Hedef okçuluğu

Hedef okçuluğu müsabakası

Hedef okçuluğu (target archery), okçuluğun en yaygın biçimidir. Bu branşta sporcular sabit duran dairesel hedeflere farklı mesafelerden ok atarlar. Uzun yay, yalın yay, klasik yay ve makaralı yay dâhil olmak üzere tüm yay türleri kullanılabilir.

Günümüzde modern rekabetçi hedef okçuluğu, eskiden FITA (Fédération Internationale de Tir à l'Arc) olarak bilinen Dünya Okçuluk Federasyonu (World Archery Federation, WA) tarafından yönetilmektedir. WA, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) tarafından tanınan tek uluslararası yönetim organıdır ve Olimpiyat Oyunları’nda uygulanan kurallar WA kurallarına dayanmaktadır.

Şu anda 142 ülke WA’ya bağlı okçuluk federasyonları tarafından temsil edilmektedir. Bunların en büyükleri arasında yaklaşık 60.000 üyesiyle FFTA (Fransa), FITARCO (İtalya), DSB (Almanya Atıcılık ve Okçuluk Federasyonu), AJAF (Japonya Okçuluk Federasyonu) ve yaklaşık 40.000 üyesiyle Archery GB (eski adıyla Grand National Archery Society, GNAS – Büyük Britanya) yer almaktadır. ABD’de ise 1870’lere kadar uzanan köklü geçmişiyle USA Archery (Ulusal Okçuluk Derneği) WA’ya bağlıdır. USA Archery yaklaşık 25.000 üyeye sahiptir ve GNAS ile FITARCO’dan sonra dünyanın en eski üçüncü okçuluk federasyonudur.

Kurallar

Kapalı salonda yapılan bir hedef okçuluğu yarışması

Hedef okçuluğu yarışmaları kapalı salonlarda veya açık havada yapılabilir. Kapalı salon müsabakaları genellikle tek bir mesafeden gerçekleştirilir. Geçmişte açık hava yarışmaları birden fazla mesafeden oluşmaktaydı; ancak günümüzde Dünya Okçuluk Federasyonu (WA), açık hava yarışmaları için tek mesafenin yeterli olduğuna karar vermiştir. Turnuva turları listesi için Turnuva Turları bölümüne bakınız.

Okçuluk potansiyel olarak tehlikeli ekipmanların kullanımını içerdiğinden, güvenlik ve düzen konusuna büyük önem verilir. Atışın farklı aşamaları için düdük komutları kullanılır.

• İki düdük sesi: Sporcular atış çizgisine yaklaşabilir.
• Bir düdük sesi: Sporcular atışa başlayabilir.
• Üç düdük sesi: Sporcular oklarını toplayabilir (diğer sporcular atış yapmayı bitirdikten sonra).

Ayrıca şu kurallar ve görgü kuralları geçerlidir:

• Hızlı (Fast) komutu verildiğinde atış hemen durdurulur ve atılmamış ok tekrar sadaka (okluk) içine yerleştirilir. Bu komut, aniden tehlikeli bir durum oluştuğunda kullanılır. Hakem tarafından üçten fazla düdük çalınması da tehlike işaretidir.
• Başka bir okçu atış yaparken dikkatini dağıtacak hareketlerden kaçınılmalıdır. Bir okçu tam gerilme (full draw) durumundayken çizgiye çıkmak yerine atışını tamamlamasını beklemek gerekir.
• Bir okçu, diğer bir okçunun oklarına veya ekipmanına zarar verirse, masrafları karşılamakla yükümlüdür.

Ekipman türleri

Hedef okçuluğunda kullanılan yay türleri; klasik yay, makaralı yay, yalın yay, uzun yay (Amerikan ve İngiliz tipi) ve geleneksel yaydır.

• Klasik yay: Nişangâh, denge çubukları (ön uzun ve yan küçük çubuklar), ağırlıklar, ok desteği ve plunger (oku yaydan uzaklaştıran yaylı mekanizma) kullanılır.
• Makaralı yay: Nişangâh, ağırlıklar, tek denge çubuğu, sarsıntı engelleyici ve ok desteği kullanılır.
• Yalın yay: Yalnızca yay, ağırlık ve ok desteği kullanılır, genellikle parçalarına ayrılabilir.
• Uzun yay: Genellikle parçalarına ayrılamaz ve eklenti ekipman kullanılmaz.

Ok seçimi kullanılan yay türüne ve yarışma kategorisine göre değişir.

