Sadî-i Şîrâzî
| Saʿdî-i Şîrâzî | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Ebû Muḥammed Müşerrifü'd-Dîn Muṣlıḥ b. ʿAbdillâh b. Müşerrif Şîrâzî 1210 Şiraz |
| Ölüm | 9 Aralık 1292 Şiraz |
| Meslek | Şair |
| Önemli eser | Gülistan, Bostan |
Şeyh Sadî-i Şîrâzî (Farsça: سعدی شیرازی Saʿdī-ye Šīrāzī) veya Ebû Muḥammed Müşerrifü'd-Dîn Muṣlıḥ b. ʿAbdillâh b. Müşerrif Şîrâzî (Farsça: ابومحمّد مشرّفالدین مصلح بن عبدالله بن مشرّف شیرازی; d. 1210, Şiraz - ö. 1292, Şiraz), Fars şâir ve İslam âlimi. Şiraz'da dünyaya gelen Sa'di, memleketine nispetle Sadî-î Şîrâzî ya da Şirazlı Sadî olarak tanınmıştır.[1][2]
Sadi'nin yaşadığı 13. Yüzyıl'da İslam dünyasında karmaşa hakimdi. İran'ın dahil bulunduğu bölgeler Moğol İstilasına, muhtelif hanedanlar arasındaki çarpışmalara sahne olurken, Anadolu, Suriye ve Filistin toprakları ise Haçlı Seferleri dolayısıyla devamlı savaş halindeydi. Sadi'nin ülkesi olan Fars olarak adlandırılan topraklar Selçuklu devletinin mirasçılarından Oğuz boyundan gelen Salguroğulları'nın (Fars atabeyleri) egemenliği altındaydı. Sa'di, Moğol istilasına, haçlı seferlerine, iç savaşlara bizzat tanık olmuştur. Kendisi bu olayların sıkıntıları çekerken aynı zamanda yaptığı seyahatler ile geniş bir coğrafyada insanların yaşadıklarını gözlemlemiştir.[3]
Salgur Atabegliği'nin hüküm sürdüğü sırada günümüz İran topraklarının Şiraz kentinde doğmuştur. Sa'dî, ilk tahsilini Şiraz'da babasının gözetiminde almıştır. 12 yaşında iken babasını kaybedip dedesi ve amcası tarafından yetiştirilmiştir. Daha sonra Bağdat'a gidip döneminde dünyanın en meşhur Dârü'l-fünûn'u olan Nizamiye Medresesinde öğrenimini tamamlamıştır.[1] Sadî'nin eğitim aldığı dönemde Nizamiye Medresesinde Gazâlî’nin etkisi hissedilmektedir. İslam kültür kitaplarının en önemlilerinden bir tanesi olan İhyâ-u Ulûmi’d-dîneseri Nizamiye Medresesi’nin ders kitabı olarak okutulmaktadır. Bu nedenle Sadî’nin eserlerinde Gazâlî’nin etkisi olduğu söylenebilir. Sadi'nin istifade ettiği hocalar arasında tasavvufun önde gelen isimlerinden olan Şehâbeddîn Sühreverdî ve Ebu’l-Ferec bin el-Cevzî gibi önemli hocalar bulunmaktadır. Avârifu’l-Meârif başlıklı eserin müellifi Sühreverdî'den Sa‘dî mürşîd sıfatıyla bahsetmektedir.[4]
Bağdat'tan sonra Hemedan, Horasan başta olmak üzere hemen hemen bütün doğuyu tanıma fırsatı bulan Sa'di, bir süre Mekke, Şam, Hindistan, Kuzey Afrika'da bulunmuştur. Bu seyahatleri esnasında bazen hükümdar ve vezirlerle, bazen âlim ve faziletli kimselerle görüşmeler gerçekleştirmiştir. Zamanının çoğunu ise halkın en fakir kesimiyle birlikte geçirerek, toplumun her tabakasıyla etkileşime geçmiştir. İnsanların hislerini ve zaaflarını tanıması, insana dair tahlilleri başarılı kılmıştır.[1] Ziya Paşa, Harabat adlı ünlü antolojisinin girişinde “Vasf olunmaz anın kemâli/Bir kavme gelmedi misali” diyerek Sa'di'den övgü ile bahseder. Mehmed Âkif ise “Sa’di, o bizim Şark’ın rûh-ı kemâlî” diyerek saygısını belirtmiştir.[5] Firdevsi ve Hafız ile birlikte Fars şiirinin üç büyük temsilcisinden biri olarak sayılmaktadır.[6] Sadî'ye bu kadar saygı duyulmasının ardında Fars dilini fesahat ve belagat yönünde en iyi kullananlar arasında olmasının yanı sıra kalemini sadece medih ve aşikane hisleri beyan etmek için kullanmayışı bununla birlikte milletine hizmet etmek, insanları saadette kavuşturmak ve onlara nasihat vermek, yolunu kaybedenlere doğru göstermek gayreti içinde bulunmasıdır.[7]
30 yıl boyunca Hindistan ve Kuzey Afrika'yı dolaştıktan sonra 1256'da memleketi Şiraz'a dönerek şiirlerini yazmaya başlamıştır. Günümüzdeki en çok konuşulan eserleri Gülistan ve Bostan'dır. Moğol ve Haçlılarla yapılan savaşlara katılmıştır. Haçlılara esir düşmüştür. On dört defa hacca gitmiştir. Bütün şiirlerinde Sadi mahlasına rastlanmaktadır.
