Roma meclisleri
 |
|---|
| Dönemler |
|
| Roma Anayasası |
| Teamül ve hukuk |
|
|
| Meclisler |
| Olağan makamlar |
| Olağanüstü makamlar |
| Ünvanlar |
Roma halk meclisleri, bir magistratus (yargıç veya yüksek devlet görevlisi) tarafından usulüne uygun biçimde toplantıya çağrılan Roma yurttaşlarının buluşmalarıydı. Genel olarak iki tür meclis bulunmaktaydı: Birincisi, herhangi bir oylama düzenlemesi olmaksızın yalnızca konuşmacılardan gelen hitabeleri veya bildirileri dinlemek üzere halkın toplandığı contio; ikincisi ise yurttaşların çağrılarak oylama blokları hâlinde düzenlendiği comitia meclisidir[1]
Yurttaşlar, yasa çıkarmak veya suçluluk yahut savaş ilanı gibi kararlar almak üzere toplantıya çağrıldıklarında, tarihsel dönemde her zaman oylama bloklarına ayrılırlardı. Yurttaşlar, bu bloklar içinde doğrudan oy kullanırdı ve blokların çoğunluğunun aldığı karar, meclisin nihai kararını belirlerdi. Bu sistem, temsilcilerin bulunmadığı tamamen doğrudan demokratik bir yapıydı. Üç tür oylama bloğu bulunmaktaydı: curiae, centuriae ve tribus; bunlar sırasıyla curiata, centuriata ve tributa meclislerinin oluşmasına temel teşkil etmiştir. Orta ve geç Cumhuriyet dönemlerinde ise yalnızca centuriata ve tributa meclisleri siyasî bakımdan anlamlı ve etkin konumdaydı.
Roma Cumhuriyeti döneminde tüm magistratuslar (yüksek devlet görevlileri) halk meclisleri tarafından seçilirdi. Meclislerin ayrıca kanun yapma konusunda tam yetkileri bulunmaktaydı[2]; ancak bu yetki yalnızca, Roma’nın dinsel uygulamalarıyla desteklenen belirli prosedürlere uygun şekilde kullanılırdı. Bir oylama meclisinden önce halka bildirim yapılması zorunluydu. Oylama gününde, başkanlık eden magistratus tanrılardan işaret almak amacıyla auspicium töreni gerçekleştirirdi. Halk toplantıya çağrıldığında bir dua yapılır ve gündemdeki konu sunulurdu. Başkanlık eden magistratus tarafından davet edilen konuşmacılara söz verilebilirdi; ancak meclisteki yurttaşların, sürece yalnızca dinleyici olarak katılma dışında, doğrudan müdahale etme hakları bulunmazdı. Başkan halkı oylamaya çağırdığında, yurttaşlar bloklar halinde oy kullanırdı ve çoğunluk sağlandığında sonuç ilan edilirdi.[3]
Curiata ve centuriata meclisleri, Regal Döneme kadar uzanmaktadır. Bu erken dönemdeki işlevleri zayıf biçimde belgelenmiş olmakla birlikte, esas olarak Roma kralının seçimiyle ilgili oldukları anlaşılmaktadır. Roma monarşisinin devrilmesinden sonra, centuriata meclisinin, daha sonra konsül olarak adlandırılacak magistratusları seçtiği belirtilir; tributa meclisi ise cumhuriyetin kurulmasından kısa süre sonra oluşturulmuştur. Öte yandan, pleb konseyi (concilium plebis), Halk Sınıfları Çatışması süreci boyunca kurulmuş ve zamanla diğer meclislerle eşit konuma gelmiştir. Cumhuriyetin çöküşü, meclislerin toplanmayı tamamen durdurduğu anlamına gelmemektedir. Ancak, imparatorun doğrudan yasama yetkisini giderek kendi üzerinde toplaması ve senatonun fiilî bir seçim meclisi hâline gelmesiyle birlikte, meclislerin önemi hızla azalmıştır. Üçüncü yüzyıl itibarıyla meclisler tamamen işlevsiz hale gelmiştir.
