Kristoloji
 | Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Kasım 2014) |
Kristoloji, Hristoloji veya Mesih bilimi, Hristiyan teolojisinin İsa incelemelerini temel alan bir disiplinidir. Farklı Hristiyan mezhepleri İsa'nın tanrı mı insan mı yoksa her ikisi birden mi olduğu konusunda, Yahudi halkını özgürlüğe ulaştıracak mesih olarak ve insanlığı günahtan kurtaracak kurtarıcı olarak rolünün ne olacağı konusunda farklı görüşlere sahiptirler.[1][2][3] İsa'nın tanrı mı insan mı olduğu ya da insani ve tanrısal kişilikleri arasındaki ilişkinin ne olduğu gibi sorular erken Hristiyanlık döneminde, özellikle de ilk yedi ekümenik konsil tarafından tartışılmıştır.[4]
Kristoloji ikiye ayrılır: Yukarıdan Kristoloji (yüksek Kristoloji) direkt olarak İsa'nın tanrısallığından yola çıkar. Aşağıdan Kristoloji (düşük Kristoloji) ise İsa'nın tarihte yaşadıkları ve yaptıklarından yola çıkarak onun tanrısallığına gitmeye çalışır. İncil akademisyeni Prof. Dr. Bart D. Ehrman'a göre “yüksek Kristoloji” İsa'yı bir tanrı olarak görürken, “düşük Kristoloji” İsa'yı bir insan olarak görür. 381 yılında toplanan Birinci Konstantinopolis Konsili ile kanonize edilen dört büyük incilden Matta, Markos ve Luka İncilleri İsa'yı insan olarak gösterirken, Yuhanna İncili İsa'yı tanrı olarak kabul eder.[1]
Kristoloji için yapılan bir diğer sınıflandırma da şu şekildedir: “Ontolojik Kristoloji” İsa Mesih'in ontolojik yapısını ve onun ne olduğunu araştırır. “Fonksiyonel Kristoloji” İsa'nın yaptıklarını ve davranışlarını inceler. “Kurtuluşsal Kristoloji” ise İsa'nın kurtuluşu nasıl sağladığı yönüyle ilgilenir.[6]
Prof. Dr. Bart D. Ehrman'a göre Kristoloji tarihinin dönüm noktası Hristiyanların İsa’nın dirilişi hikâyesine inanmaya başlamasıyla olmuştur. İsa'nın takipçileri onun dirilişi hikâyesine inanmaya başlamadan önce İsa'yı insan olarak görürken bu hikâyeye inanılmaya başlanmasından sonra İsa, Hristiyanlar tarafından bir tanrı olarak görülmeye başlanmıştır.[1] İncil akademisyeni Prof. Dr. Larry Weir Hurtado da tıpkı Ehrman gibi İsa'nın tanrı olduğu düşüncesinin İsa'nın ölümünden sonra ortaya çıktığını belirtir.[7]
Kristoloji Görüşleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İsa'nın Kişiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Temel bir Kristoloji öğretisi, İsa Mesih'in kişiliğinin hem insani hem de ilahi olduğudur. İsa Mesih'in insan ve ilahi doğaları görünüşte (prosopik) bir ikilik oluşturur, çünkü bunlar tek bir kişide bir arada bulunur (hipostaz).[8] Yeni Ahit'te İsa'nın kişiliğinin hem ilahi hem de insan olarak ikili doğası hakkında doğrudan bir tartışma yoktur[8] ve Hristiyanlığın ilk günlerinden beri, ilahiyatçılar İsa'nın doğasının anlaşılmasına yönelik çeşitli yaklaşımları tartışmışlardır, bu da zaman zaman ekümenik konsillere ve mezhepsel bölünmelere yol açmıştır.[8]
İsa'nın doğasını tartışan ve belli çevrelerde yaygın kabul gören temel görüşler şu şekildedir:
Monofizitizm (3.-8. yüzyıllar arası): Bu görüşe göre, ilahilik ve insanlık İsa'nın tarihi enkarnasyondaki birleşmeştir ve budan dolayı, İsa Mesih'in yalnızca tek bir doğası vardır. Monofizitizm, Kalkedon Konsili (451) tarafından sapkın bir görüş olarak kınanmıştır.
Miafizitizm (Oryantal Ortodoksluk): Buna göre, İsa Mesih'in kişiliğinde, ilahi doğa ve insan doğası bileşik bir doğada (“physis”) birleşmiştir.
