Müslümanların Ermenistan'ı fethi
| Ermenistan tarihi |
|---|
 |
Müslümanların Ermenistan'ı fethi 7. yüzyılın ortalarında gerçekleşti ve ülkeye ilk Arap akınları 639/640'ta gerçekleşti. O zamanlar, Ermenistan'ın Bizans ve Sasani hâkimiyeti altındaki toprakları Bizans yanlısı Ermeni prens Theodore Reshtuni altında yeni birleşmişti. 640'larda birkaç Arap saldırısı ve Bizans-Ermeni karşı saldırısı gerçekleşti. 652'de yenilenen bir Arap saldırısıyla karşı karşıya kalan Reshtuni, Bizanslılarla ilişkisini kesti ve Müslüman yönetimini kabul etmek için Muaviye (o zamanlar Suriye valisi) ile bir anlaşma yaptı. Reshtuni'nin 654'te ölümü ve 656'dan sonra Arap iç çatışmaları, Ermenistan üzerindeki Arap kontrolünü geçici olarak zayıflattı, ancak Arap yönetimi, Muaviye'nin 661'de halife olarak tahta çıkmasından sonra kesin bir şekilde yeniden sağlandı.
Tarihi kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermenilerin, Arap orduları tarafından fethedilmesinin ayrıntıları belirsizdir, çünkü çeşitli Arapça kaynaklar hem kronolojide hem de olayların detaylarında Yunan ve Ermeni kaynaklarıyla çelişki içerisindedir. Bununla birlikte, Arap seferlerinin genişlemesi kaynaklar arasında tutarlıdır ve modern bilginlerin olayların yeniden yorumlamasın izin verir.[1]
Arap akınları ve Ermenistan'ın fethi
[değiştir | kaynağı değiştir]Arap kaynaklarına göre, bölge üzerine ilk Arap seferi, Bizans'tan Levant bölgesini almaları ve Müslümanların İran'ın fethi ile 639/640'ta Ermenistan'a ulaşmıştır.[2] Bu süreçte, İyaz bin Ganm önderliğindeki Araplar Bitlis'e kadar ilerlemiş, ancak Bitlis'te Bizans orduları tarafından yenilerek geri püskürtülmüşlerdir.[2] Bu yenilgiden sonra, Araplar 645 yılında Selman bin Rebia liderliğindeki İran Azerbaycanı'na bir baskın yapmış ve ancak bu şekilde Ermeni sınır bölgelerine ulaşabilmişlerdir.[2] Müslüman kaynaklar, ülkenin gerçek fethini Habîb bin Mesleme'nin komutasında 645/646'da gerçekleştiğini belirtir. Araplar ilk önce ülkenin batı Bizans bölgesine karşı hareket ettiler ve Theodosiopolis'i ele geçirdiler ardından Van Gölü çevresindeki Ermeni prenslerini mağlup etmeden önce Ermenistan'ın eski Pers bölgesinde yer alan başkenti Divin'e doğru ilerleyerek Bizans ordusunu mağlup ettiler. Divin, İberya Krallığının kuzeyinde yer alan Tiflis gibi, birkaç günlük kuşatmadan sonra teslim oldu.[3] Aynı süre zarfında, Salman ibn Rabi'a yönetiminde Irak'tan hareket eden başka bir Arap ordusu Albanya'yı (Arran) fethetti.[4]
Her ne kadar Arap kaynakları ülkenin etkili bir şekilde Arap egemenliği altında olduğunu ima etse de, modern tarihçiler genellikle Ermeni piskopos Sebeos'un [not 1] anlatımlarını daha güvenilir olarak görüyorlar ve ülkenin o dönemde tam anlamıyla Arap yönetimine boyun eğmediğini kabul ediyorlar.[3]
Ermeni tarihçeleri, Arapların ilk olarak 642'de bölgeye geldiğini, Ağrı'nın orta bölgelerine kadar ilerleme kaydettiklerini ve Divin'den ayrılırken 35.000'den fazla esirle geri döndüklerini ifade etmektedirler.[4] 643'te Araplar, Azerbaycan yönünden tekrar sefer düzenlemiş, Ararat'ı yağmalayarak ve İberya'ya kadar ilerlemişlerdir, ancak Ermeni lider Theodore Rshtuni tarafından savaşta yenilerek geri püskürtülmüşlerdir.[4] Bu başarıdan sonra Rshtuni, Bizans imparatoru II. Konstans tarafından Bizans hükümdarlığını kabul etmek karşılığında Ermenistan'ın hükümdarı olarak kabul edildi. Ancak, II. Konstans'ın Araplarla olan ateşkesi 653'te sona erdiğinde yeni bir Arap istilasından kaçınmak için Rshtuni gönüllü olarak Müslüman üstünlüğüne boyun eğmeyi kabul etti.[4] Ardından İmparator Konstans Ermenistan'da yeniden Bizans yönetimini restore etmek üzere bölgeye bizzat sefer düzenlemiş, ancak 654'ün başlarında ayrıldıktan kısa bir süre sonra Araplar ülkeyi tekrar işgal etmişlerdir. Rshtuni yardımlarıyla Ermenistan'dan Bizans garnizonları çıkarılmış ve Ermenistan, İberya ve albanya prensleri hükümdar olarak İslam Halifesinin tanınmasını sağlanmıştır.[4] Ardından General Maurianos yönetimindeki Bizanslılar, bölgenin kontrolünü tekrar edinmeye çalışmışlarsa da başarılı olamamışlardır. 655 yılında Bizans bölgeye yeni bir sefer düzenlemiş ve Rhstuni'yi öldürerek Ermenistan'da tekrar kontrolü sağlamışlardır. Ancak Araplar düzenlenen Bizans seferinin ardından Erzurum'a kadar ilerlemiş ve Rhstuni'nin naaşını alarak 656'da Şam'a defnetmişlerdir. Araplar, Rhstuni'nin savaşta ölmesi üzerine onun yerine rakibi Hamazasp Mamikonian'ı atayarak bölge kontrolünü tekrar sağlamışlardır.[4] Bununla birlikte, 657'deki ilk Müslüman İç Savaşı'nın patlak vermesiyle, bölgedeki etkili Arap otoritesi sarsılmış ve Mamikonian, Bizans egemenliğine geri dönmüştür.[4]
Ancak 661'de, Müslüman iç savaşında zaferini elde eden Muâviye, Ermeni prenslere yeniden otoritesine teslim olma ve haraç verme emrini vermiş ve olası bir savaştan kaçınmak isteyen Ermeni prensleri bu emre koşulsuz boyun eğmişlerdir.[5] Arapların haracın parayla ödenmesini talep etme politikası, Ermeni ekonomisini ve toplumunu olumlu yönde etkilemiştir. Fazla üretime zorlanan Ermeniler, Kafkasya'da ekonominin canlanmasına ve gelişmiş kentsel bir yapının oluşmasını sağlamışlardır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel;
- ^ Canard & Cahen 1960, ss. 635-637.
- ^ a b c Canard & Cahen 1960, s. 635.
- ^ a b Canard & Cahen 1960, ss. 636-637.
- ^ a b c d e f g Canard & Cahen 1960, s. 636.
- ^ Canard & Cahen 1960, s. 637.
- Genel;
- Canard, Marius; Cahen, Claude (1960). "Armīniya". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 634–640. OCLC 495469456.