Lazların Helenleştirilmesi
| Makale serilerinden |
| Lazlar |
|---|
 |
Lazların Helenleştirilmesi veya Yunanlaştırılması; Laz halkının tarihin ilk dönemlerinden Yunanların Karadenize gelip adında "Pontus" koydukları koloniyi ortaya çıkarmasıyla başlar.[1] Helenleştirme/Yunanlaştırma; Yunan olmayan kişilerin, Yunanlaştırma politikasıyla Yunan kültürünü ve dilini benimsemesidir.[2] Osmanlı döneminde Lazların Helenleşmesine örnek olarak Pontuslu Rumların (Antik Yunanistan çağında Yunancayı benimsemiş Karadeniz'deki yerel halk) Karadenizde olan etkisiyle[3] Ortodoksluğa geçmesi ve Yunancayı Karadeniz'deki Rum etkisi yüzünden Yunanca'yı anadil edinip Lazca'yı unutmasıdır. İslam'ı beğenip seçen ve Türklerle güzel ilişkiler kuran Lazlar hayatta kalmaya başarırken; Yunanlara yanaşan ve diğer Lazlardan kendisini uzak tutan Lazlar kimliklerini kaybetmiş, Ortodoks ve Yunan baskısı altında kalıp asimile olmuştur.
Arka planı
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'un Fethinden sonra, 1454'te II. Mehmed azınlıklara saygısı olduğundan ve farklı kültürleri sevdiğinden[4] II. Gennadios'u patrik olarak atadı ve manevi lider ilan etti. Aynı zamanda imparatorluktaki tüm Ortodoks Hristiyanların, etnik kökeninden bağımsız bir şekilde milletbaşı oldu. Bu topluluklara Rumların yanı sıra Bulgarlar, Sırplar, Arnavutlar, Rumenler, Moldovalılar, Hırvatlar, Suriyeliler, Ortodoks Araplar, Gürcüler ve Lazlar da dahildir.[5][5][6] Gennadios'un yetkileri sadece dinî değildi, aynı zamanda dünyevî yetkileri de vardı. Patrikhane ve piskoposlar Ortodoks nüfusun eğitimi üzerinde yetki sahibiydi.[7]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bizans imparatoru I. Justinianus'un (y. 527–565) saltanatı sırasında, Tzanların yani Lazların iki kabilesi olan Sanniler veya Makronlar adlı iç Pontus'un savaşçı kabileleri bastırıldı, Hristiyanlaştırıldı ve merkezi yönetime dahil edildi.[8] Yerel halk, Yunanlarla daha yakın iletişim kurmaya başladı ve kısmen dil de dahil olmak üzere çeşitli Helenik kültürel özellikler edindi. 1204'te Konstantinopolis'in Latin Haçlıları tarafından yağmalanmasından sonra Bizans halefi devlet olan Trabzon İmparatorluğu Karadeniz'in güneybatı sahilinde kuruldu. Bu ülkenin nüfusunu büyük ölçüde Lazca konuşan topluluk oluşturuyordu.[9] Yüksek kültürü Yunanların oluşturmasına rağmen, İmparatorluğun kırsal bölgelerinde ağırlıklı olarak Lazlar yaşamaktaydı.[10] Laz aile isimlerinin Helenleştirilmesi, Trabzon Orta Çağ İmparatorluğu'nun kayıtlarında dikkat çekmektedir. Bu durum, “İmparatorluk” siyasetinde var olan, Lazların ve Rumların ilişkilerinin anlatıldığı kaynaklarda mevcuttur[11] Osmanlı'nın 1461'de Trabzon'u fethetmesinden sonra, Tzan (Laz) halkı Trabzon Eyaleti'nin yerli nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturuyordu. Lazlar, Osmanlı'nın İslamlaşma politikasının hedefi oldular ve giderek İslam dinine dönüştürüldüler. Ortodoks kalan Lazların bir kısmı Rum Kilisesi'ne bağlı kaldı ve Rum Kilisesi'ne bağlı kalan Lazlar yavaş yavaş Rumlaştırılmaya maruz kaldı. Hristiyan Lazlar Rumca adlar almaya başladı ve Rumlar ile beraber Bizans Riti'ni çalışmak ve uygulamak zorunda kaldılar[7] Dinsiz insanların ve ailelerin bile Lazca konuşması kilise tarafından yasaklandı.[7]
Ermeni dilbilimci Hıraçya Acaryan'a göre: "İstanbul'da da Pontus Rum Patrikliği'nin kontrolünde olan Ortodoks Lazlar vardı. Fakat artık kendilerini Rum olarak görüyorlar ve Rumca konuşuyorlar."[12] Konstantinopolis'in kontrolü altındaki Lazlar, bir süre sonra Rumlaştılar ve Rumca (özellikle Pontus lehçesi) öğrenirken dillerini ve öz kimliklerini yitirdiler.[7]
Günümüzde, resmi olarak Türkiye'de kendini Hristiyan olarak tanımlayan (Helen etkisinde kalmış) Laz kalmamıştır. "Pontuslu"ların çoğu, kendilerini Yunan olarak tanımlarlar.[7]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rum Ortodoks Kilisesi
- Helenleştirme
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (İngilizce). 10 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
- ^ "Greek Colonization". World History Encyclopedia (İngilizce). 24 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
- ^ "Pontus | ancient district, Turkey | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
- ^ "Ekrem Buğra Ekinci - DÜNYA MÜSAMAHANIN NE OLDUĞUNU SULTAN FATİH'TEN ÖĞRENDİ". www.ekrembugraekinci.com. 9 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2022.
- ^ a b Jelavich, Barbara, “History of the Balkans, 18th and 19th Centuries” (1983), 0-521-27458-3 p.52
- ^ Ortaylı, İlber (2003). "Osmanlı Barışı", p.15. 975-6571-50-0
- ^ a b c d e ქართველთა დენაციონალიზაცია XVII-XX საუკუნეებში; ლაზეთი-თრიალეთი (ქართველთა გაბერძნება) 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Metropolit of Manglisi, Ananias Japaridze, nplg.gov.ge
- ^ Evans 2000, s. 93.
- ^ Mikaberidze, A. (2015). Historical dictionary of Georgia. 2nd ed. Lanham, MD, United States: ROWMAN & LITTLEFIELD, p.634.
- ^ "Encyclopedia of World Cultures, Laz". 17 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ ROYAL GEOGRAPHICAL SOCIETY (GREAT BRITAIN). (1893). The Geographical journal. London, Royal Geographical Society.
- ^ Марк Юнге, Бернд Бонвеч (2015). Большевистский порядок в Грузии. Moskova: АИРО-XXI. s. 93. ISBN 978-5-91022-306-0.
Армянский лингвист АЧАРЯН, который специально занимался лазами и лазским языком, сообщает, что существуют и христиане-лазы, которые говорят по-гречески и считают себя греками. Их узнают по произношению. Они занимают западную часть Лазистана, начиная от Платана к востоку до Трапезунта и южнее до Гюмашхаче. Главные города, где их можно встретить, это Платана, Трапезунт и Гюмишхане.