Comitia
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir comitia, bir karar almak üzere toplantıya çağrılan bir meclisti; bu kararlar kimin seçileceği, bir yasanın kabul edilip edilmeyeceği, savaş veya barış ilanı yahut suçluluk tespiti gibi konuları kapsardı. Cumhuriyet döneminde comitia en çok seçim amaçlı olarak kullanılırdı ve Latince’de comitia kelimesi bu anlamda mecazi olarak da kullanılmaktaydı. Bu, hiçbir bağlayıcı karar alınmayan contiones (tekil: contio) ile tezat oluştururdu. [4]
Concilium kelimesi, bazı türdeki meclisleri ifade etmek için de kullanılırdı. Buna Roma’daki pleb meclisleri ile yabancı topluluklara ait meclisler dâhildi; ancak, kelime bazen tüm Roma halkının toplandığı meclisleri belirtmek için de kullanılabilirdi.[5]
Latince’de concilium kelimesinin kullanımı nadirdi — concilium plebis ifadesinin, pleb tribünlerinin başkanlığında toplanan tribüs meclisini tanımlamak üzere kullanılması modern bir konvansiyondur[6] — ve bazı durumlarda bu tür bir meclis comitia tributa olarak da adlandırılmıştır.[7] Benzer şekilde, concilium kelimesinin, contiones gibi oylama yapılmayan meclisleri tanımlamak için de kullanıldığı örnekler mevcuttur.[8]
Comitia curiata
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölüm, Comitia Curiata başlıklı maddeden bir alıntıdır.
Comitia curiata ya da Curiata Meclisi, Romulus'un, Roma halkı arasında yaptığı ayrıma (curia) dayandırılan ve her biri patrici kökenli on soydan oluşan meclisin genel adıdır.[9] Krallık zamanında kurulan bu meclis, önceleri konsülleri seçmekle ve yüksek mahkeme görevini icra etmekle sorumlu tutulmuştur.[10] Zamanla, görev ve sorumlulukları genişletilerek; yüksek memurlara emretme yetkisi -imperium- vermek, vasiyetlere ve evlat edinmelere tanıklık etmek, rahiplerin resmi olarak göreve başlamalarına onay vermek gibi, daha kapsamlı bir hale getirilmiştir.[11] Cumhuriyetin sonlarına doğru da politik anlamdaki önemini yitirerek, yalnızca patricii sınıfını ilgilendiren bir meclis halini almıştır.
Comitia centuriata
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölüm, Comitia Centuriata başlıklı maddeden bir alıntıdır.
Comitia Centuriata, Roma'nın altıncı kralı Servius Tullius döneminde,[12] esasen askeri ve mali zorunluluklar sonucu kurulan meclis. Patriciler ve pleblerin de dahil olduğu, mal-mülk sahibi Roma vatandaşlarının orduya hizmet etmelerini sağlamak amacıyla, halkı beş kısımda değerlendirmiştir.[13] Cumhuriyet döneminin sonuna kadar, konsüller, censorlar, praetorlar, aediller, tribuneler ve diğer yüksek memurlar bu meclis tarafından seçilmiştir.[14] İhanet ve ceza davalarına bakmak, kanun koymak, savaş ve barış kararı almak da meclisin görevleri arasındaydı;[15] ancak verilen tüm kararlar için Senatus'un, ön onayını -patrium auctoritas- almakla yükümlüydüler. Örgütsel ve sayısal yapısı, yoksuldan çok zengin vatandaşların temsiline olanak sağlayan bu meclis, daimi mahkemeler kuruluncaya kadar cinayet davalarına da bakmıştır.
Comitia tributa
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölüm, Comitia Tributa başlıklı maddeden bir alıntıdır.
Comitia Tributa, pleblerin haklarını patricilere karşı korumaya çalışıp, çeşitli kararlar aldıkları meclistir. Comitia Tributa, Comitia Centuriata’nın yanında, birbirine eşit hukuki haklara sahip, ikinci bir halk meclisi olmuştur.[16] Söz konusu Pleb meclisinin kararları -plesbiscita-, bütün halk meclislerinde çıkan kanunlara -leges- eşit tutulmuştur. İmparatorluk dönemine gelindiğinde, Roma topraklarının aşırı genişlemesi, uzak bölgelerde yaşayan Roma vatandaşlarının bu meclislere katılımını giderek güçleştirmiştir. İmparator Augustus’un Roma dışındaki vatandaşlara bulundukları kentlerde oy kullanabilme kolaylığı getirmesi ise, düşünülenin aksine meclislerin önemini yitirmesine neden olmuştur.[17]
Concilium plebis
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölüm, Concilium plebis başlıklı maddeden bir alıntıdır.
