Nil-Sahra dilleri

Nil-Sahra dillerinin dağılımını gösteren harita.

Nil-Sahra dilleri, Nubiya da dahil olmak üzere, Chari ve Nil nehirlerinin üst kısımlarında konuşulan bir Afrika dilleri grubudur. Merritt Ruhlen'in 1987 yılındaki hesaplarına göre, Nil-Sahra dilleri kabaca 11 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Bu dil ailesi kendi içinde aşırı derecede farklılıklar gösterir ve Hint-Avrupa ve hatta Nijer-Kongo dillerine göre bile çok daha fazla olan bu farklılıklar nedeniyle de tartışmalı durumdadır. Az sayıda tarihsel dilbilimci bu aileyi bir bütün olarak çalışmaya çaba göstermiş ve bunların bazıları da geçerliliğini reddetmiştir. Özellikle tartışmaya yol açan konu, Songhay dillerinin eklenmesidir.

Nil-Sahra dilleri, Joseph Greenberg'in Lionel Bender tarafından üzerinde değişiklik yapılmış ve Ethnologue tarafından benimsenmiş görüşlerine göre (Afrika Dilleri, The Languages of Africa), aşağıdaki dallara sınıflandırılmıştır:

1. Komuz dilleri
2. Sahra dilleri (Kanuri dili dahil)
3. Songhay dilleri
4. Fur dilleri (Fur dili dahil)
5. Maba dilleri
6. (Chari-Nil dilleri - daha sonra reddedilmiştir ve aşağıdaki 4 dal, yukarıdaki dallarla eş konuma getirilmiştir)
   1. Orta Sudan dilleri
   2. Kunama dilleri
   3. Berta dilleri
   4. Doğu Sudan dilleri (Nubiya dilleri ve Nil dilleri dahil)

Anbessa Tefera ve Peter Unseth'in fikirlerini izleyen Ethnologue, henüz kesin bir sınıflandırılması olmayan Şabo dilini Nil-Sahra ailesi içine dahil etmektedir. Bazen bu dil, Christopher Ehret'in fikrini takiben, izole bir dil olarak tanımlanır.

Roger Blench'in de aralarında bulunduğu bazı dilbilimcilerin Nil-Sahra ailesinde saydıkları Kadu dillerini ("Kadugli dilleri" veya "Tumtum" olarak da bilinir), Greenberg'i izleyenler Kordofan dilleri içine dahil ederken, Ehret'i izleyenler ise küçük bir izole aile olarak kabul ederler. Songhay dilleri ile dikkate değer benzerlikleri olduğu için, genellikle Nijer-Kongo dilleri içinde sınıflandırılan Mande dillerinin de Nil-Sahra ailesine eklenmesi önerileri kimi zaman yapılmıştır.

Antik Kuş'un nesli tükenmiş Meroitik dili bazen Nil-Sahra ailesinin muhtemel bir üyesi olarak sayılır. Ancak, bu dili kuşkuya yer bırakmadan sınıflandırabilmek için hakkında çok az bilgi vardır. Aynısı, görece daha yakın bir zamanda nesli tükenmiş ve Kuliak ve Nil dilleri ile ilişkisi olduğu öne sürülmüş olan Uganda'nın Oropom dili (şayet varolmuşsa) için de söylenebilir.

Nil-Sahra ailesinin dış akrabalıkları üzerine yapılan önermeler genellikle Nijer-Kongo dilleri merkezlidir:

• Edgar Gregersen (1972) ikisini Kongo-Sahra dilleri olarak birleştirmiştir.
• Blench (1995) ise aslında Nijer-Kongo dillerinin basitçe Nil-Sahra ailesinin (Orta Sudan dilleri ile düzenlenerek) bir üyesi olabileceği fikrini önermiştir.

Ancak, çoğu tarihsel dilbilimci böyle teorilere çekince ile yaklaşmaktadır.

Alt sınıflandırma

Bender 1997

Lionel Bender, kendisine ait 1989 sınıflandırmasında ufak değişiklikler yaparak, aşağıdaki şekilde sınıflandırmıştır:

1. Songhay dilleri
2. Sahra dilleri
3. Kuliak dilleri
4. Satellite-Core:
   1. Maba dilleri
   2. Fur dilleri
   3. Berta dilleri
   4. Kunama dilleri
   5. Core Nil-Sahra dilleri
      1. Doğu Sudan dilleri
      2. Orta Sudan dilleri
      3. Komuz dilleri
      4. Kadu dilleri

Ehret 2001

Christopher Ehret, Nil-Sahra dillerinin sınıflandırılmasını tekrar düzenleyerek, aşağıdaki şekilde detaylı olarak açıklamıştır:

• Koman dilleri
• Sudan dilleri
  • Orta Sudan dilleri
  • Kuzey Sudan dilleri
    • Kunama dili
    • Sahra-Sahil dilleri
      • Sahra dilleri
      • Sahil dilleri
        • Fur dilleri
        • Sahil boyu dilleri
          • Batı Sahili dilleri
            • Songhay dilleri
            • Maba dilleri
          • Doğu Sahili dilleri
            • Astaboran dilleri
              • Nara dili (= Barea)
              • Batı Astaboran dilleri
                • Nubiya dilleri
                • Taman dilleri
            • Kir-Abbaian dilleri
              • Jebel dilleri
                • Doğu Jebel dilleri (= Tabi)
                • Berta dili
              • Kir dilleri
                • Nuba Tepeleri (= Temein) (Nyimang dahil)
                • Daju dilleri
                • Surma-Nil dilleri
                  • Surma dilleri
                  • Nil dilleri
            • Rub dilleri (= Kuliak, Teuso) (Ik ve diğerleri)

Kaynakça

• Lionel Bender, 1997. The Nilo-Saharan Languages: A Comparative Essay. München.
• Christopher Ehret, 2001. A Historical-Comparative Reconstruction of Nilo-Saharan. Köln.
• Joseph Greenberg, 1963. The Languages of Africa (International Journal of American Linguistics 29.1). Bloomington, IN: Indiana University Press.

Başka dil aileleri ile akrabalıklar

• Roger Blench. "Is Niger-Congo simply a branch of Nilo-Saharan?", in ed. Nicolai & Rottland, Fifth Nilo-Saharan Linguistics Colloquium. Nice, 24-29 August 1992. Proceedings. (Nilo-Saharan 10). Koeln: Koeppe Verlag. 1995. pp. 36–49.
• Edgar Gregersen. "Kongo-Saharan". Journal of African Languages, 11, 1:69-89. 1972.

Dış bağlantılar

• Ethnologue13 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Roger Blench: Nilo-Saharan
  • Nilo-Saharan classification (Blench) (.PDF)
• Nilo-Saharan Newsletter16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Nilo-Saharan language family with estimated branching dates by Elizabeth T. Wood (pdf file)