Himmet Partisi
Himmet Partisi Hümmət Partiyası | |
|---|---|
| Merkezi Komite Başkanı | Mehmed Emin Resulzade (1904-1907) Neriman Nerimanov (1917-1920) |
| Fraksiyon lideri | Samet Ağa Ağamalıoğlu |
| Kurucu | Mehmed Emin Resulzade Sultan Mecid Efendiyev Mir Esadulla Ahundov Mir Hasan Mövsümov Mammadhasan Hacınski |
| Kuruluş tarihi | Ekim 1904 |
| Kapanış tarihi | 20 Şubat 1920 (Sol Himmet) 28 Nisan 1920 (Sağ Himmet) |
| Birleşme | Adalet Fırkası(1920) |
| Bölünme | Müsavat Partisi (1911) |
| Önceli | Azerbaycan Genç Devrimciler Derneği |
| Ardılı |
|
| Gazete(ler) | Himmet (Ocak 1905'e kadar)
Davet Koç (1906) Tekamül (1906-1907) Yoldaş (1907) |
| İdeoloji | Sosyal demokrasi |
| Siyasi pozisyon | Aşırı sol |
| Ulusal üyelik |
|
| Slogan(lar) | Erlerin himmeti, dağları yıkar! |
| ADC Parlamentosu | 8 / 120 |
Himmet Partisi, Himmet Sosyal-Demokrat Müslüman Teşkilatı veya kısaca Himmet (Azerice: Hümmət), Azerbaycan'ın ve tüm İslam Dünyasının[kaynak belirtilmeli] ilk sosyal demokrat nitelikteki siyasi partisi.[1] Sol kanadı 1920 yılında Bakü'deki komünist Adalet Fırkasıyla birleşerek, Azerbaycan Komünist Partisi'ni kurdu.[2] Himmet Gazetesi adında yayın organları vardı.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
1905-1907
[değiştir | kaynağı değiştir]1904'te gerçekleştirilen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi II. Kongresinde, partinin Bakü Komitesi ile işbirliğine giden, büyük çoğunluğu Azerbaycanlı olan Himmet (“İrade-çaba-iş birliği”) adında bir teşkilat oluşturulmuştu. Teşkilatın amacı Müslüman işçileri cezbetmekti. Himmet, milliyet ya da etnik köken temelinde değil, ancak bölgesel temelde parti kolu oluşturabileceğini söyleyen Bolşeviklerin altın kuralına istisna teşkil eden bir örgütlenme olmuştur.
Partinin ilk kurucuları Mehmed Emin Resulzade, Sultanmecid Efendiyev, Mir Esadullah Mirkasımov,Mir Hasan Mövsumov ve Memmedhasan Hacınski olmuştur. Daha sonra partiye Meşedi Azizbeyov, Prokofi Apresianoviç Çaparidze, İsa Bey Aşurbeyov, Karabey Karabeyov, Mammadbağır Ahundov, Ahmet Ağaoğlu ve Neriman Nerimanov gibi isimler katılmıştır.
Partinin başkanlığına ilk önce Mehmed Emin Resulzade seçilmiştir. Mehmed Emin Resulzade'nin yönetimi sırasında, 1904-1905 yıllarında, Azerbaycan'ın ilk yasa dışı komünist gazetesi olan Himmet Gazetesi yayımlandı. Gazete ilk sayısından itibaren Azerbaycan'da ve İran'da sosyal demokrat örgütler kurmayı amaçlayan ajitasyon çalışması yapmaya başladı.[3]
Himmet'in RSDİP bağları mevcuttu. Parti kâğıt üstünde RSDİP'nin Bakü Komitesi şubesi gibi görünse de, liderlerinin belli bir bölümünün Bolşevik olmaması sebebiyle, örgüt RSDİP'den kısmen özerktir.
1907 sürgünü sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Rusya'da 1905-1907 devriminin patlak vermesiyle, Himmet Çar Rejimi tarafından bastırılır. Bu dönemin ardından Transkafkasya'da geriye çok az parti üyesi ve destekçisi kalır.