Pleb Konseyi; Pleblerin isyanları neticesinde, Senato ve İki Konsülün yanında yönetimde halkın da yer alabilmesini sağlayan meclistir. Bu meclisin açılmasıyla birlikte Roma Cumhuriyeti'nde karma yönetim hakim olmuştur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Lintott 1999, ss. 42–43, “Concilium” teriminin zaman zaman tüm halk meclislerini ifade etmek için kullanılabileceğini ve bu kullanımın, oylamanın nasıl yapıldığını (örneğin tribüsler yoluyla) değil, kim tarafından gerçekleştirildiğini (örneğin plebler) vurgulamak amacıyla tercih edildiğini belirtmektedir.
- ^ Lintott 1999, s. 40.
- ^ Lintott 1999, ss. 40–41, 43–49.
- ^ Lintott 1999, s. 42.
- ^ Lintott 1999, s. 43, citing Livy, 1.26.5, 1.36.6, 2.7.7, 3.71.3, and 6.20.11.
- ^ Lintott 1999, s. 53. "Mommsen’den bu yana, modern araştırmacıların çoğu comitia tributa terimini, tüm halkın tribüsler halinde toplandığı meclisler için özel olarak kullanmış; concilium plebis terimini ise yalnızca pleblerin toplantıları için saklamıştır. Ancak bu görüş birliği son dönemde eleştirilere maruz kalmıştır".
- ^ Lintott 1999, s. 53 n. 62, citing Livy, 2.56.2.
- ^ Forsythe 2005, s. 180.
- ^ Cicero, de Republica, II, 14; Livius, I, 13.
- ^ Cicero, Fam., I, 9, 25; Cicero, Att., IV, 17; Livius, V, 52.
- ^ D.H., II, 12. Cicero, De Rep. II, 9-16;
- ^ Roma Tarihi I. Cilt Prof. Dr. Halil Demircioğlu. Türk Tarih Kurumu. ss. 57-58. 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
- ^ Livius, VIII,11, 2, 15; Alföldi, A, a.g.e., 1963, s.6,44; Fritz, V, K, Roman History, 1975, s.196.
- ^ Livius, II, 56, 2; Giardiana, A, The Romans, 1989, s.40.
- ^ Atlan, S, Roma Tarihi’nin Ana Hatları, I. Kısım Cumhuriyet Devri, 1970, s. 75.
- ^ D.H., IV, 14, 1; Diodorus, XX, 36,4; Livius, IX, 46, 11-12.
- ^ Syme, R, Roman Revolution,1939, s.385.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- van der Blom, Henriette (2016). Oratory and Political Career in the Late Roman Republic. Cambridge University Press. doi:10.1017/cbo9781107280281. ISBN 978-1-107-05193-5.
- Cornell, Tim (1995). The Beginnings of Rome. Londra: Routledge. ISBN 0-415-01596-0. OCLC 31515793.
- Forsythe, Gary (2005). A Critical History of Early Rome. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-94029-1. OCLC 70728478.
- Lomas, Kathryn (2018). The Rise of Rome. History of the Ancient World. Cambridge: Harvard University Press. doi:10.4159/9780674919938. ISBN 978-0-674-65965-0.
- Mouritsen, Henrik (2017). Politics in the Roman Republic. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03188-3. LCCN 2016047823.
- Lintott, Andrew (1999). Constitution of the Roman Republic. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926108-6. Reprinted 2009.
- Pina Polo, Francisco (1 Aralık 1995). "Procedures and functions of civil and military contiones in Rome". Klio. 77 (1): 203-216. doi:10.1524/klio.1995.77.jg.203. ISSN 2192-7669.
- Tan, James (2008). "Contiones in the age of Cicero"
. Classical Antiquity. 27 (1): 163-201. doi:10.1525/ca.2008.27.1.163. ISSN 0278-6656. - Vervaet, Frederik Juliaan (2015). "The "lex curiata" and the patrician auspices". Cahiers du Centre Gustave Glotz. 26: 201-224. ISSN 1016-9008. JSTOR 44945732.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]| Roman assemblies ile ilgili kütüphane kaynakları |
- Devereaux, Bret (28 Temmuz 2023). "How to Roman republic 101, part II: Romans, assemble!". A Collection of Unmitigated Pedantry. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.