Parasalcılık
_per_capita_in_2019.png)
Parasalcılık veya monetarizm, 1976 Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan Amerikalı iktisatçı Milton Friedman tarafından geliştirilmiş bir teoridir.
Friedman, 1976 yılında “Paranın Miktar Teorisi Üzerine Çalışmalar” başlıklı, editörlüğünü yaptığı bir kitap yayınladı. Bu çalışma ile Friedman, parasalcılığın temel ilkelerini ortaya koymuş oldu. İleriki yıllarda Chicago Üniversitesi'ndeki meslektaşları ve öğrencileri ile birlikte, teorik görüşlerini daha da geliştirdi ve bazı ampirik çalışmalarla bu görüşlerini doğruladı.[1][2]
Çağdaş iktisadi sorunlardan biri olan enflasyon konusu üzerinedir ve enflasyonun temel nedeni olarak para arzının hükûmetlerce gereksiz yere ve aşırı ölçüde artırılmasını belirtmektedir. Parasalcılara göre, ekonomideki istikrarsızlıkların birçoğu parasal kökenlidir. Bu nedenle para politikasının iktisadi sorunlara karşı, diğer iktisat politikası araçlarından daha etkili olduğunu düşünmektedirler. Bu görüşlerini özetle " Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur" sözüyle ifade ederler.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Parasalcı yaklaşım, 1950'ler ve 1960'larda Milton Friedman'ın miktar teorisini yeniden yorumlamasıyla sistematik çerçeve kazanmıştır.[3] Friedman ve Anna J. Schwartz'ın ABD para tarihi çalışması, parasal şokların konjonktür üzerindeki etkilerine dair ampirik kanıt sundu.[2] Friedman'ın 1968 tarihli makalesi ve 1970'teki konuşması, parasalcı karşı-devrimi ve politika önerilerini özetledi.[1][4]
Parasalcılığın temel ilkeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Para arzındaki büyüme oranı ile nominal gelirin büyüme oranı arasında çok kesin olmamakla birlikte bir ilişki bulunmaktadır.
- Bu ilişki çok kesin değildir çünkü para arzındaki artışların geliri etkilemesi zaman alır. Ayrıca, bunun ne kadar süreceği de belli değildir.
- Ortalama olarak para arzındaki artış, nominal gelirleri yaklaşık 6 ve 9 ay arasında geçecek bir süre sonunda etkiler.
- Nominal gelirin büyüme oranındaki artış etkisi, kısa dönemde (5 veya 10 ay kadar bir sürede) ilk olarak üretim üzerinde görülür. Bu daha sonra, 10 ayı aşan bir sürede, fiyatlara yansır.
- Ortalama olarak, para arzındaki artış ile enflasyon arasındaki toplam gecikme 12-18 ay arasındadır. (Kaynak: Macesich, 1983: 3-4).
- Parasalcılar, para arzındaki değişimlerin ekonomi üzerinde uzun ve değişken gecikmelerle etkili olduğunu vurgular; bu nedenle tek bir sabit gecikme yoktur ve dönemlere göre değişebilir.[1] Temel ilişki, para arzı artışlarının önce toplam harcamalar ve üretim üzerinde, daha sonra fiyatlar genel seviyesinde etkiler yaratmasıdır.[4]
Miktar teorisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu ilkeleri ile klasik iktisatçıların açıkladıkları miktar teorisini yeniden ön plana çıkarmıştır. Bununla birlikte parasalcılar, Klasik Miktar Teorisi'ni bazı yönlerden eleştirmişler ve bu teorinin enflasyonu açıklamak için yeterli olmadığını öne sürmüşlerdir. Parasalcılara göre, MV=PT şeklinde ifade edilen klasik miktar teorisi formülünde yer alan paranın dolaşım hızı (V) sabit değil, aksine bazı değişkenlerin istikrarlı bir fonksiyonudur. Friedman' ın analizleri ile geliştirilen parasalcılığa aynı zamanda “Modern Miktar teorisi” adı da verilmektedirKlasik miktar teorisinin MV=PT formülasyonu Irving Fisher tarafından sistematikleştirilmiştir; parasalcılar bu çerçeveyi modern para talebi ve hız dinamikleri ile güncellemiştir.[3][5]
Klasik iktisat ve parasalcılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Parasalcılar, serbest piyasa ekonomisinin kendi iç dinamiği sayesinde istikrarlı bir model olduğunu savunmakla birlikte, klasik iktisatçılardan farklı olarak ekonominin her zaman tam istihdam düzeyinde olmayacağını kabul etmektedirler. Parasalcılar, insanların daha iyi bir iş arama veya işsizlik yardımından yararlanmaları neticesinde belirli bir süre işsiz kalabileceklerini, böylece ekonomide her an bir “doğal işsizlik” olabileceğini öne sürmüşlerdir. Parasalcılık, esasen klasik iktisatın temel ilkelerini aynen kabul etmekle birlikte, ondan başlıca iki noktada ayrılmaktadır:
- Klasik miktar teorisi açıklaması yetersizdir.
