnell Douglas F/A-18 Hornet,[5] Northrop F-20 Tigershark ve Dassault Mirage 2000 gibi yabancı tasarımlar da değerlendirildi.[6] Sonuç olarak İsveç hükûmeti, Saab tarafından geliştirilecek yeni bir avcı uçağını tercih etti.
1979'da İsveç hükûmeti, aynı görevde birden fazla rol üstlenebilen bir çok maksatlı savaş uçağı geliştirilmesi için "JAS" (jakt, attack ve spaning; avcı, saldırı, keşif) konseptini tanımlayan bir çalışma başlattı. Birkaç Saab tasarımı incelendi ve en uygun görülen proje, Savunma Malzemeleri İdaresi tarafından hükûmete "Proje 2105" adıyla önerildi. Bu proje daha sonra "Proje 2108" ve ardından "Proje 2110" olarak yeniden adlandırıldı. 1980'de Saab, Ericsson, Svenska Radioaktiebolaget, Volvo Flygmotor ve İsveç Silahlı Kuvvetleri'nin sanayi kolu Försvarets Fabriksverk tarafından "Industrigruppen JAS" (IG JAS) adıyla bir ortak girişim kuruldu.[7]
Tercih edilen tasarım, tek motorlu, hafif, tek koltuklu bir yapıdaydı. Uçak, fly-by-wire uçuş kontrol sistemi, kanard konfigürasyonu ve aerodinamik olarak dengesiz bir tasarıma sahipti.[5] Güç ünitesi olarak General Electric F404−400'ün lisanslı türevi olan Volvo Flygmotor RM12 seçildi. Motor geliştirmesinde ağırlığın azaltılması ve parça sayısının düşürülmesi öncelikli hedeflerdi.[5][8] 30 Haziran 1982'de İsveç Parlamentosu'nun onayının ardından, Savunma Malzemeleri İdaresi (FMV) Saab ile beş prototip ve 30 adetlik ilk üretim partisini kapsayan, toplam 25,7 milyar İsveç kronu değerinde bir sözleşme imzaladı.[5][9] Ocak 1983'e gelindiğinde, bir Saab 37 Viggen uçağı, fly-by-wire sistemleri dâhil olmak üzere JAS 39 Gripen'in planlanan aviyonik donanımlarını test etmek amacıyla uçan laboratuvar olarak dönüştürüldü.[10] Uçak, kamuoyuna açık bir isim yarışması sonucunda Saab armasında yer alan efsanevi yaratığa atıfla "Gripen" adını aldı.[11]
Test, üretim ve iyileştirmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Saab, 26 Nisan 1987'de şirketin 50. kuruluş yıldönümünü kutlamak amacıyla ilk Gripen prototipini tanıttı.[12] Uçağın ilk uçuşunun aynı yıl içinde yapılması planlanmıştı, ancak uçuş kontrol sisteminde yaşanan teknik sorunlar nedeniyle test programı yaklaşık 18 ay ertelendi.[8] 9 Aralık 1988'de ilk prototip, test pilotu Stig Holmström tarafından 51 dakikalık bir uçuşla havalandı. Denemeler sırasında, aviyonik sistemler ve özellikle fly-by-wire uçuş kontrol sistemi (FCS) ile uçağın gevşek stabilite tasarımı hakkında çeşitli endişeler ortaya çıktı. 2 Şubat 1989'da bu endişeler haklı çıktı; Linköping'de yapılan bir iniş denemesi sırasında uçak düştü. Test pilotu Lars Rådeström, kazadan dirseği kırık şekilde kurtuldu. Soruşturma sonucunda, kazanın nedeninin FCS'deki eğim kontrol algoritmasındaki hatalardan kaynaklanan pilot kaynaklı salınım olduğu belirlendi.[13]
Geliştirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Gripen uçağı 800 metre gibi oldukça kısa pistlere iniş yapabilir ve bu uzunluktaki pistlerden havalanabilir. Bu pistler özel gereksinimler içermez. Bu yüzden yeterli uzunluktaki karayolları ve bombalanan havalimanları iniş kalkış işleri için uygundur. Bu özellik tesadüfi değildir. İsveç Hava Kuvvetleri tarafından yapılan tavsiyeler üzerine uçak tasarlanırken dikkat edilen en önemli unsurlardan biridir.