• Uzun yay ve yalın yay için genellikle ahşap oklar,
• Yalın yay, klasik ve makaralı yay için karbon oklar,
• Başlangıç seviyesinde veya üst düzey karbon okların çekirdeği olarak alüminyum oklar kullanılır.

Standart kişisel ekipmanlar arasında ok taşıma için sadak (quiver), salma yardımı (mekanik veya parmak), ok çekici bulunur. Evde çalışmak isteyenler için ise farklı boyut ve türlerde hedef but (ok torbası/hedef minderi) gereklidir.

• 
  Olimpiyat düzenekli klasik yay
• 
  Av tipi makaralı yay
• 
  Yalın yay

Sınıflandırmalar

Yarışmalar, okçuların yaş gruplarına göre ayrılır. Her ekipman türü için aynı yaş sınıfları geçerlidir. “Altı” (Under) kategorilerindeki sporcular bir üst yaş grubunda yarışabilir; ancak bunu bir sezon boyunca (kapalı ve açık hava sezonları birlikte) sürdürmek zorundadır. Sezon ortasında sınıf değişikliği yapılamaz, çünkü puanlar sezonluk hesaplanır.

• 15 Yaş Altı Kadınlar ve Erkekler
• 18 Yaş Altı Kadınlar ve Erkekler
• 21 Yaş Altı Kadınlar ve Erkekler
• Kadınlar ve Erkekler (21 yaş ve üzeri)
• 50+ Kadınlar ve Erkekler
• Para-Okçuluk (engellilik durumuna göre alt sınıflara ayrılır)

Puanlama

Resmî bir WA hedefi

Standart WA hedefleri 10 eşit aralıklı eşmerkezli halkadan oluşur. Bu halkalara genellikle 1’den 10’a kadar puan verilir. Ancak Archery GB kurallarına göre uygulanan bazı açık hava “Imperial” turlarında halkaların değerleri 1, 3, 5, 7 ve 9’dur. Ayrıca “iç 10 halkası” (X halkası) bulunur. Kapalı salonda makaralı yay yarışmalarında bu halka 10 puan olarak değerlendirilir; açık havada ise beraberlik bozma kriteri olarak kullanılır. En çok X atan okçu galip gelir.

WA hedeflerinde renk dağılımı şöyledir:

• 1 ve 2. halka – beyaz
• 3 ve 4. halka – siyah
• 5 ve 6. halka – mavi
• 7 ve 8. halka – kırmızı
• 9, 10 ve iç 10 halkası – sarı

Her seride (end) atılan okların puanları toplanır. Bir okun, halka sınırına değmesi halinde (Line Cutter), daha yüksek puan geçerli olur. Puanlar skor kâğıdına büyükten küçüğe yazılmak zorundadır (örneğin 5, 7, 6, 10, 9, 8 puanları 10, 9, 8, 7, 6, 5 şeklinde kaydedilir).

Tartışmalı durumlarda hakem çağrılır ve son kararı hakem verir. Büyük turnuvalarda oklar toplanmadan önce delikler işaretlenir. Bir okun hedefi delip geçmesi (pass through) veya sekmesi (bouncer) hâlinde puan boş deliğe verilebilir. AGB kurallarında sekme durumunda okçu yayı havaya kaldırarak hakeme işaret eder; hakem gerekirse yedek ok atılmasına izin verebilir. Eğer bir okçu izin verilenden fazla ok atarsa en yüksek puanlı ok sayılmaz ve “ıska” yazılır.

Hedef Yüzleri

Farklı turlar ve mesafelerde farklı boyutlarda hedef yüzleri kullanılır. Her ülkenin kendi turnuva formatları olsa da yaygın olarak kullanılan standart boyutlar şunlardır:

• 40 cm (18 m mesafe)
• 60 cm (18 m mesafe)
• 80 cm (30 ve 50 m mesafe)
• 122 cm (70 ve 90 m mesafe – Olimpiyatlarda kullanılan)

40 cm’lik hedef yüzü 5 renkten oluşur ve her renk iki puan değerine sahiptir:

• Beyaz (1–2 puan)
• Siyah (3–4 puan)
• Mavi (5–6 puan)
• Kırmızı (7–8 puan)
• Sarı (9–10 puan)

60, 80 ve 122 cm’lik hedeflerde de aynı renk dağılımı vardır, yalnızca bölümlerin genişliği daha büyüktür.

