Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica
| Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica[1][2] | |
 Principia'nın başlık sayfası, ilk baskı (1687) | |
| Yazar | Isaac Newton |
|---|---|
| Ülke | İngiltere |
| Dil | Yeni Latince |
| Tür | Bilim |
| Yayım | 5 Temmuz 1687 |
| OCLC | QA803 .A53 |
Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Türkçe: Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri)[4] genellikle basitçe Principia[3] olarak anılır, Sir Isaac Newton'un ünlü hareket yasalarını ve evrensel çekim yasasını açıkladığı bir kitabıdır. 3 ciltten oluşan Latince eser, 5 Temmuz 1686'da o zamanki Royal Society Başkanı olan Samuel Pepys tarafından imprimatur yetkisi aldı ve ilk kez 1687'de yayımlandı.[5][6]
‘’Principia’’, bilim tarihindeki en önemli eserlerden biri olarak kabul edilir.[7] Fransız matematiksel fizikçi Alexis Clairaut 1747'de bunu şöyle değerlendirmişti: "Meşhur Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri kitabı, fizikte büyük bir devrim çağına işaret ediyordu. Ünlü yazarı Sir Newton'un izlediği yöntem... o zamana kadar varsayımların ve hipotezlerin karanlığında kalan bir bilime matematiğin ışığını yaydı."[8] Joseph-Louis Lagrange bunu "insan aklının en büyük ürünü" olarak tanımladı.[9] Modern matematik ve fiziğin öncülerinden sayılan Ludwig Boltzmann kitabı teorik fizik alanında yazılmış ilk ve en büyük eser olarak değerlendirdi. Amerikalı astronom W.W.Campbell, Sir Isaac Newton'u astro-fiziğin öncüsü olarak gösterirken, Fransız astronom Laplace, Principia'yı insan zihninin oluşturduğu tüm eserlerin önüne koyuyordu.[10]
Daha yeni bir değerlendirme şuydu: Newton yasalarının kabulü hemen gerçekleşmediyse de, 1687'de yayımlanmasından sonraki yüzyılın sonuna gelindiğinde, "[Principia'dan] en azından bazı açılardan şöyle bir bilimin ortaya çıktığını hiç kimse inkar edemezdi: daha önce yapılmış olan her şeyi o kadar aşmıştı ki, genel olarak bilimin nihai örneği olarak tek başına duruyordu"[11]
Principia, klasik mekanik teorisi için matematiksel bir temel oluşturur. Diğer başarıların yanı sıra, Kepler'in ilk kez ampirik olarak elde ettiği Johannes Kepler'in gezegensel hareket yasalarını da açıklar. Newton, fiziksel yasalarını formüle ederken, artık kalkülüs alanına dahil olan matematiksel yöntemleri geliştirdi ve kullandı; bunları "kaybolan küçük" şekillerle ilgili geometrik önermeler biçiminde ifade etti.[12] Latince: Principia'nın gözden geçirilmiş sonuç bölümünde, Newton, Hypotheses non fingo ("Hipotez kurguluyorum/hiçbir hipotez uydurmuyorum") ifadesiyle çalışmanın deneysel doğasını vurguladı.[13]
Kitabın basım masraflarını Edmond Halley (gök bilimci, Halley kuyrukluyıldızına adı verilen bilim insanı) kendi cebinden karşılamıştır. Deri ciltli olup 9 şilin fiyat biçilmişti. Ancak piyasaya daha ucuz bir baskısı da sunulmuştu. Kitabın dili Latince olduğundan geniş kitlelere ulaşamamıştır. Klasik mekanik'in temellerini oluşturan Newton'un hareket kanunlarını ve kütleçekim kanunu da içerir. Newton bu kitapta diferansiyel hesapla değil, geometrik önermelerle çalışmıştır.[14][15] Kitapta ispatlar geometri ile yapılmış, evrensel kütleçekimi açıklanmış ve cisimlerin kütleleri ile doğru orantılı, mesafeleri ile ters orantılı birbirlerini çektiklerini belirtilmiştir.[15]
