TUSAŞ Kaan
| TUSAŞ Kaan | |
|---|---|
 17 Mart 2023 tarihli taksi denemelerinden bir fotoğraf. | |
| Türü | Çok amaçlı avcı uçağı |
| Ulusal köken |  Türkiye |
| Üretici | TUSAŞ |
| Tasarımcı | TUSAŞ |
| İlk uçuş | 21 Şubat 2024 [1] |
| Hizmete giriş | 2028 yılı sonu (planlanan) [2] |
| Durumu | Test aşamasında |
| Üretim sayısı | 2 Adet ( Prototip ) |
| Program maliyeti | 15-20 milyar $ (tahmini) |
| Birim maliyeti | 200 milyon $ (yaklaşık) |
TUSAŞ Kaan, eski adlarıyla Turkish Fighter-X ya da Millî Muharip Uçak,[3][4] TUSAŞ tarafından tasarlanan ve geliştirilen, beşinci nesil, çift motorlu, süpersonik ve her türlü hava koşulunda görev yapabilen, çok maksatlı bir avcı uçağıdır.[5] 2028 yılının sonunda hizmete girmesi planlanan Kaan'ın Türk Hava Kuvvetleri'ndeki eski F-4 ve F-16'ların yerini alması planlanmaktadır.[6][7] Proje kapsamında ilk uçuşun 2023 yılının sonunda yapılması planlanmışken, test ve geliştirme sürecindeki teknik nedenlerden dolayı uçuş 21 Şubat 2024'te Mürted Hava Meydanı'nda gerçekleştirildi.[8]
Kompozit malzemelerden üretilen Kaan, yüksek manevra kabiliyeti, gelişmiş aviyonik sistemleri ve düşük görünürlüklü tasarımıyla modern hava muharebesi gereksinimlerini karşılamak üzere geliştirildi. Çok rollü yapısı sayesinde hava üstünlüğünün yanında yer hedeflerine karşı saldırı ve keşif görevlerini de yerine getirebilir. İlk aşamada General Electric F110 motoruyla 4,5. nesil düzeyinde üretilecek; ilerleyen aşamalarda yerli TF-35000 motorunun entegre edilmesiyle tam beşinci nesil özelliklerine ulaşması hedeflenmektedir. Program kapsamındaki ilk prototipin ardından 2028'e kadar 20 uçağın Türk Hava Kuvvetleri envanterine girmesi planlanmaktadır.
Geliştirme süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Savunma Sanayii İcra Komitesinin 15 Aralık 2010 tarihindeki toplantısında, Hava Kuvvetleri Komutanlığının 2020'li yıllardan sonraki jet eğitim uçağı ve savaş uçağı gereksiniminin ulusal olanaklarla geliştirilme projesi olarak ilk aşamada kavramsal tasarım yapılması için TUSAŞ ile sözleşme görüşmelerine başlanmasına karar verilmiştir.[9]
5. nesil savaş uçakları sınıfında, sahip olacağı aviyoniklerle ve radar dalgalarını sönümleme özelliğine sahip kompozit malzemelerden üretilecek, radarda düşük görünürlüklü bir gövde tasarımına sahip olması amaçlanan TF-X'in 2011 yılı itibarıyla TUSAŞ tarafından kavramsal tasarım aşaması başlatılmış olup kavramsal tasarım çalışmaları 29 Eylül 2013'te tamamlanmıştır.[10]
Jet eğitim uçağı ve savaş uçağı gereksinimine yönelik olarak;
- Hava Kuvvetleri Komutanlığı harekât gereksinimlerinin belirlenmesi,
- Gereksinimlerin analizi çalışmaları ve bunları karşılayan
- Uçağın ve sistemlerinin kavramsal tasarımı,
- Milli olanak ve yetenekler ile yapılabilirliğin araştırılması ve
- Uluslararası işbirliği modelleri
başlıklarında çalışılmıştır.[11]
Saab AB ile ortaklık
[değiştir | kaynağı değiştir]Şubat 2013'te dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın talimatıyla Saab ile görüşmeler yapılmış, 13 Mart 2013 tarihinde dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün İsveç'e devlet ziyareti sırasında ise TUSAŞ ile İsveçli Saab şirketi ile bir anlaşma imzalanmıştır.[12]
- Saab AB, Türkiye'nin TF-X programı için teknolojik tasarım yardımı sağlayacaktır.
