Macar Osman Paşa
| Macar Osman Paşa Sándor Adolf Farkas | |
|---|---|
| |
| Macar Osman Paşa'nın fotoğrafı | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 30 Kasım 1822 / 1825 Moravya, Avusturya İmparatorluğu |
| Ölüm | 29 Mayıs 1898 (72-75 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm nedeni | İntihar veya kalp krizi |
| Evlilik(ler) | Emine Rıfatî Hanım |
| Çocuk(lar) | Nigâr Hanım |
| Mesleği | Öğretmen |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | |
| Hizmet yılları | 1848–1898 |
| Rütbesi | Tümgeneral |
| Birimi |
|
| Çatışma/savaşları | |
Macar Osman Paşa veya doğum adıyla Sándor Adolf Farkas (30 Kasım 1822 / 1825, Moravya – 29 Mayıs 1898, İstanbul), Macar asıllı askerî öğretmen ve Osmanlı ordusunda Tümgeneral rütbesine sahip olan Osmanlı paşasıdır.[1] 1848 Macar Devrimi'nin başarısızlığa uğramasının ardından, pek çok Macar ve Polonyalı mülteci gibi Osmanlı İmparatorluğu'na sığındı ve Müslüman oldu. Osmanlı ordusuna katılarak ölümüne dek neredeyse 50 yıl hizmet verdi. İlk Türk kadın şairlerden biri olan Nigâr Hanım'ın babasıdır.[2]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gençlik yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Sándor Adolf Farkas, ya 30 Kasım 1822'de[3] ya da 1825'te,[1][4] Avusturya İmparatorluğu'nun Moravya bölgesinde Macar asıllı bir ailede doğdu. Erken yıllarına dair çok fazla bilgi bulunmamakla birlikte, ailesinin kendisi gençken Varad'a taşındığı bilinmektedir.[3]
1848 Macar Devrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Farkas 1848 Macar Devrimi'ne katıldı. Erdel'de, daha sonra Osmanlı paşası da olacak olan Polonyalı ulusal kahraman Józef Bem'in yaverlerinden biri olmuştur. 27 Mart 1849'da, Dániel Ihász ve Bem'in komutası altında Kızılkule Geçidi'nde yapılan ve üç saat süren zaferle sonuçlanan bir çatışmada bulunmuştur. Farkas, Gherla'da yüzbaşı olarak görev yaptı. Kendisinin devrimde son büyük bulunduğu çatışma Caraș-Severin bölgesinde gerçekleşti.[5]
Devrimin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine Farkas, Lajos Kossuth ve kabinesinin çoğu üyesi, Jozef Bem, György Klapka, Henryk Dembiński, Józef Wysocki, György Kmety, Fischel Freund ve diğer pek çok Macar ve Polonyalılar gibi Osmanlı İmparatorluğu'na iltica etti.[6]
Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırım Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı İmparatorluğu'na yerleştikten kısa bir süre sonra İslam'a geçerek Osman Nihalî adını aldı. Kırım Savaşı'na katılmış ve hızla askeri rütbelerde yükseldi. Binbaşı olarak Ömer Lütfi Paşa'nın yaverlerinden biri olarak görev yapmış ve savaşın çoğunlukla Tuna cephesinde aktif oldu.[a] Bir süreliğine Farkas, Kırım'a gönderilen Britanyalı askerlerin Başkomutanı Lord Raglan'ın genelkurmayına atandı.[5]
Evliliği
[değiştir | kaynağı değiştir]1850'lerin başında Farkas, Sadrazam Mehmed Fuad Paşa'nın mühürdarı olan İzmirli Nûri Bey'in kızı Emine Rıfatî Hanım ile evlendi. Yaklaşık 30 yıl boyunca mutlu bir evlilik sürdükleri söylenmesine rağmen, Farkas'ın yaşamının son yıllarında boşandılar. Bu evlilikten 1856 yılında, Kırım Savaşı'nın hemen ardından doğan çocuklardan biri Nigâr Hanım olup, ilk Türk kadın şairlerinden biridir. Ali adında bir oğulları daha oldu.[8]
Sonraki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]93 Harbi
[değiştir | kaynağı değiştir]1870 yılında Farkas, Sultan Abdülaziz tarafından Mekteb-i Erkân-ı Harbiye-i Şâhâne'de öğretmen olarak atandı. 93 Harbi sırasında Farkas, Plevne Savunması sırasında Sultan II. Abdülhamid'in İstanbul'dan Gazi Osman Paşa'ya emirlerini iletmekle bizzat görevlendirildi. Bir keresinde, bir mesaj iletmeye çalışırken Rus süvarileri tarafından neredeyse öldürülüyordu. Savaş sırasında çoğunlukla İstanbul'da bulunan Farkas, evinde Macar ziyaretçileri ağırladı. 20 Temmuz 1888'de Farkas'a paşa unvanı verildi.[5]
Budapeşte ziyareti