Sa'di farklı zamanlarda yaşamış olan bilgelerin sözlerini ve insanların yaşadığı tecrübeleri hikâyeler aracılığıyla tarihin hafızasına taşımayı başarmıştır. Sa'di'nin bu anlamda faydalandığı tarihsel şahsiyetlerin yelpazesi çok geniştir. Peygamber kıssaları, Sahabelerden aktarılan hadisler, Calinus (Galien), Ebubekr-i Şiblî, Eflatun, Enverî, Firdevsî, Hipokrat, İbn Cevzi, İhvan-ı Safa ve Lokman Hekim gibi tanınmış filozof, şair ve bilginlerden alıntılar, Hürmüz, İsfendiyâr, İskender-i Rûmî, Nuşirevân ve Zaloğlu Rüstem, Alp Aslan, Sultan Mahmut, Ömer b. Abdulaziz, Harun Reşit gibi idarecilerin hayatlarından kesitler, Abdulkadir Geylani, Behlül, Cüneyd-i Bağdâdî, İbrahim Edhem, Ma’ruf-ı Kerhî gibi mutasavvıfların önde gelen isimlerinden menkıbeler Sa'di'nin eserlerinde ustalıkla işlenmiştir. Sa‘dî'nin çok sayıda sözü ve beyti birer darb-ı mesel olarak Fars kültürünü ayrıca zenginleştirmiştir. Sadece Gülistân kitabında bu anlamda dört yüz civarında söz tespit edilmiştir.[5] Bostan ve Gülistân sahip oldukları hikmet, vaaz ve tahkik neticesinde Farsça öğrenen ve konuşan kişilerin ilk ders kitapları arasında yer almış ve böylece Saʻdî, Farsça konuşa insanlar üzerinde büyük etki sahibi olmuştur.[7]
Günümüzde Sadî-î Şirazî'nin türbesi, Şiraz'da ve İran'da en çok ziyaret edilen mekânlar arasındadır.
21 Nisan (Celâlî Takvimi: 1 Ordibeheşt) "Sadi Günü" olarak anılmaktadır.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Sa'di'nin bütün manzum ve mensur eserleri 16 kitap ve 6 risaleden oluşmaktadır ve Külliyât-ı Sa‘dî adı altında bir araya getirilmiştir.[5][6][8]
- Gülistan
- Bostan
- Takrir-i Dibace
- Akl u Aşk
- Nasihatü'l-Mülûk
- Havatim
- Kasâyid-i ʿArabî
- Kasâyid-i Fârsî
- Merâsi
- Mülemmaʿât
- Müs̱elles̱ât
- Tercîʿât
- Ṭayyibât
- Bedâyi
- Gazeliyyât-ı Ḳadîm
- Ṣâḥibiyye
- Ḫubsiyyât
- Rubâʿiyyât
- Müfredât
- Risâle-i Enkiyânû
- Mecâlis-i Pencgâne
- Risâle-i Selâse
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "NASİHAT EDEBİYATINA DAİR BİR ESER: SA'DÎ'NİN PENDNÂMESİ" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Nisan 2016. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)11 Ocak 2025.
- ^ Şirazi, Sa'di (2004). Gülistan. Karaismailoğlu, Adnan tarafından çevrildi. Akçağ Yayınları.
- ^ Ergül, Ergin. "İnsan Haklarını Bilgece Düşünmek" (PDF)11 Ocak 2025.
- ^ "SA'Dİ-Yİ ŞÎRÂZÎ'NİN HAYATI, ESERLERİ VE TÜRK EDEBİYATINDAKİ YERİ (Doktora Tezi)". İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ. 201811 Ocak 2025.
- ^ a b c "Bir İslâm Medeniyeti Şairi Olarak Sa'dî-Yi Şîrâzî'nin Poetikası". EKEV AKADEMİ DERGİSİ. 201611 Ocak 2025.
- ^ a b Yılmaz, Ozan (Nisan 2011). Gülistan Şerhi'nden seçmeler. Kesit Yayınları.
- ^ a b "Saʻdî-i Şîrâzî Kimdir?". Van İlahiyat Dergisi. Haziran 2019. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Ocak 2025.
- ^ "SA'DÎ-i ŞÎRÂZÎ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de Sadî-i Şîrâzî ile ilgili sözler mevcuttur.- İslam Düşünce Atlası'nda Sa’dî Şirazî
