Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1867-1918 | |||||||||||||||
.svg) Arma (1915-1918)
(Avusturya-Macaristan bayrakları için ayrıca bakınız) | |||||||||||||||
.svg) 1913 yılında Avusturya-Macaristan | |||||||||||||||
 Harita Avusturya-Macaristan'ın idari bölünmesini göstermektedir. Avusturya tarafından yönetilen Cisleytanya kırmızı renkle; Macaristan tarafından yönetilen Aziz Stephen Tacı Toprakları yeşil renkle; hem Avusturya hem de Macaristan tarafından yönetilen Bosna Hersek Kondominiyumu mavi renkle gösterilmiştir. | |||||||||||||||
| Başkent | Viyana (Cisleytanya) Budapeşte[1] (Aziz Stephen Tacı Toprakları) | ||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | |||||||||||||||
| Hükûmet | Meşruti monarşi | ||||||||||||||
| İmparator | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Avusturya İmparatorluğu Bakan-Başkanı | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Macaristan Başbakanı | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yasama organı | Çift meclislilik | ||||||||||||||
| İmparatorluk Konseyi | |||||||||||||||
| Diyet meclisi | |||||||||||||||
| Tarihî dönem | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||
| 1905 | 621.538 km2 | ||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Para birimi | Avusturya-Macaristan kronu | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Avusturya-Macaristan,[a] Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veya İkili Monarşi olarak da anılır, 1867 ve 1918 yılları arasında Orta Avrupa hüküm sürmüş ve I. Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmış çok uluslu bir anayasal monarşi idi.[b] Askerî ve diplomatik bir ittifak olan bu birlik, hem Habsburg Hanedanı'na mensup tek bir imparator hem de Macaristan Kralı unvanlarına sahip tek bir hükümdar tarafından yönetiliyordu.[3] Avusturya-Macaristan, Habsburg monarşisi'nin anayasal evrimindeki son aşamayı oluşturuyordu ve Avusturya-Prusya Savaşı'nın ardından Macaristan'ın Habsburg yönetimine karşı bağımsızlık savaşlarını takiben 1867 Avusturya-Macaristan Uzlaşması ile kuruldu. Macaristan'ın 1918'de Avusturya ile birliğini feshetmesinden kısa bir süre sonrada feshedilmiştir. Resmî para birimi Kron'du.
Avrupa'nın en büyük güçlerinden biri olan Avusturya-Macaristan, coğrafi olarak Avrupa'nın en büyük ikinci ülkesi ve en kalabalık üçüncü ülkesiydi (Rusya ve Alman İmparatorluğu'ndan sonra) ve dünyanın en kalabalık on ülkesi arasındaydı. İmparatorluk dünyanın en büyük dördüncü makine yapım endüstrisini kurmuştur.[4] Bosna Kondominiyumu toprakları dışında, Avusturya İmparatorluğu ve Macaristan Krallığı uluslararası hukukta ayrı egemen ülkelerdi.[5][6][7]
Özünde, eski Avusturya İmparatorluğu'nun kuzey ve batı kısımları olan Cisleytanya ile Transleytanya (Macaristan Krallığı) arasında bir gerçek birlik olan ikili monarşi vardı. 1867 reformlarının ardından Avusturya ve Macaristan devletleri eşit güce sahip oldu.[8] İki ülke birleşik diplomatik ve savunma politikaları yürüttü. Bu amaçlar doğrultusunda, “ortak” dışişleri ve savunma bakanlıkları hükümdarın doğrudan yetkisi altında tutuldu ve yalnızca iki “ortak” portföyün finansmanından sorumlu üçüncü bir maliye bakanlığı kuruldu. Birliğin üçüncü bir bileşeni, 1868'de Hırvat-Macar Uzlaşması'nı müzakere eden Macar tacına bağlı özerk bir bölge olan Hırvatistan-Slavonya Krallığı idi. 1878'den sonra Bosna-Hersek Avusturya-Macaristan'ın ortak askerî ve sivil yönetimi altına girdi[9] 1908 yılında tamamen ilhak edilene kadar Bosna krizi'ne neden oldu.[10]
Avusturya-Macaristan, 28 Temmuz 1914'te Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan Krallığı'na savaş ilan etmesiyle başlayan I. Dünya Savaşı'nda İttifak Devletleri'den biriydi. 3 Kasım 1918'de Villa Giusti Ateşkesi imzalandığında Avusturya-Macaristan'ın dağılması zaten fiilen gerçekleşmişti. Macaristan Krallığı (1920-1946) ve Birinci Avusturya Cumhuriyeti, “de jure” olarak kabul edilirken, sırasıyla Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti, İkinci Polonya Cumhuriyeti ve Yugoslavya Krallığı'nın bağımsızlığı ve Romanya Krallığı ve İtalya Krallığı'nın toprak taleplerinin çoğu da 1920'de galip güçler tarafından tanındı.