Kitap Newton tarafından üç ana bölüme ayrılmıştır.[16] Birinci bölümde Galileo'nun deneylerinden övgü ile söz eder ve Kepler kanunlarını matematiksel olarak ispatlar.[16] Bu bölümde kendi ismi ile anılan Newton hareket yasalarını açıklar.[16] İkinci bölümde akışkan içindeki hareketleri incelemiş ve en iyi gemi tasarımı için önerileri koymuştur.[16] Bu bölümdeki dalga hareketlerinin matematiksel incelemesi ilgi çekmiştir.[16]
Tarihsel bağlam
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilimsel Devrimin Başlangıçları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nicolaus Copernicus, 1543 yılında yayınladığı Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine ("Gök kürelerinin dönüşleri üzerine)" adlı kitabında delillerini sunduğu güneşmerkezli ile Dünya'yı evrenin merkezinden uzaklaştırmıştı. Johannes Kepler, 1609'da Astronomia nova ("Yeni astronomi") kitabını yazdı ve gezegenlerin eliptik yörüngelerde, tek odak noktası Güneş olmak üzere hareket ettiğini ve gezegenlerin bu yörüngede sabit hızla hareket etmediklerini ortaya koydu. Aksine hızları, güneşin ve gezegenin merkezlerini birleştiren çizginin eşit zamanlarda eşit alanları tarayacağı şekilde değişir. On yıl sonra 1619 tarihli Harmonices Mundi ("Dünyanın Uyumları") adlı kitabında bu iki yasaya üçüncüsünü ekledi. Bu yasa, bir gezegenin Güneş'ten karakteristik uzaklığının üçüncü kuvveti ile yılın uzunluğunun karesi arasındaki orantıyı ortaya koyar.
Modern dinamiğin temeli eylemsizlik kavramının örtülü olarak kullanılmış kullanıldığı Galileo'nun Dialogue Concerning the Two Chief World Systems ("İki ana dünya sistemi üzerine diyalog") adlı kitabında atılmıştır. Buna ek olarak, Galileo'nun eğik düzlemlerle yaptığı deneyler, geçen zaman ile ivme, hız veya cisimlerin düzgün ve düzgün ivmeli hareketi için uzaklık arasında kesin matematiksel ilişkiler ortaya çıkarmıştı.
Descartes'ın 1644 tarihli Principia philosophiae (Felsefenin İlkeleri) adlı kitabı, cisimlerin birbirleri üzerinde ancak temas yoluyla etkide bulunabileceğini belirtiyordu: Bu ilke, aralarında kendisinin de bulunduğu insanları, ışık ve yerçekimi-aether gibi etkileşimlerin taşıyıcısı olarak evrensel bir ortam varsaymaya yöneltmişti. Newton, herhangi bir ortam olmaksızın uzaktan etki eden kuvvetleri açıkça ortaya koyduğu için eleştirildi.[17] Güçlü, zayıf ve elektromanyetik temel etkileşimler gibi tüm etkileşimleri, aracı ayar bozonları[18] ve varsayılan gravitonlar[19] aracılığıyla yerçekimi kullanarak tanımlamak mümkün olduğunda, parçacık teorisinin gelişimiyle Descartes'ın fikri doğrulanamadı.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince versiyonları
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Cambridge University, Cambridge Digital Library8 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. High resolution digitised version of Newton's own copy of the first edition, interleaved with blank pages for his annotations and corrections.
- 1687: Newton's 'Principia', first edition (1687, in Latin)17 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. High-resolution presentation of the Gunnerus Library's copy.
- 1687: Newton's 'Principia', first edition (1687, in Latin)8 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Principia (in Latin, annotated)26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 1833 Glasgow reprint (volume 1) with Books 1 & 2 of the Latin edition annotated by Leseur, Jacquier and Calandrini 1739–42 (described above).
