Nosiseptör

Nosiseptörler (lat. nocere „zarar vermek“), vücut dokusunda tehdîd eden ya da olmuş olan bir yaralanmaya tepki gösteren bir reseptördür. Eğer beyin bu tehdidi yeterli bulursa gerekli vücut bölgesine dikkati çekmek için ağrı hissi uyandırır. Bu sayede tehditten kaçınılabilir, bu işleme nosisepsiyon denir.

Yerleşim

Memelilerde bu reseptör acıyı hissedebilen her bölgede bulunur. Dış nosiseptörler deri dokusunda, korneada ve mukozada bulunurken, iç nosiseptörler eklemler, kaslar, mesane, iç organlar ve sindirim sistemi gibi çeşitli organlarda ve sistemlerde bulunur.

Gelişim

Nosiseptörler nöral krest kök hücrelerinden gelişirler. Nöral krest omurgalıların büyük bir bölümünün erken gelişiminden sorumludur. Bilhassa çevresel sinir sistemi gelişiminden sorumludur. Nöral krest kök hücreleri nöral tüpten, nöral tüp kapandığında ayrılır ve nosiseptörler nöral krest dokusunun dorsal bölgesinden gelişirler. Geç nörojenez sırasında oluşurlar. Bu bölgeden daha önce oluşmuş reseptörler, proprioseptör veya düşük-eşikli mekanoreseptörler gibi ağrı-algılamayan reseptörler haline gelebilir. Nöral krestten gelişen tüm nöronlar ki bunlara embriyonik nosiseptörler de dahil, sinir büyüme faktörü için reseptör görevi gören TrkA'yı kodlar.

Tipleri ve fonksiyonları

Olgun nosiseptörün periferal terminali, uyaranı algıladığı ve onu elektrik enerjisine dönüştürdüğü kısmıdır. Bu elektrik enerjisi eşik değerini karşılarsa, bir aksiyon potansiyeli oluşur ve merkezi sinir sistemine ileti ulaşmış olur. Bu, ağrının bilinçli olarak fark edilmesini sağlayan bir dizi olayı gerçekleştirir. Nosiseptörlerin duyusal özgüllü, gelen uyarının belirli bir özelliğine karşı yüksek eşik değeri belirlenerek oluşturulur. Nosiseptörler yalnızca kimyasal, termal veya mekanik etkiler tarafından gerekli eşiğe ulaştığında aksiyon potansiyeli oluşturabilir/ateşlenebilir.

Nosiseptörler iki farklı akson tipinden birine sahiptir. İlki Grup A Sinir Lifine sahip aksondur. Bunlar miyelinlidir ve aksiyon potansiyelini 20 metre/saniye ile merkezi sinir sistemine taşımaya yeteneklidir. Diğeri ise daha yavaş iletiye izin veren C Sinir Liflerine sahip aksondur. Bunlar yalnızca 2 metre/saniye ile çalışırlar. Yavaşlığın sebebi özellikle miyelinsiz bir akson olması ve hafif olmasıdır. Sonuçta ağrı iki aşamada gelir. Birincisi A sinir lifine sahip aksonlarla iletilir ve keskin bir acı hissi verirken, C sinir lifi ile iletilen daha az yoğun ve daha uzun bir ağrı hissi verir.

Termal

Termal nociceptörler, zararlı derecelerde sıcakta ve soğukta aktifleşirler. Termal uyarıcıya karşı, spesifik sinir ucu sonlanmasının nasıl cevap vereceğinden sorumlu özel nosiseptör dönüştürücüler bulunmuştur. İlk keşfedilen TRPV1'in eşik değeri sıcaklık 43 °C'ye geldiğinde sağlanır. Soğuk uyaranlara ise TRPM8 kanalları duyarlıdırlar. Soğuk uyaranlar devam ederken genellikle dokunsal duyarlılık ve motor fonksiyonları yetisi normale göre azalır.

Akson çapına ve kendine özgü tepkisine göre nosiseptörler üç gruba ayrılırlar:

1. A-mekano nosiseptörler şiddetli, bilhassa sivri uyarımlara tepki gösterir
2. A-polimodal nosiseptörler buna ek olarak ısıya kimyâsal uyarımlara da tepkirler
3. C-polimodal nosiseptörler her üç uyarıma tepkirler.

Bunların ilk ikisi ilikli aksonlardan oluşurken sonuncusu iliksiz liflerden oluşan gruplar şeklindedir.

Ayrıca bakınız

• Töz P