İsim ve terminoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]
Krallığın resmi adı Avusturya-Macaristan Monarşisi (Almanca: Österreichisch-Ungarische Monarchie, Almanca telaffuz: [ˈøːstəʁaɪçɪʃ ˈʊŋɡaʁɪʃə monaʁˈçiː] idi; Macarca: Osztrák-Magyar Monarchia, Macarca telaffuz: [ˈostraːk ˈmɒɟɒr ˈmonɒrɦijɒ]),[11] ancak uluslararası ilişkilerde “Avusturya-Macaristan” kullanılıyordu (Almanca: Österreich-Ungarn; Macarca: Ausztria-Magyarország). Avusturyalılar ayrıca Almanca: k. u. k. Monarchie (İngilizce: k. u. k. monarchy)[12] (ayrıntılı olarak Almanca: Kaiserliche und königliche Monarchie Österreich-Ungarn; Macarca: Császári és Királyi Osztrák-Magyar Monarchia)[13] ve Tuna Monarşisi (Almanca: Donaumonarchie; Macarca: Dunai Monarchia) veya İkili Monarşi (Almanca: Doppel-Monarchie; Macarca: Dual-Monarchia) ve “Çift Kartal” (Almanca: Der Doppel-Adler; Macarca: Kétsas), ancak bunların hiçbiri ne Macaristan'da ne de başka yerlerde yaygınlaştı.
Krallığın iç yönetimde kullanılan tam adı İmparatorluk Konseyinde Temsil Edilen Krallıklar ve Topraklar ve Aziz Stephen Kutsal Macar Tacı Toprakları' idi.
- Almanca: Die im Reichsrat vertretenen Königreiche und Länder und die Länder der Heiligen Ungarischen Stephanskrone
- Macarca: A Birodalmi Tanácsban képviselt királyságok és országok és a Magyar Szent Korona országai
Franz Joseph'in 1868'de aldığı bir kararın ardından, krallık uluslararası ilişkilerinde resmi olarak Avusturya-Macaristan Monarşisi/Reich'ı (Devleti) (Almanca: Österreichisch-Ungarische Monarchie/Reich; Macarca: Osztrák-Magyar Monarchia/Birodalom) adını taşıdı. Genellikle “İkili Monarşi” olarak adlandırılmış veya sadece “Avusturya” olarak anılmıştır.[14]
Devletin tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]İmparatorluktan önce
[değiştir | kaynağı değiştir]Habsburgların Avusturya'daki egemenliği 1282 yılına kadar uzanır. 1806 yılına kadar Avusturya bölgesi Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun bir parçasıydı ve Arşidüklük olarak kabul ediliyordu. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun etkinliği azaldıkça Avusturya arşidükleri bağımsız olarak hareket etmeye başladılar. 1806 yılında, Arşidük Franz kendini imparator (kayzer) ilan etti (Avusturya İmparatorluğu).