Diofizitizm (Doğu Ortodoks Kilisesi, Katolik Kilisesi, Doğu Süryani Kilisesi, Lüteryen Kilisesi, Anglikanizm ve Reform Kiliseleri): Bu anlayışa göre, İsa Mesih enkarnasyondan (insan olarak dünyaya geldikten sonra) sonra biri ilahi diğeri insan olmak üzere iki doğaya sahip olmuştur. Kalkedon Konsili bu görüşü sahiplenmiştir.
Monarşianizm (Evlat Edinmecilik ve Modalizm de dahil): Teslis doktrininin aksine, Tanrı'nın bir olduğuna inanır. Bu görüş Patristik (kilise babaları) dönemde sapkın olarak kınanmıştır ancak bugün bazı Teslis-dışı Hristiyan gruplar tarafından doğru olarak kabul edilir. Örneğin: Tekçi Pentekostalizm (Oneness Pentecostalism).
Genel olarak sapkın şeklinde kınanmış fakat belli bir kesim üzerinde etkili olmuş Kristolojik görüşler ise şu şekildedir:
Doketizm (3.-4. yüzyıllar), İsa'nın insan formunun bir gerçeklik olmadığını, sadece bir hayalden, görünümden ibaret olduğunu iddia etmiştir.
Ariusçuluk (4. yüzyıl), Tanrı'nın Oğlu İsa'nın ilahi doğasını, çeşitli sebeplerden dolayı (örneğin zaman içinde bir başlangıcı olması nedeniyle), Baba Tanrı'dan ayrı ve aşağı olarak görmüştür. 357 yılında Roma İmparatorluğu'nun desteğiyle Sirmium’da (bugünkü Sırbistan) toplanan başpiskoposlar konseyi Aryanizm’in doğruluğunu onaylamıştır. Bu konseyde kabul edilen İkinci Sirmium İnancı’na göre Tanrı Baba ve İsa iki farklı kişiliktir ve Baba, Oğul’dan (İsa’dan) üstündür.[9]
Nestûrîlik (5. yüzyıl), İsa Mesih'in iki doğasını (insani ve ilahi) birbirinden neredeyse tamamen ayrı olarak görmüştür.
Monotelitizm (7. yüzyıl), İsa Mesih'in yalnızca tek bir iradeye sahip olduğuna inanmıştır.
Çoğunlukla 4. ve 5. yüzyıllarda çeşitli kilise konseyleri, bu tartışmaların çoğunu çözerek, Teslis doktrinini Hristiyanlığın hemen hemen tüm kollarında anaakım görüş haline getirmiştir. Bunların arasında, yalnızca diofizit doktrini doğru ve sapkın olmayan, Hristiyan anaakımına ait olarak kabul edilmeye başlanmıştır.
Kurtuluş
[değiştir | kaynağı değiştir]Hristiyan teolojisinde kefaret (atonement), insanların sadece İsa Mesih'in kurban olarak çektiği acı ve ölümü sayesinde Tanrı ile uzlaştırılabildiği yöntemdir.[10] Kefaret, genel olarak günahın ve özellikle de İsa'nın çektiği acı, ölüm ve dirilişi aracılığıyla asli günahın bağışlanması veya affedilmesidir. Bu sayede, Tanrı ile onun yarattıkları arasında uzlaşma sağlanır. Gustaf Aulèn'in (1879–1978) Christus Victor (1931) adlı eserinin yaratmış olduğu etki nedeniyle, kefaretin çeşitli teorileri veya paradigmaları genellikle “klasik paradigma,” “nesnel paradigma” ve “öznel paradigma” olarak üç kategoride gruplandırılır:[11][12][13]
- Klasik paradigma:
Kefaretin Fidye Teorisi: İsa Mesih'in ölümünün, genellikle Şeytan'a veya ölümün kendisine ödendiği söylenen, bazı görüşlere göre Baba Tanrı'ya ödenen, miras alınan aslî günahın bir sonucu olarak insanlığın ruhlarındaki esaret ve borcun telafisi olan bir fidye olduğunu öğreten bir teoridir. Buna göre İsa Mesih bir fidye kurbanı olarak kabul edilir. Gustaf Aulén fidye teorisini yeniden yorumlamış[14] ve buna Christus Victor doktrini adını vermiştir. Aulén' göre Mesih'in ölümü, orijinal fidye teorisi doktrininin aksine, Şeytan'a yapılan bir ödeme değildir, bunun yerine, insanlığı egemenlikleri altında tutan kötülüğün güçlerini yenmesini sağlamıştır.[15]
- Nesnel paradigma:
Kefaretin Tatmin Teorisi: Canterbury'li Anselm (1033/4–1109) tarafından geliştirilen kefaretin tatmin teorisi, İsa Mesih'in, onun sonsuz erdemi nedeniyle insanlığın günahına karşı Tanrı'nın haklı öfkesini tatmin etmek için diğer insanların yerine çarmıha gerildiğini öğretir.[16]
