Poroseti
Poroseti, tarihsel Klarceti bölgesinde, Murgul Vadisi'ndeki yerleşim yerlerinden biridir. Murgul Çayı'nın sol kıyısında yer alır ve günümüzde Balaban adıyla, Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı Başköy’ün bir mahallesidir.[1][2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Poroseti (ფოროსეთი), Gürcüce bir yer adıdır.[3] Eskiden ayrı bir köy olan Poroseti, Türkçeye Poroset (پروست) olarak girmiştir.[4] Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, bu yerleşimin adını 1892 yılında Porseti (ფორსეთი) şeklinde yazmıştır.[5]
Poroseti köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirmiştir.[6] Tek kemerli taş köprü Poroseti Köprüsü bu dönemden kalmış olmalıdır.[7]
Poroset köyü, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, Trabzon Vilayeti’nin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. Köyde 25 hane ve 64 kişi kaydedilmiştir. Sadece erkek nüfusunun yazıldığı, on yıl sonra Rus idaresinin yaptığı nüfus tespitinden anlaşılmaktadır. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün tahmini toplam nüfusun 128 kişiden oluştuğu söylenebilir. Poroseti’de vergiye tabi hayvan varlığı olarak 35 öküz, 25 inek, 3 keçi ve 3 koyun tespit edilmiştir.[8]
Poroseti köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakılmıştır. Rus idaresi tarafından 1886 tarihli nüfus sayımında Poroset (Поросеть) şeklinde yazılan yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Çhaleti nahiyesinin 13 köyünden biriydi. Nüfusu, 36’sı erkek ve 43’ü kadın olmak üzere, 11 hanede yaşayan 79 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı Gürcü (“Грузины”) olarak kaydedilmiştir.[9] Zakaria Çiçinadze 1892 yılında, halkın kendisine verdiği bilgiye dayanarak bu tarihten önce Porseti köyünden 40 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır.[5]
Artvin bölgesinin Türkiye'ye bırakılmasının ardından 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde adı “Puruset” şeklinde okunmuş olan köyde 8 hane kalmıştı. Poroseti'de bu sırada, 22'si kadın ve 15'i erkek olmak üzere, 37 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de köyün nüfusu Gürcü olarak yazılmıştır.[10] Artvin vilayeti üzerine çalışmasıyla tanınan Muvahhid Zeki, 1927 yılında basılan kitabında köyün adını Poreset (پورە ست) şeklinde yazmıştır. 1926 yılında yapılan nüfus tespitinde de ayrı bir köy olan Poroseti'nin nüfusu, 16'sı erkek ve 27'si kadın olmak üzere, 9 hanede yaşayan 43 kişiden oluşuyırdu.[11]
Poroseti adı, Artvin vilayetindeki diğer köy örneklerinde olduğu gibi, 1925 yılında değiştirilmiş ve köye Balaban adı verilmiştir.[11] Nitekim 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde bu yerleşim Balaban (بالابان) olarak geçer. Bu tarihte Balaban köyü, Artvin vilayetinin merkez kazasının Murgul nahiyesine bağlıydı.[12] 1935 genel nüfus sayımında köy olarak geçmemiş olması, Balaban'ın bir mahalle olarak Başköy'e bağlandığını göstermektedir.
Balaban'daki en önemli tarihi yapı olan Poroseti Köprüsü, Başköy'ün merkez mahallesi ile Balaban mahallesi arasında yer alır. Uzunluğu 9,3 metre, genişliği 3 metre ve yüksekliği 5 metredir. Köprünün geç dönemde elden geçirildiği ve özgün biçiminin bozulduğu görülmektedir.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 220, ISBN 978-605-5708-85-6.
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 332 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 249. 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 354, ISBN 9789157871117.
- ^ a b "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Göçü (ქართველ მაჰმადიანთ გადასახლება ოსმალეთში), Tiflis, 1912, s. 134". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2025.
- ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002, s. 66-67". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2025.
- ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 142. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 355, ISBN 9789157871117.
- ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1367.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ a b "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 120". 4 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2025.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.