1866'da Prusya-Avusturya Savaşı yenilgisi ve Alman Konfederasyonunun dağılmasından sonra prestijini kaybeden Avusturya İmparatorluğu kesin olarak mutlakiyetçiliği terk etti ve anayasal parlamenter bir hükûmet kuruldu. Bununla birlikte, yıkılan monarşinin bütününü kapsayacak, içinde tüm ulusların eşitlik ve özerkliğe sahip olacağı gerçek bir federasyon kurulacağı yerde; Macarlar'ın baskısı sonucunda 1867'de bir uzlaşma olarak ikili monarşi kuruldu. Yeni devletin resmî adı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idi. İkili monarşi, her iki kanadını da ayrı parlamentolara sahip anayasal monarşiler olarak örgütledi. Hükümdar, ordu ve dış politika her iki taraf için ortaktı; diğer konularda ise her biri bağımsızdı. Monarşinin batıdaki parçası olan Avusturya'da çeşitli uluslar daha geniş özgürlüklerden yararlanmaya başladı ve oy hakkı giderek yaygınlaştı.
Ancak uluslar sorunu sürüyordu. 1875 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinde ve Bosna-Hersek'te ayaklanmalar oldu. Buna bağlı olarak Rusya Osmanlılara savaş açtı ve Osmanlıları yenerek onların Avrupa'daki güçlerine son verecek olan barış antlaşmasını kabul ettirdi. 1878 Berlin Kongresi Bosna-Hersek'i Avusturya-Macaristan'ın işgal etmesine ve yönetmesine karar verdi. Bundan sonra Avusturya-Macaristan'ın Balkanlar'daki istekleri Rusya ve Sırbistan'ın istekleri ile çelişkili bir durum aldı.[15] Otuz yıl sonra 1908'de Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek'i resmen topraklarına kattı. Bu arada 1879'da Avusturya-Macaristan, Almanya ile bağlaşıklık antlaşması imzaladı. 1882'de İtalya'nın da katılması ile genişleyen bu antlaşma Rusya'ya karşı idi. Bu bağlaşıklık Avusturya-Macaristan monarşisindeki çeşitli uluslar üzerinde farklı bir etki yaptı. Almanlar ve Macarlar ittifakı desteklerken; Slav uluslar, özellikle Çekler ve Güney Slavlar 1908'de Bosna-Hersek'in ülkeye katılmasından da rahatsız oldular. O sıralarda Sırbistan Krallığı oldukça güçlü bir duruma gelmişti ve Avusturya-Macaristan'daki Güney Slavların üzerinde etkili oluyordu.[16]
I. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
28 Haziran 1914'te Avusturya veliahtı Franz Ferdinand, Bosna'nın başkenti Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü. Beş hafta sonra Avrupa kendisini I. Dünya Savaşı'nın içinde buldu.[16]
Doğu Cephesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaşın hemen başında Ruslar, devletin Galiçya bölgesini ele geçirdi. Ama 1915 ve 1916 yıllarında, Alman, Osmanlı ve Bulgar desteğiyle bu bölge geri alındı.
İtalya Cephesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1914-1917 yılları arasında, iki devlet karşılıklı olarak birbirine saldırdı. Ancak, iki devletin de hiçbir kazancı olmadı. Üstüne üstlük, fazla miktarda asker kaybı yaşadılar. 1917 yılında Alman desteğinin gelmesi, Avusturyalıların cephede üstün gelmesini sağladı. Ancak 1918 yılında, İtalyanların sert saldırıları nedeniyle, Avusturya kazandığı toprakları iade etmesine neden oldu.
Dağılış
[değiştir | kaynağı değiştir]İtilaf Devletleri ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında, 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ile ateşkes sağlanmıştı. İmzalayanlar: Pietro Badoglio ve Viktor Weber Edler von Webenau. 11 Kasım 1918 tarihinde de Almanya ile yapılan Rethondes Antlaşması ile Batı Cephesi'nde silahlar susmuştur. Aynı sıralarda Habsburg Hanedanı tahttan çekilmiş ve 12 Kasım 1918 tarihinde Viyana'da oluşturulan Geçici Ulusal Meclis, Avusturya'da cumhuriyet ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu böylece Avusturya ve Macaristan olmak üzere bağımsız cumhuriyetler haline gelmiştir.