- TUSAŞ'ın Saab'ın savaş uçağı tasarım birimini satın alma seçeneği vardır.
Fakat daha sonra bu düşünceden vazgeçilmiş, 8 Ocak 2015'te Türkiye Başbakanı Ahmet Davutoğlu; TF-X programının Kore, İsveç, Brezilya ve Endonezya ortaklığında değil tamamen bağımsız yerli bir platform olacağını açıklamıştır.
Tasarım seçimi
[değiştir | kaynağı değiştir]2015 yılına kadar yapılan değerlendirmelerde üç adet tasarım öne çıkmıştır:
- FX-1: Çift motorlu, Lockheed Martin F-22 benzeri tasarım
- FX-5: Tek motorlu, General Dynamics F-16 benzeri tasarım
- FX-6: Tek motorlu ve kanartlı, Saab JAS 39 Gripen benzeri tasarım.[13]
TÜBİTAK SAGE ve ROKETSAN tarafından geliştirilen SOM-J seyir füzesi, MMU (TF-X) ve F-35'in iç silah bölmesine sığacak şekilde tasarlanmıştır
Mockup_Teknofest2019_(1).jpg)
Ocak 2015'te yapılan Savunma Sanayii İcra Komitesi toplantısında maliyeti yüksek olmasına karşın boyu diğerlerinden daha uzun olan, daha fazla silah yükü taşıyabilen, daha yüksek sürate ve menzile ulaşabilen çift motorlu FX-1 modelinin seçilmesi gerektiğini belirtildi.[14][15]
Teklif süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]13 Mart 2015 tarihinde Türk Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) Türk Silahlı Kuvvetlerinin "bir sonraki uçak tedarik programını karşılayacak" yerli tasarım, geliştirme ve üretim faaliyetlerini gerçekleştirmek için resmen Türk şirketlerine Bilgi Talebi Dosyası (Request for Information - RFI) yayımladı.[16] Yine aynı dönemde uçağın motoru için de TÇD (Teklife Çağrı Dosyası) yayımlanmış; General Electric, Eurojet ve Snecma firmaları bu dosyaya dönüş yapmıştır. TÇD kapsamında Türkiye'deki motor altyapısını geliştirilebilecek ve mümkün olduğu sürece yerli üretim olacak bir motor istenmiştir.[13]
BAE Systems ile anlaşma
[değiştir | kaynağı değiştir]Aralık 2015'te, Türkiye'nin Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM), ülkenin yeni nesil hava üstünlük savaşçısının tasarımına yardımcı olması için Birleşik Krallık kuruluşu BAE Systems'i seçtiğini açıkladı. Aynı gün Rolls-Royce, Türkiye'ye EJ200 motoru teknoloji transferi ve MMU programı için bir türevinin ortak geliştirilmesi teklifinde bulundu.[17][18]
Dönemin İngiltere Başbakanı Theresa May, Ocak 2017'de Türkiye'yi ziyareti sırasında BAE Systems ve TUSAŞ yetkilileri, BAE'nin uçakları geliştirme konusunda yardım sağlaması için yaklaşık 100 milyon sterlin tutarında bir anlaşma imzalamıştır.[19]
TUSAŞ ile HAVELSAN işbirliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Mayıs 2020 tarihinde TUSAŞ ile HAVELSAN, gömülü eğitim/simülasyon (Embedded Training), eğitim ve bakım simülatörleri ve çeşitli alanlarda verilecek mühendislik desteği (Virtual Test Environment, proje seviyesi yazılım geliştirme ve siber güvenlik) konularında iş birliğine imza atmıştır.[20]
Program takviminin açıklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Geliştirme sürecinin Faz-1 kısmının 2014 yılının sonunda tamamlanması hedeflenmiş olsa da T0 denilen ve başlangıç koşullarının yerine getirilip projenin resmî olarak başlamasını belirten durum 2018 yılının sonunda olmuştur.