1917-1920 tarihleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Himmet Partisi, Şubat Devrimi’ni takiben, Nisan 1917’de Meşedi Azizbeyov ve Neriman Nerimanov önderliğinde yeniden dirilir. Neriman Nerimanov başkanlığı üstlenir, partinin üst konumlarına Meşedi Azizbeyov, Dadaş Bünyatzade, Möhsün İsrafilbeyov ve Hamit Sultanov gibi devrimciler getirilir.
Kimi kaynaklar, Himmet Partisi'nin bolşevik taraftarı bazı üyelerinin, Mart Olayları olarak da bilinen katliama, Bakü Sovyet güçleri tarafında katıldıklarını iddia etmekte,[4][5] kimi kaynaklar ise bunun aksini iddia etmektedir.[6]
Temmuz 1917 tarihinde Himmet Partisi sol ve sağ kanada parçalandı. Sol Himmet Bolşeviklerle sık işbirliğinde, sağ Himmet ise menşeviklerle işbirliğindeydi.
Sağ Himmet
[değiştir | kaynağı değiştir]1918'den 1920 yılına kadar, Himmet Partisi Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosu'nda 5 milletvekili ile Himmet Fraksiyonunu oluşturarak temsil edildi. Daha sonra 3 milletvekilinin katılımıyla sandalye sayısı 8'e yükseldi. Himmet Fraksiyonu ve Halkçı Partisinin dahil olduğu Müslüman Sosyalist Bloku Sosyalistler Fraksiyonunu oluşturmuştur.
Hem Himmet Fraksiyonuna hem Sosyalistler Fraksiyonuna Başkanlığı Himmet Partisi üyesi Samet Ağa Ağaoğlu yapmaktaydı.
Himmet Partisi üyesi Ekber Ağa Şeyhülislamov 1. Hoyski hükûmetinde Tarım ve Emek Bakanı olmuştur.
2. Yusufbeyli hükûmetinde Himmet Partisinin dahil olduğu Sosyalistler Fraksiyonu üyeleri Ahmed Bey Pepinov Emek ve Tarım Bakanı, Camo Bey Hacınski ise Posta ve Telegraf Bakanı olarak görev aldılar.
Birleşme
[değiştir | kaynağı değiştir]Nisan 1918 tarihinde Sol ve Sağ Himmet ortak konferans düzenleyerek 11 kişiden (Mirza Davud Hüseynov, Alihaydar Karayev ve başkaları Sol Himmeti temsilen) ibaret ortak Merkezi Komite oluşturdu. Buna rağmen Yaz 1919 tarihinde Sol Himmet bolşeviklerin Bakü Komitesinin Rusya Komünist Partisine birleşme isteğini olumlu yaklaşmış, bunun üzerine Sağ Himmet bütün Himmet Partisinden ayrıldı.
Sol Himmet
[değiştir | kaynağı değiştir]Sol Himmet 11-12 Şubat 1920 tarihinde, Adalet Fırkası, Çiftçi Partisi ve Bakü Bolşevikleri ile birleşerek Azerbaycan Komünist Partisi'ni kurma kararı aldı, 11-12 Şubat 1920 tarihinde Azerbaycan Komünist Partisinin 1. Kurultayı düzenlenmiş ve Mirza Davud Hüseynovun liderliğinde birleşerek kurulma gerçekleşmiştir.
Merkezi Komite Başkanı
[değiştir | kaynağı değiştir] |
|||
 |
|||
 |
|||
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Peyman Daylemi. "İran Gilan Sovyet Cumhuriyeti". 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2015.
- ^ И.С. Багирова. Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. - Баку, 1997, s.30
- ^ "The seeds of national liberation". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2015.
- ^ A. M. Agahi Rasprostranenie idei Marksizma-Leninizma v Irane. -(Bakû: 1961), s. 24-6.
- ^ Ariel Cohen, "Russian Imperialism: Development and Crisis", Praeger/Greenwood 1996, p. 73, ISBN 0-275-96481-7
- ^ Firuz Kazemzadeh. "Struggle for Transcaucasia: 1917-1921", New York Philosophical Library, 1951
- ^ Жизнь Национальностей, No. 25 (33), 6 July 1919 as cited in Firuz Kazemzadeh, open citation, p. 74.
