Glia hücresi
Nörogliya, gliyal hücreler, yalnızca gliya ya da tutkal,[1] merkezi ve çevresel sinir sisteminde yer alan hücrelerin çoğunluğunu oluşturan ve sinir hücresi olmayan hücreler.[2][3] Miyelin üretimi ile beyin ve sinir sisteminin, otonom sinir sistemi gibi diğer bölümlerindeki sinir hücreleri için destek, koruma ve homeostaz sağlarlar.[4]
Glia hücreleri çoğunlukla sinir sisteminin tutkalı olarak bilinirler. Fakat bu kesin değildir. Günümüzde nörobilim glia hücreleri için dört ana işlev tanımlamıştır: sinir hücrelerini sarmak ve onları bir arada tutmak, sinir hücreleri için besin ve oksijen sağlamak, bir sinir hücresini diğerlerinden ayırmak, patojenleri imha etmek ve ölü sinir hücrelerini kaldırmak. Yüzyıldan daha uzun bir süreden beri sinir iletiminde hiçbir rolünün olmadığı düşünülüyordu. Her ne kadar iyi olarak anlaşılabilir olmasa bile, nöroglialar sinir iletimini ayarlar.[5][6][7] Böylece sinir iletiminde rollerinin olmadığı düşüncesi geçerliliğini kaybetti.[5]
Mikrogliya
[değiştir | kaynağı değiştir]Mikrogliya, merkezi sinir sisteminin (MSS) sinir hücrelerini koruyan makrofajların fagositoz yapabilen hücreleridir.[8] Germ tabaka dokusu yerine hematopoietik öncüllerden türetilirler. Genellikle sinir hücrelerindeki rollerine göre kategorize edilirler. Bu hücreler, merkezi sinir sistemi hücrelerinin yaklaşık olarak %15'ini oluştururlar. Beyin ve omuriliğin tüm bölgelerinde bulunurlar. Mikrogliya hücreleri, makrogliya hücrelerine göre daha küçüktür, şekilleri değişebilir ve dikdörtgen çekirdeklidirler. Beynin içinde dolaşırlar ve beyin hasar gördüğünde çoğalırlar. Sağlıklı merkezi sinir sistemindeki mikrogliya, sinir hücreleri, makrogliya ve kan damarları gibi ortamlarda bulunurlar. Buralarda tüm yönlere doğru sürekli dolaşarak gerektiğinde hasar tamir işlemi yaparlar.
Makrogliya
[değiştir | kaynağı değiştir]Merkezi sinir sistemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Astrosit
[değiştir | kaynağı değiştir]Astrositler, beyin ve omurilikte bulunan yıldız şeklindeki glia hücreleridir. Beynin farklı bölgelerinde değişmekle birlikte, genel olarak astrositlerin toplam glial hücrelerinin %20'si ile %40'ını oluşturduğu tespit edilmiştir. İşlevleri arasında endotel hücrelere biyokimyasal olarak destek olup kan-beyin bariyerinin oluşturulmasına katkıda bulunması, sinir dokusuna besin sağlanması ve hücre dışı iyonik dengenin korunması yer alır. Travmatik yaralanmalar sonrası beyin ve omurilik dokusu tamiri sırasında, işlevi tartışmalı olan bir glial skar dokusunun oluşturulmasını sağlar.
Oligodendrosit
[değiştir | kaynağı değiştir]Oligodendrositler, MSS'de yer alan aksonları, özelleşmiş hücre zarları ile bir miyelin kılıfı için sararak aksonun yalıtılmasını ve elektrik sinyalinin daha verimli iletilmesine olanak tanırlar.[9]
Ependim hücresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ependim hücreleri, beyinde yer alan ventriküler sistem ile omurilikte bulunan canalis centralisi çevreleyen ince bir nöroepitel astardır. Ependim hücrelerinin beyin-omurilik sıvısı üretiminde rol aldığı ve nörorejenerasyon için bir rezarvuar niteliği taşıdığı kaydedilmiştir.
Periferal (çevresel) sinir sistemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Schwann hücresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Schwann hücreleri, çevresel sinir sistemi (ÇSS) için miyelin oluşturur. İki tür Schwann hücresi vardır; miyelinli ve miyelinsiz. Miyelinli hücreler, etrafı Schwann hücreleri tarafından sarılan aksonları tanımlamak için kullanılan bir terimdir.
Satellit hücresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Satellit veya uydu hücreleri, duyusal, sempatik veya parasempatik gangliyaların etrafını saran küçük hücrelerdir.[10] Dış ortamın kimyasal yapısını regüle eden hücreler, astrositler gibi gap junctionlar aracılığıyla birbirlerine bağlı bulunmaktadır. Uydu hücreleri ATP'ye hücre içi kalsiyum iyon konsantrasyonunu yükselterek tepki verirler.
Enterik glia hücresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Enterik glia sindirim sistemi içerisinde yer alan gangliyalarda bulunmaktadır. Enterik glianın homeostaz ile kaslara bağlı sindirimde rolleri olduğu düşünülmektedir.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü. 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021.
- ^ "The Root of Thought: What Do Glial Cells Do?". Scientific American (İngilizce). 1 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020.
- ^ Fields, R. Douglas; Araque, Alfonso; Johansen-Berg, Heidi; Lim, Soo-Siang; Lynch, Gary; Nave, Klaus-Armin; Nedergaard, Maiken; Perez, Ray; Sejnowski, Terrence; Wake, Hiroaki (Ekim 2014). "Glial Biology in Learning and Cognition". The Neuroscientist. 20 (5). ss. 426-431. doi:10.1177/1073858413504465. ISSN 1073-8584. PMC 4161624
. PMID 24122821.
- ^ Jessen, Kristjan R. & Mirsky, Rhona Glial cells in the enteric nervous system contain glial fibrillary acidic protein Nature 286, 736 - 737 (14 Ağustos 1980); DOI:10.1038/286736a0
- ^ a b Swaminathan, Nikhil (Jan-Feb 2011). "Glia—the other brain cells". Discover. 8 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi5 Ocak 2013.
- ^ Gourine AV; Kasymov V; Marina N; Tang, F.; Figueiredo, M. F.; Lane, S.; Teschemacher, A. G.; Spyer, K. M.; Deisseroth, K. (15 Temmuz 2010). "Astrocytes control breathing through pH-dependent release of ATP". Science. 329 (5991). ss. 571-575. doi:10.1126/science.1190721. PMC 3160742 . PMID 20647426. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Wolosker H, Dumin E, Balan L, Foltyn VN (28 Haziran 2008). "Amino acids in the brain: d-serine in neurotransmission and neurodegeneration". FEBS Journal. 275 (14). ss. 3514-3526. doi:10.1111/j.1742-4658.2008.06515.x. PMID 18564180. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Brodal, 2010: sayfa 19 18 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Baumann N, Pham-Dinh D (Nisan 2001). "Biology of oligodendrocyte and myelin in the mammalian central nervous system". Physiological Reviews. 81 (2). ss. 871-927. doi:10.1152/physrev.2001.81.2.871. PMID 11274346.
- ^ Hanani, M. Satellite glial cells in sensory ganglia: from form to function. Brain Res. Rev. 48:457–476, 2005
- ^ Bassotti G, Villanacci V, Antonelli E, Morelli A, Salerni B (Temmuz 2007). "Enteric glial cells: new players in gastrointestinal motility?". Laboratory Investigation. 87 (7). ss. 628-32. doi:10.1038/labinvest.3700564. PMID 17483847.