- Project Gutenberg2 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Archive.org
İngilizce çeviriler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Andrew Motte, 1729, first English translation of third edition (1726)
- Vikikaynak, Partial
- Google books, vol.1 with Book 114 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Google books, vol.2 with Books 2 and 38 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Book 3 starts at p.2008 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..) (Google's metadata wrongly labels this vol.1).
- Partial HTML15 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Robert Thorpe 1802 translation
- N. W. Chittenden, ed., 1846 "American Edition" a partly modernized English version, largely the Motte translation of 1729.
- Percival Frost 1863 translation with interpolations Archive.org
- Florian Cajori 1934 modernization of 1729 Motte and 1802 Thorpe translations
- [1]15 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ian Bruce has made a complete translation of the third edition, with notes, on his website.
Diğer bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- In Search of Principia, regarding online editions
- David R. Wilkins of the School of Mathematics at Trinity College, Dublin has transcribed a few sections into TeX and METAPOST and made the source, as well as a formatted .pdf available at Extracts from the Works of Isaac Newton1 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ [In Latin] Isaac Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica: the Third edition (1726) with variant readings, assembled and ed. by Alexandre Koyré and I Bernard Cohen with the assistance of Anne Whitman (Cambridge, MA, 1972, Harvard UP)
- ^ "Isaac Newton: The Principia, Mathematical principles of natural philosophy, a new translation" by I Bernard Cohen and Anne Whitman, preceded by "A Guide to Newton's Principia" by I Bernard Cohen, University of California Press, 1999, ISBN 978-0-520-08816-0, ISBN 978-0-520-08817-7.
- ^ a b Dana Densmore and William H. Donahue, Newton's Principia: The Central Argument: Translation, Notes, and Expanded Proofs (Green Lion Press; 3rd edition, 2003) ISBN 978-1-888009-23-1, ISBN 978-1-888009-23-1
- ^ "The Mathematical Principles of Natural Philosophy", Encyclopædia Britannica, Londra, 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Principiaisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Motteisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ J. M. Steele, University of Toronto, (review online from Canadian Association of Physicists) 1 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. of N. Guicciardini's "Reading the Principia: The Debate on Newton's Mathematical Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736" (Cambridge UP, 1999), a book which also states (summary before title page) that the "Principia" "is considered one of the masterpieces in the history of science".
- ^ (in French) Alexis Clairaut, "Du systeme du monde, dans les principes de la gravitation universelle", in "Histoires (& Memoires) de l'Academie Royale des Sciences" for 1745 (published 1749), at p. 329 (according to a note on p. 329, Clairaut's paper was read at a session of November 1747).
- ^ Ouellette, Jennifer (11 Kasım 2020). "Historical detectives discover more first editions of Isaac Newton's Principia". 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023.
- ^ Downs, Robert B. (2000). Dünyayı Değiştiren Kitaplar. Ötüken. s. 200.
- ^ G. E. Smith, "Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica" 13 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Kış 2008 Basımı), E. N. Zalta (ed.).
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;geomcalcisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gschol-hnfisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Newton, Isaac. "Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Newton's personally annotated 1st edition)". 8 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of Cambridge
- ^ a b Bulu, Atıl. "Evrim Tümevarım Bilim Yaratımcılık Tümdengelim Metafizik" (PDF). İstanbul: Okan Üniversitesi. s. 12. 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011.
- ^ a b c d e İnan, Demir (Mart 1973). "330. Doğum Yıldönümünde Bir Isaac Newton ve Bilime Getirdiği (Üyelik Gerekiyor)" (PDF). Bilim ve Teknik. Cilt 64. ss. 19-22. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi30 Mayıs 2011.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Edelglass p. 54isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ The Henryk Niewodniczanski Institute of Nuclear Physics. "Particle Physics and Astrophysics Research".
- ^ A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:gr-qc/0006061.