Cezai İkame: Bu teori, “adli teori” ve “vekaleten cezalandırma” olarak da adlandırılır ve Anselm'in tatmin teorisinin, bu doktrini reforme edenler tarafından geliştirilen bir versiyonudur.[17] Günahı Tanrı'nın onuruna bir hakaret olarak değerlendirmek yerine, günahı Tanrı'nın ahlaki yasasını çiğnemek olarak görür. Cezai ikame, günahkâr insanı Tanrı'nın gazabına tabi olarak görür ve İsa'nın kurtarıcı işinin özü, günahkarın yerine ikame edilmesi ve insanların yerine lâneti taşımasıdır.[12]
- Öznel paradigma:
Ahlaki Örnek Teorisi: Bu teori, “vekaleten tatmin” fikrini reddeden Faustus Socinus (1539-1604) tarafından De Jesu Christo servatore (1578) adlı eserinde geliştirilmiştir. Socinus'a göre, İsa'nın ölümü insanlığa Tanrı'ya kendini feda etme konusunda mükemmel bir örnek sunmaktadır.[12]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Ehrman, Bart D. (2014). How Jesus became God: the exaltation of a Jewish preacher from Galilee. First ed (İngilizce). New York, NY: HarperOne. s. 171. ISBN 978-0-06-177818-6. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ O'Collins, Gerald (2009). Christology: a biblical, historical and systematic study of Jesus. Second edition (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ss. 1-3. ISBN 978-0-19-955787-5. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ Bernard L. Ramm (1993). "Christology at the Center", An Evangelical Christology: Ecumenic and Historic, (İngilizce). Regent College Publishing.
- ^ Davis, Leo Donald (1990). The first seven ecumenical councils (325-787): their history and theology. Theology and life series. Collegeville, Minn: Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5616-7.
- ^ Who do you say that I am? Essays on Christology by Jack Dean Kingsbury, Mark Allan Powell, David R. Bauer 1999 ISBN 0-664-25752-6-page xvi
- ^ Chan, Mark L. Y. (2001). Christology from within and ahead: hermeneutics, contingency, and the quest for transcontextual criteria in christology. Biblical interpretation series (İngilizce). Leiden ; Boston: Brill. ss. 59-62. ISBN 978-90-04-11844-7.
- ^ Larry Weir Hurtado (29 Mayıs 2014). "How Jesus became "God," per Ehrman". Larry Hurtado’s Blog. 8 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ a b c Millard J. Erickson ve L. Arnold Hustad (2001). Introducing Christian Doctrine (İngilizce). Baker Publishing Group. s. 234. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ Richard E. Rubenstein (1999). When Jesus Became God: The Epic Fight over Christ's Divinity in the Last Days of Rome (İngilizce). Harcourt Brace & Company. s. 187. 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ Cross, F. L. (ed.) (2005). "Atonement.". The Oxford dictionary of the Christian church (İngilizce). Oxford University Pres.
- ^ Weaver, J. Denny (2008). The nonviolent atonement. Nachdr. (İngilizce). Grand Rapids, Mich: William B. Eerdmans Publishing Company. s. 2. ISBN 978-0-8028-4908-3.
- ^ a b c Beilby, James K.; Eddy, Paul Rhodes, (Ed.) (2006). The nature of the atonement: four views. Downers Grove, Ill: IVP Academic. s. 19. ISBN 978-0-8308-2570-7. OCLC 70258835. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ Aulén, Gustaf; Herbert, A. G.; Aulén, Gustaf (2003). Christus Victor: an historical study of the three main types of the idea of atonement. [Nachdr. der Ausg. London], SPCK, 1931. Eugene, Or: Wipf & Stock. ISBN 978-1-59244-330-7.
- ^ Pugh, Ben (2015). Atonement theories: a way through the maze. Cambridge, United Kingdom: James Clarke & Co. s. 8. ISBN 978-0-227-17500-2.
- ^ Walter A. Elwell. 'Theories of the Atonement'. Evangelical Dictionary of Theology. Baker Academic. 9 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2024.
- ^ Tuomala, J. C. (1 Ocak 1993). "Christ's Atonement as the Model for Civil Justice". The American Journal of Jurisprudence (İngilizce). 38 (1): 221-255. doi:10.1093/ajj/38.1.221. ISSN 0065-8995. 6 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi21 Aralık 2024.
- ^ Vincent Taylor (1956). The Cross of Christ (İngilizce). Macmillan & Co. ss. 71-72.