Gripen'in ilk modelleri JAS 39 A/B olarak adlandırılır. Tek koltuklu versiyon için A ve 2 koltuklu versiyon için B kullanılır. Daha sonra Gripen C/D adı verilen versiyonlar geliştirildi. Bu versiyonlar NATO standartlarına uygun hale getirilmiştir ve diğer özelliklerin yanı sıra yakıt ikmali yapılabilirler.
Gripen NG
[değiştir | kaynağı değiştir]Gripen Next Generation projesi, eski modellerin kötü yanlarını kapatıp yeni modeller geliştirmek için 2000'li yıllarda başlatıldı. Yapılan çalışmaların ardından 2016 yılında SAAB tarafından JAS 39 modelinin güncellenmiş yeni sürümü Gripen E duyuruldu.[14] Gripen E versiyonunun 2018 yılında uçuşa hazır olacağı ve birçok yenilik sunacağı da aynı sunumda açıklandı. Bu yenilikler arasında, AESA radarı, daha güçlü motor, önemli ölçüde daha uzun menzil gibi biçok özellik bulunmaktaydı.
Gripen E, 15 Haziran 2017'de Saab'ın Linköping, İsveç'teki tesislerinde ilk uçuşunu gerçekleştirdi.[15] Saab tarafından 30 Ağustos 2022 tarihinde yapılan açıklamada, firmanın geliştirdiği Gripen E modeli ile Meteor görüş ötesi havadan havaya füzesi (Beyond Visual Range Air-to Air Missile - BVRAAM) demesinin başarı ile gerçekleştirildiği duyuruldu.[16]
Kullanıcılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gripen NG kokpitinin Brezilya versiyonunun kopyası 
İsveç
Çek Cumhuriyeti
- Çek Hava Kuvvetleri (14 adet)
Çek JAS-39 Gripen'ler tatbikatta 2012 
Macaristan
- Macaristan Hava Kuvvetleri (14 adet)
Güney Afrika Cumhuriyeti
- Güney Afrika Hava Kuvvetleri (26)
Tayland
Birleşik Krallık
Brezilya
Teknik özellikler (JAS 39E/F)
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Veri kaynağı Saab Gripen,[17][18] Saab,[19][20][21] and Aviation Week.[22]
Genel özellikler
- Mürettebat: 1 JAS 39E / 2 JAS 39F
- Uzunluk: 15,2 m (49 ft 10 in) JAS 39E
- 159 m (522 ft) JAS 39F
- Kanat açıklığı: 8,6 m (28 ft 3 in)
- Yükseklik: 4,5 m (14 ft 9 in)
- Kanat alanı: 30 m2 (320 ft2)
- Boş ağırlık: 8.000 kg (17.637 lb)
- Maksimum kalkış ağırlığı: 16.500 kg (36.376 lb)
- Yakıt kapasitesi: 3.400 kg (7.500 lb) (dahili); 4535 L (3537 kg) Üç harici tank ile (2x1700L + 1x1135L)
- Yük: 7.200 kg (15.900 lb)[23]
- Güç kaynağı: 1 × General Electric RM16 (F414-GE-39E) artyakıcı turbofan motor, 61,83[24] kN (13.900 lbf) itme dry, 98 kN (22.000 lbf) with afterburner
Performans
- Maksimum sürat: 2.460 km/sa (1.530 mph, 1.330 kn) +
- Maksimum sürat: Mach 2
- Muharebe menzili: 1.500 km (930 mi, 810 nmi) +
- Yüksüz menzil: 4.000 km (2.500 mi, 2.200 nmi) +
- Azami irtifa: 16.000 m (52.000 ft)
- g sınırları: +9 -3
- Kanat yükü: 283 kg/m2 (58 lb/ft2)
- İtme/ağırlık: 1,04
- Kalkış mesafesi: 500 m (1.640 ft)
- İniş mesafesi: 600 m (1.969 ft)
Mühimmat
- Silahlar: 1 × 27 mm Mauser BK-27 revolver top, 120 mermi ile (yalnızca tek kişilik modellerde)
- Hardpoint: 10 (gövde altında üç hardpoint, her kanadın altında iki, her kanat ucunda bir) 7.200 kg (15.900 lb) kapasitesiyle, aşağıdakilerin kombinasyonlarını taşıyabilir:
- Füzeler:
- 9[kaynak belirtilmeli] × IRIS-T (Rb.98), AIM-9 Sidewinder (Rb.74) veya A-Darter
- 7 × MBDA Meteor (Rb.101)
- 2 × KEPD.350
- 6 × Rbs.15F gemisavar füzesi
- Bombalar:
- 7 × GBU-12 Paveway II lazer güdümlü bomba
- 8 × Mark 82 bomba
- 16 × GBU-39 SDB
- 12 × Alternatif küçük çaplı kanatlı bomba
- Diğer:
- 1 × ALQ-TLS elektronik karşı önlem (ECM) pod
- 1 × Digital Joint Reconnaissance Pod
- 1 × Rafael Reccelite Reconnaissance Pod
- 1 × Litening III Targeting pod
- Füzeler:
Aviyonik
- Selex ES-05 Raven AESA radarı[25][26][27]
- Skyward-G IRST sistemi[28][29][30]
- Havadan havaya ve havadan yüzeye taktik veri bağlantı sistemi[kaynak belirtilmeli]