30 Haziran 2021'de Türk Hava Kuvvetleri, MMU programı hakkında basına açık bir sunum yaptı. Sunumda T0 aşamasının hemen ardından Faz-1 Aşama-1 ile birlikte ön tasarım çalışmalarına başlandığı belirtildi. Ön tasarım faaliyetlerinin bir parçası olarak sistem gereksinimleri incelemesi (SRR) yürütülmektedir. 2022'nin sonuna kadar sistem işlevsellik incelemesi (SFR) ve sistem gereksinimleri incelemesi (SRR) süreçlerinin tamamlanması hedeflenmektedir. Böylece ön tasarım faaliyetleri tamamlanmış olacaktır.[21]
Faz-1 Aşama-2 kapsamında ise 2022-2029 döneminde, MMU'nun detay tasarım ve kalifikasyon faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Uçak 2023 yılında hangardan çıkacak, 2024 yılında kritik tasarım inceleme (CDR) faaliyetleri gerçekleştirilecek, 2025 yılı içerisinde Blok-0 denilen ilk uçağın üretimi tamamlanacak ve 2026 yılında ilk uçuş gerçekleştirilecektir. Bu tarihe kadar, 3 adet prototipin üretilmesi hedeflenmektedir.[21]
Blok-1 konfigürasyonunun 2029 yılına kadar geliştirilmesi planlanmaktadır. Faz-2 kapsamında 10 adet Blok-1 savaş uçağı üretimi planlanmakta olup, uçaklar 2030-2033 yılları arasında Türk Hava Kuvvetleri'ne teslim edilecektir. Faz-3'te 2034-2040 yılları arasında diğer MMU bloklarının geliştirilmesi ve seri üretim faaliyetleri planlanmaktadır.[21]
Parça üretiminin başlaması
[değiştir | kaynağı değiştir]4 Kasım 2021 tarihinde MMU'nun ilk parçası üretildi. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil; "Millî muharip uçağımızın ilk parça üretimini gerçekleştirdik. Ülkemizin beka projesi için attığımız her adım bizim için çok anlamlı, çok kıymetli. Heyecanla, gayretle çalışarak aynı yolda yürüdüğümüz tüm arkadaşlarıma teşekkür ediyorum." ifadelerinde bulundu.[22]
Pakistan ile işbirliği iddiaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Pakistan merkezli Aaj haber ajansının programına konuk olan Pakistanlı emekli general AvM Dr Rizwan Riaz ile TUSAŞ Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil, MMU projesinin Türkiye-Pakistan iş birliğinde yürütüldüğünü açıkladı. Pakistan'ın AZM projesi kapsamında edindiği birikimlerin Türkiye'nin MMU kapsamında edindiği birikimler ile ortak kullanılacağı belirtildi.[23] Fakat daha sonra TUSAŞ kaynakları bunun bir yanlış anlaşılma olduğunu, böyle bir anlaşmanın yapılmadığını söyledi.[24]
Son montaj hattı süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]MMU'nun 4 Kasım 2021'de başlayan parça üretimi bir sene boyunca devam etmiş, üretilen parçalar birleştirilmiş ve uçak 23 Kasım 2022 tarihinde son montaj hattına girmiştir.[25][26] MMU'nun prototipinin gerçek görüntüleri de yine bu tarihte kamuoyu ve basın organları ile ilk kez paylaşılmıştır. Aralık 2022'de uçak kendi tekerlekleri üzerine alınmış, kanopisi ve motorları takılmıştır.[27]
Test süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]16 Mart 2023 tarihinde Millî Muharip Uçak, üretimin tamamlanmasının ardından testler için hangardan çıkartıldı. Motor çalıştıran uçak bir süre pistte ilerleyerek ilk taksi testini gerçekleştirmiş oldu.[28] 21 Şubat 2024 tarihinde ise ilk uçuş testini başarıyla tamamladı.[29]
İkinci test uçuşunu 6 Mayıs 2024'te yapan KAAN, havada kaldığı 14 dakikalık sürede 10.000 feet irtifaya çıkarken 230 knot hıza ulaşmayı da başardı.[30]
5 Aralık 2024 tarihinde ilk kez maksimum itki testi ile artyakıcı çalıştırıldı.[31]
Tasarım
[değiştir | kaynağı değiştir]Uçağın birebir ölçülerde hazırlanan maketi ilk defa 2019 Paris Havacılık Fuarı'nda kamuoyuna tanıtılmıştır.[32] Haziran 2021'de ise Türk Hava Kuvvetleri'nin basına yaptığı sunumda MMU'nun tasarım özellikleri ve gereksinimleri açıklanmıştır:[21]
- Yüksek manevra kabiliyeti ve güçlü bir itki sistemi
- Süperseyir kabiliyeti
- Uzun harekât yarıçapı
- Radarda düşük görünürlük
- Sensör füzyonu
- Gelişmiş veri bağı kabiliyetleri
- Yüksek hassasiyete sahip mühimmatlar atabilme kabiliyeti
Uçak gövdesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hüseyin Yağcı, MMU programının TUSAŞ'ın üç kavramsal tasarımında görselleştirilen şimdiye kadar düşük radar kesit yoğunluğu, iç silah koyları ve süperseyir yeteneği için en uygun hale getirilmiş bir tasarımda olduğunu ifade etmiştir; bunlar beşinci nesil savaş uçağı ile ilgili özelliklerdir. TUSAŞ'ın Gelişmiş Karbon Kompozit gövde tesisi, Lockheed Martin F-35 Lightning II uçağına gövde üretmek için hazırlanmıştır. Türkiye Savunma Sanayii Müsteşarlığı (şimdiki adıyla Savunma Sanayi Başkanlığı) ayrıca MMU gövdesi için yeni bir hafif karbon kompozit termoplastik gelişimi için bir ihale yayınlamıştır.