Villa Giusti Antlaşması, bir ateşkes antlaşmasıdır. I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Avusturya ile İtilaf Devletleri arasındaki antlaşma ise St. Germain Antlaşması'dır.[17] Antlaşma 10 Eylül 1919 tarihinde imzalanmıştır.[18][19]
Nüfus ve konuşulan diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]| Avusturya tarihi |
|---|
 |
| Macaristan tarihi |
|---|
.jpg) |
| Dil | Salt | Yüzde |
|---|---|---|
| Almanca | 12.006.521 | %23,36 |
| Macarca | 10.056.315 | %19,57 |
| Çekçe | 6.442.133 | %12,54 |
| Lehçe | 4.976.804 | %9,68 |
| Sırp-Hırvatça | 4.380.891 | %8,52 |
| Ukraynaca | 3.997.831 | %7,78 |
| Rumence | 3.224.147 | %6,27 |
| Slovakça | 1.967.970 | %3,83 |
| Slovence | 1.255.620 | %2,44 |
| İtalyanca | 768.422 | %1,50 |
| diğer | 2.313.569 | %4,51 |
| Toplam | 51.390.223 | %100,00 |
Avusturya'daki Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Eyâlet | En çok konuşulan dil | diğer diller |
|---|---|---|
| Bohemya | Çekçe (%63,2) | Almanca (%36,8) |
| Dalmaçya | Hırvatça (%96,2) | İtalyanca (%2,8) |
| Galiçya | Lehçe (%58,6) | Ukraynaca (%40,2) |
| Aşağı Avusturya | Almanca (%95,9) | Çekçe (%3,80) |
| Yukarı Avusturya | Almanca (%99,7) | |
| Bukovina | Ukraynaca (%38,4) | Rumence (%34,4), Almanca (%21,2), Lehçe (%4,6) |
| Karintiya | Almanca (%78,6) | Slovence (%21,2) |
| Krayn | Slovence (%94,4) | Almanca (%5,4) |
| Salzburg | Almanca (%99,7) | |
| Silezya | Almanca (%43,9) | Lehçe (%31,7), Çekçe (%24,3) |
| Steiermark | Almanca (%70,5) | Slovence (%29,4) |
| Moravya | Çekçe (%71,8) | Almanca (%27,6) |
| Tirol | Almanca (%57,3) | İtalyanca (%42,1) |
| Küstenland | Slovence (%37,3) | İtalyanca (%34,5), Hırvatça (%24,4), Almanca (%2,5) |
| Vorarlberg | Almanca (%95,4) | İtalyanca (%4,4) |
Dinler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Din/Mezhep | Avusturya-Macaristan | Avusturya | Macaristan | Bosna-Hersek |
|---|---|---|---|---|
| Katolikler | %76,6 | %90,9 | %61,8 | %22,9 |
| Protestanlık | %8,9 | %2,1 | %19 | %0 |
| Sırp Ortodoksları | %8,7 | %2,3 | %14,3 | %43,5 |
| Yahudilik | %4,4 | %4,7 | %4,9 | %0,6 |
| İslam | %1,3 | %0 | %0 | %32,7 |
Eyâletler
[değiştir | kaynağı değiştir] 1. Bohemya, 2. Bukovina, 3. Karintiya, 4. Krayn, 5. Dalmaçya, 6. Galiçya, 7. Küstenland, 8. Aşağı Avusturya, 9. Moravya, 10. Salzburg, 11. Silezya, 12. Steiermark, 13. Tirol, 14. Yukarı Avusturya, 15. Vorarlberg; 16. Macaristan Krallığı, 17. Hırvatistan ve Slovenya Krallığı; 18. Bosna-Hersek |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Not listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Almanca: Österreich-Ungarn Almanca telaffuz: [ˈøːstəʁaɪç ˈʊŋɡaʁn], Macarca: Ausztria-Magyarország Macarca telaffuz: [ˈɒustrijɒ ˈmɒɟɒrorsaːɡ]
- ^ Doğu Avrupa kavramı kesin olarak tanımlanmamıştır ve yoruma bağlı olarak bazı bölgeler buna dahil edilebilir veya hariç tutulabilir; Bu durum Avusturya-Macaristan'ın bir kısmı için de geçerlidir, ancak tarihsel yorum monarşiyi açıkça Orta Avrupa'ya yerleştirmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Citype – Internet – Portal Betriebsges.m.b.H. "Austro-Hungarian Empire k.u.k. Monarchy dual-monarchic Habsburg Emperors of Austria". Wien-vienna.com. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2011.