- Geniş Alan Ekranı (WAD) (tek görüntü ekranı)[31]
- Targo kaska takılı ekran sistemi (HMD)[kaynak belirtilmeli]
- ANVIS gelişmiş gece görüş sistemi/baş üstü gösterge (HUD)[kaynak belirtilmeli]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Jas Gripen-utredning läggs ned" [Jas Gripen soruşturması kapatıldı] (İsveççe). The Swedish Prosecution Authority. 16 Haziran 2009. 22 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Frawley 2002.
- ^ Törnell, Bernt (5 Şubat 2007). "Svenska militära flygbaser" [İsveç askeri hava üsleri] (PDF). Försvarsmakten (İsveççe). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Om anslaget Flygvapenförband: Forskning och utveckling" [Hava Kuvvetleri Alaylarının tahsisi hakkında: Araştırma ve geliştirme] (İsveççe). İsveç: Riksdagen. 1977-1978. 95. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2013.
- ^ a b c d Williams 2003.
- ^ Green & Swanborough 1987.
- ^ JAS 39A, B 1992– (Norveççe), NU: Svenskt militärhistoriskt bibliotek, 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi30 Haziran 2013
- ^ a b Cross 1986.
- ^ Keijsper 2003.
- ^ "Viggens test Gripen avionics". Flight International. 123 (3844). Surrey, UK: IPC Transport Press. 2-8 Ocak 1983. ss. 64-65. ISSN 0015-3710. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Ocak 2014 – Flightglobal/Archive vasıtasıyla.
- ^ Nilsson 2012.
- ^ Winchester 2004.
- ^ Gaines, Michael 'Mike' (19-25 Mart 1989). "Software fault caused Gripen crash". Flight International. London, UK: Reed Business Information. s. 4. ISSN 0015-3710. 12 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Ocak 2013 – Flightglobal/Archive vasıtasıyla.
- ^ "PICTURES: Saab rolls out first Gripen E fighter – With video | Thai Military and Asian Region". web.archive.org. 13 Ağustos 2018. 13 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020.
- ^ "Gripen E Modelinden ilk Meteor Füzesi Atışı Yapıldı". Flyive. Flyive. 26 Ağustos 2023. 25 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2023.
- ^ "Gripen E Modelinden İlk Meteor Füzesi Atışı Yapıldı". flyive.com. 1 Eylül 2022. 25 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2023.
- ^ Spick 2000, s. 431.
- ^ Williams 2003, s. 90.
- ^ "Gripen E/F", Gripen fighter system, Saab, 13 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Ağustos 2019.
- ^ "Gripen E in brief" (PDF). Saab. 15 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Gripen NG Performance, Facts and Figures" (PDF). Saab. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Program Dossier: JAS 39 Gripen" (PDF), Aviation Week, September 2014, 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Gripen: When Logic is Part of the Equation". Saab. 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2022 – Defense IQ vasıtasıyla.
- ^ "Raven ES-05". Leonardo. 3 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Active Electronically Scanned Array (AESA) Fire Control Radar" (PDF). Leonardo. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ "The AESA Radar will be assembled on Gripen". Leonardo. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020.
- ^ "Selex ES Raven AESA Radar on Gripen NG". Saab. 2015. 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Infrared Search & Track System" (PDF). Leonardo. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Finmeccanica – Selex ES signs contract with Saab for the infrared search and track Skyward-G". Leonardo. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020.
- ^ YouTube'da HX Update Presentation - Gripen E/F And Globaleye For Finland? HX Challenge 2020 video