80 cm’lik hedefin yalnızca iç 6 halkasını gösteren “Spot” varyantı kapalı salon yarışmalarında kullanılabilir. Ayrıca 40 ve 60 cm’lik hedeflerin “3 Spot” versiyonları vardır; bu versiyonlarda iç 5 halka üç kez, yatay veya üçgen şekilde yerleştirilmiştir. Bu yöntem, okçuların aynı deliğe ok atarak kendi oklarını hasara uğratmasını (robin hood) engellemek için geliştirilmiştir.

Turnuva turları

Mesafeler imperial turlarında (yard cinsinden ölçülür) ve çoğunlukla Birleşik Krallık ile NFAA kapsamında kullanılır. Metrik turlar (metre cinsinden ölçülür) ise diğer turnuvaların çoğunda uygulanır. Metrik turlar, hedef okçuluğunda en yaygın olarak atış yapılan tur tipleridir.

İmparatorluk (Imperial) turları

Bu turlar, yaygın olan 10 bölgeli puanlama yerine 5 bölgeli puanlama sistemi kullanır. Puanlama şu şekildedir: altın için 9, kırmızı için 7, mavi için 5, siyah için 3 ve beyaz için 1 puan. Oklar giderek daha kısa mesafelerden atılır. Örneğin, bir York turunda okçu; önce 100 yardadan 6 düzine, ardından 80 yardadan 4 düzine ve son olarak 60 yardadan 2 düzine ok atar. “Senior” turları 18 yaş ve üzerindeki okçular, “junior” turları ise 18 yaş altındaki okçular için düzenlenir.

Metrik turlar

Bu turlar standart 5 renkli, 10 bölgeli puanlama sistemi kullanır. Açık hava metrik turlarında oklar ya tek bir mesafeden ya da giderek kısalan mesafelerden atılır. Olimpiyat standardı genellikle 70 m’dir. Örneğin, bir Erkekler 1440 turunda okçu; 90 metreden 3 düzine, 70 metreden 3 düzine, 50 metreden 3 düzine ve 30 metreden 3 düzine atış yapar. En uzak iki mesafe 122-santimetre (48 in) hedef yüzüne, yakın iki mesafe ise 80-santimetre (31 in) hedef yüzüne atılır.

Arazi (Field) turları

Arazi turları, Amerika Birleşik Devletleri’nde National Field Archery Association (NFAA) tarafından uygulanır. Bu yarışmalarda hedef yüzü, tur tipine göre değişir: 5 renkli hedef yüzü, mavi-beyaz yüz, siyah-beyaz yüz, kâğıt hayvan yüzü veya 3D hayvan hedefi kullanılabilir. Mavi-beyaz ve siyah-beyaz yüzler 1’den 5’e kadar puanlanır ve ölçüleri 5 renkli yüzle aynıdır.

Olimpiyat Oyunları

Yaz Olimpiyatları'nda okçuluk piktogramı

Okçuluk, 1900 Paris Oyunları (ikinci modern Olimpiyat) ile başlayarak 1906 Ara Oyunları dâhil 1920’ye kadar Olimpiyat programında yer aldı. Ancak uluslararası geçerli kuralların olmaması nedeniyle 1920 sonrası programdan çıkarıldı; her Olimpiyat’ta farklı formatlar uygulanıyordu. 1930’larda FITA’nın kurulmasıyla standart uluslararası kurallar belirlendi. Buna rağmen, okçuluk ancak 1972’de Münih’te bireysel disiplinle Olimpiyatlara geri döndü; 1988 Seul Oyunları’nda takım mücadelesi eklendi. 1992 Barcelona Oyunları’nda ise Olimpiyat okçuluk raundu sistemiyle eşleşme usulü getirildi.

Olimpiyatlarda yalnızca klasik yay kullanılmasına izin verilir. 1984 Los Angeles Oyunları’ndan bu yana kadınlar kategorisinde Güney Kore büyük bir üstünlük kurmuştur. Örneğin, 2000 Sidney Oyunları’nda Koreli kadın okçular bireyselde altın, gümüş ve bronz madalyaları almış, takımda ise altın madalya kazanmıştır. Ayrıca 2004 Atina, 2008 Pekin ve 2012 Londra Oyunları’nda da takım altınını elde etmişlerdir.

Ayrıca bakınız

• Dünya Okçuluk Şampiyonası
• Okçuluk tarihi
• Ok
• Yay
• Okçuluk
• Arbalet
• Modern rekabetçi okçuluk

Dış bağlantılar

• Archery GB – Atış Kuralları
• GB Archery – Açık Hava Sınıflamaları ve Handikaplar
• GB Archery – Salon Sınıflamaları ve Handikaplar
• World Archery – Kural Kitabı
• NFAA – Turnuva Kuralları