- ^ Fisher, Gilman. The Essentials of Geography for School Year 1888–1889, p. 47. New England Publishing Company (Boston), 1888. Erişim tarihi; 20 Ağustos 2014.
- ^ "Martin Mutschlechner: İkili Monarşi: tek bir imparatorlukta iki devlet". 6 Haziran 2014. 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023.
- ^ Schulze, Max-Stephan (1996). Engineering and Economic Growth: The Development of Austria-Hungary's Machine-Building Industry in the Late Nineteenth Century. Frankfurt am Main: Peter Lang. s. 295.
- ^ Andrássy, Gyula (1896). Az 1867-iki (i.e. ezernyolcszázhatvanhetediki) kiegyezésről. Franklin-Társulat. s. 321.
- ^ Roman 2003, s. google.com/books?id=EvCfTIsTOskC&pg=PA401 401.
- ^ Szávai, Ferenc Tibor. "Könyvszemle (Kitap incelemesi): Kozári Monika: A dualista rendszer (1867-1918): Modern magyar politikai rendszerek". Magyar Tudomány (Macarca). s. 1542. 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2012.
- ^ "Macaristan - İkili Monarşi, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 16 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2024.
- ^ Minahan 1998, s. id=RSxt-JB-PDkC&pg=PA48 48.
- ^ "
Jayne, Kingsley Garland (1911). "Bosnia and Herzegovina". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 4 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 279-286.
- ^ Vajda, Stephan (1980). Felix Austria. Eine Geschichte Österreichs: Manuscript of Franz Joseph I (Almanca). Viyana: Ueberreuter. ISBN 3-8000-3168-X.
- ^ Philippoff, Eva (2002). L'Autriche-Hongorie: Politique et culture à travers les texts (1867-1918) [Die Doppelmonarchie Österreich-Ungarn. Ein politisches Lesebuch (1867-1918)] (Fransızca). Villeneuve d'Ascq: Presses Univ. Septentrion. s. 60. ISBN 2-8593-9739-6. OL 3631159M.)
- ^ Kotulla, Michael (17 Ağustos 2008). Deutsche Verfassungsgeschichte. Springer Berlin Heidelberg. ISBN 978- 3-5404-8707-4.
- ^ Kay, David (1878). "Austria". Baynes, T.S. (Ed.). Encyclopædia Britannica. 3 (9. bas.). New York: Charles Scribner's Sons. ss. 116-141.
- ^ "Austria". Britannica. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2012.
- ^ a b Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 2. Sayfa 512.
- ^ Stangl, Andrea. "The successor states to the Austro-Hungarian Monarchy". habsburger.net. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ "Trianon, Treaty of". The Columbia Encyclopedia. 2012. 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2016.
- ^ Tucker, Spencer; Priscilla Mary Roberts (2005). Encyclopedia of World War I (1 bas.). ABC-CLIO. s. 1183. ISBN 978-1-851-09420-2. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
Virtually the entire population of what remained of Hungary regarded the Treaty of Trianon as manifestly unfair, and agitation for revision began immediately.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