[değiştir | kaynağı değiştir]1880'lerin sonlarında Budapeşte'yi ziyaret eden Farkas, Pesti Hírlap'ın baş editörü Nándor Borostyáni (Irma von Troll-Borostyani'nin eşi) ile görüştü. Borostyáni, Farkas'ı "cesur ve yaşlı bir adam" olarak tanımlamıştı. Farkas'ın nadiren Macarca konuştuğunu, ancak Avusturya-Macaristan'daki gelişmeleri gazeteler aracılığıyla takip ettiğini belirtti. Ailesiyle vakit geçirmesinin yanı sıra en keyif aldığı uğraşlar arasında büyük kütüphanesindeki kitapları okumak ve piyano başta olmak üzere müzik yapmak yer almaktaydı. Farkas'ın harem'i ve Emine Rıfatî Hanım dışında birkaç eşi daha bulunmaktaydı; bunlardan biri Çerkes bir kadındı.[9]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Farkas, 29 Mayıs 1898'de 72-75 yaşları arasında öldü. Ölüm nedeni tartışma konusudur. Günlük yürüyüşünü yaptığı sırada Büyükada'da kalp krizi geçirip denize düştüğü söylenmektedir.[5] Ancak kızı Nigâr Hanım, anılarında babasının intihara meyilli biri gibi görünmediğini yazmış olsa da, Farkas'ın ölümüne tanık olanlar askerî üniforma içindeki bir adamın yardım istemek yerine kasten denize atlayarak boğulduğunu ifade etmişlerdi. Eğer gerçekten intihar ettiyse, bunun nedenleri bilinmemektedir; ancak Farkas'ın ailesini ve memleketini çok özlediği için melankolik ve nostaljik olduğu biliniyordu. Bu durum Farkas için intihar motivasyonu olabilirdi. Farkas'ın ölümüne Macaristan'dan taziye sunanlar arasında milletvekili Frigyes Podmaniczky de yer aldı.[3]
Farkas'ın ölümünden sonra Nigâr Hanım, Kaloşvar'daki Transilvanya Ulusal Tarih Müzesi'nden babasına ait mümkün olduğunca çok eşyanın gönderilmesi talebiyle bir taziye mektubu aldı. Nigâr Hanım "şövalye ruhlu" Macar milletine babasının eşyalarını emanet etmenin kendisi için bir onur olacağını yazarak cevap verdi. Nigâr Hanım, bu mektubu ve Farkas'ın eşyalarını en büyük oğlu Münir'e verdi; Münir ise bunları, önemli bir Osmanlı-Macar paşası olan Ödön Széchenyi'ye müzeye göndermesi için teslim etti. Széchenyi, "Macar ve Polonyalı mültecilerin çoğu ya vefat etti ya da ülkeyi terk etti. Bu nedenle devrimcilerin Türkiye'de geride bıraktıkları her şeyi müzeye ulaştırmaya çalışacağım" diye Münir'e yazdı.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Çıkar, Jutta R. M. (2004). Ruth Bartholomä; Mustafa Çıkar (Ed.). Türkischer Biographischer Index. Münih: K. G. Saur Verlag. s. 770. ISBN 9783110965773.
- ^ Deringil, Selim (2012). Conversion and Apostasy in the Late Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press. s. 169. ISBN 9781139510486.
- ^ a b c Atlasz, Márton (29 Aralık 1912). "Nigar Hanum egy Török Költönö" (Macarca). Budapeşte: Pesti Napló. s. 33.
- ^ Strauss, Johann (2007). "Istanbul im 19. Jahrhundert: Anatomie eines west-östlichen Kulturzentrums". Benedikt Reinert; Johannes Thomann (Ed.). Islamische Grenzen und Grenzübergänge. 44. Bern: Peter Lang. s. 133. ISBN 9783906770192.
- ^ a b c d "Farkas Oszmán Basa" (PDF) (Macarca). 45 (24). Macaristan: Vasárnapi Ujság. 12 Haziran 1898. ss. 414-415.
- ^ Marz, Rasim (2016). Ali Pascha – Europas vergessener Staatsmann (Almanca). Berlin: Frank & Timme. s. 81. ISBN 9783732902477. ISSN 1860-1960.
- ^ Čuvalo, Ante (2010). The A to Z of Bosnia and Herzegovina. Reference, Information and Interdisciplinary Subjects Series. Scarecrow Press. s. 138. ISBN 9780810876477.
- ^ L., R. (21 Haziran 1925). "Nigar Hanum hagyatéka" (Macarca). Budapeşte: Pesti Napló. s. 12.
- ^ Borostyáni, Nándor (2 Mart 1890). "Nygjar hanym" (Macarca). Budapeşte: Pesti Hírlap. s. 3.
- ^ "Egy török költönö" (Macarca). Budapeşte: Pesti Napló. 26 Haziran 1898. s. 16.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ömer Lütfi Paşa (doğum adıyla Mihajlo Latas; Sırpça: Михајло Латас), Hırvatistan'da doğan ancak aslen Sırp Ortodoks Hristiyan olan bir Avusturya askeriydi. Osmanlı İmparatorluğu'na sığınarak askerî rütbelerde hızla yükseldi ve Serdar-ı ekrem unvanını kazandı.[7]