- Ekonomi her zaman tam istihdam düzeyinde dengede değildir; doğal işsizlik hipotezi.(Ekonomi içinde potansiyel üretim gücü fiili üretim gücüne eşitlendiğinde yani %100 üretim kapasitesinde bile işsizlik olabilir buna doğal işsizlik denir.)
Klasik iktisat ve parasalcılık arasındaki bu iki temel farklılığa rağmen her iki teori de enflasyonun en önemli kaynağının para arzındaki artışlar olduğunu kabul etmektedir. Parasalcılara göre enflasyonu kontrol altına almak için en etkin araç para politikasıdır. Para arzındaki değişmeler, para talebinden bağımsız bir şekilde para otoritesince belirlenir. Ancak para otoritesinin bu gücünün sık sık değişen para artış hızları şeklinde uygulanması istikrar değil, istikrarsızlık getirir. Parasalcılar, bu istikrarsızlıkları önlemek için para arzının belirli bir oranda ve ekonomideki gelişmelerle orantılı olarak kademeli bir şekilde artırılmasını önermektedir.
Friedman, ekonomide uzun dönemde doğal işsizlik oranı etrafında denge olduğunu, enflasyon ile işsizlik arasında kalıcı bir değiş-tokuş bulunmadığını savunmuştur; bu yaklaşım Phillips eğrisinin uzun dönemde dikey olduğu sonucuna yol açar.[1][6]
Parasal kural ve politika önerileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Parasalcılar, para arzının ekonominin uzun dönem büyüme oranına paralel, öngörülebilir ve sabit bir oranda artırılmasını önerir (parasal kural). Amaç, keyfî ve sık müdahalelerden doğan dalgalanmaları azaltmaktır.[4] Bu yaklaşım, 1970'lerin yüksek enflasyon koşullarında birçok ülkede para politikası tasarımını etkilemiştir.[7]
Eleştiriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Keynesyen ve Yeni Keynesyen iktisatçılar, paranın dolaşım hızının istikrarlı olmadığı dönemlerde para arzı hedeflemesinin zayıf performans gösterebileceğini savunmuştur.[8] Ayrıca parasalcı kuralların, finansal yenilikler ve beklentilerdeki değişimler karşısında esnekliğinin sınırlı olabileceği belirtilmiştir.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Friedman, Milton (1968). "The Role of Monetary Policy". American Economic Review. 58 (1): 1-17. doi:10.2307/1831652.
- ^ a b Friedman, Milton; Schwartz, Anna J. (1963). A Monetary History of the United States, 1867–1960. Princeton University Press. ISBN 978-0691041472
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ a b Friedman, Milton, (Ed.) (1956). Studies in the Quantity Theory of Money. University of Chicago Press.
- ^ a b c Friedman, Milton (1970). The Counter-Revolution in Monetary Theory. Institute of Economic Affairs.
- ^ Fisher, Irving (1911). The Purchasing Power of Money. Macmillan.
- ^ Phelps, Edmund S. (1967). "Phillips Curves, Expectations of Inflation and Optimal Unemployment over Time". Economica. 34 (135): 254-281. doi:10.2307/2552025.
- ^ Snowdon, Brian; Vane, Howard R. (2005). Modern Macroeconomics: Its Origins, Development and Current State. Edward Elgar. ISBN 978-1843763940
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ Tobin, James (1970). "Money and Income: Post hoc, ergo propter hoc?". Quarterly Journal of Economics. 84 (2): 301-317. doi:10.2307/1879400.
- ^ Mishkin, Frederic S. (2016). The Economics of Money, Banking, and Financial Markets. Pearson. ISBN 978-0133859805.
- Aftalion, Florin; Poncet, Patrice (1992). Monetarizm. Lerzan Özkale tarafından çevrildi. İletişim Yayınları (Cep Üniversitesi). ISBN 978-9754703542.