Ocak 2023'te basına yapılan soru-cevap etkinliğinde uçağın ön kokpit, orta gövde, kanatlar ve kuyruk olmak üzere dört ana parçadan oluştuğu belirtilmiştir. Ön bölümde 7050 ve 77450 serisi alüminyum kullanıldığı, orta gövdede titanyum imalat yapıldığı, dış kaplama ve hava alık girişlerinin ise kompozit malzemeden olduğu açıklanmıştır.[33]
2025 yılında Kaan'ın gövde tasarımında güncellemeler yapılacağı açıklanmıştır. Buna göre uçağın uzunluğu 0,7 metre, kanat açıklığı 0,6 metre ve yüksekliği 1 metre azaltılacaktır.[34] Bu değişiklikler ile uçağın aerodinamik performansını ve manevra kabiliyetini artırmayı hedefliyor.[34] Ayrıca daha kompakt bir yapı sayesinde bakım ve operasyonel verimliliğin de yükseltilmesi amaçlanıyor.[34]
Görev sistemleri ve kabiliyetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bütünleşik Radyofrekans Sistemi (BÜRFİS)
- Proje kapsamında üretilecek uçaklarda kullanılacak olan MURAD-600A AESA burun radarı, ASELSAN Bütünleşik RF Sisteminin (BÜRFİS) bir parçası olacaktır. Sistemin elektronik devreleri GaN tabanlı transistörele sahip yeni nesil RF bileşenler içermektedir. BÜRFİS radar kabiliyetlerine ek olarak; entegre yüksek başarımlı elektronik harp ile geniş bant spektrum izleme, yönlü elektronik karıştırma yeteneklerine ve SAR, ISAR, nokta-SAR, şerit-SAR gibi SAR (sentetik açıklıklı görüntüleme) özelliklerine sahiptir. Bilişsel operasyon ve nöral ağ ile karar destek mekanizmalarını içerir.
Bütünleşik Elektro-Optik Sistem (BEOS)
- Kızılötesi arama ve takip sistemi (IRST – Infrared Search and Track), bütünleşik elektro-optik hedefleme sistemi (EOTS – Electro-Optical Targeting System), tam küresel gece/gündüz görüntüleme ve kızılötesi (füze ikaz ve görüntüleme) sistemi (DAS – Distrubuted Aperture System) sistemleri ile pasif durumsal farkındalık ve istihbarat, keşif, gözetleme ve hedefleme yetenekleri hedeflenmektedir.[35]
Bütünleşik Haberleşme, Seyrüsefer, Tanıma-Tanıtma Sistemi (BÜHSET)
- ICNAirASQ9683 ve Mod5/S IFF CIT; gelişmiş ağ merkezli harp isterinin ve seyrüsefer gereksinimlerinin karşılanması ve tanıma/tanıtma fonksiyonlarının yerine getirilmesi hedeflenmektedir. Sistem; radyo navigasyon ekipmanları, hava taktiksel radyoları, yer ve uydu tabanlı ufuk içi ve ufuk ötesi iletişim sistemleri, aletli yaklaşma ve iniş sistemi enstrümanları, küresel seyrüsefer ve anti-jam kabiliyetli GNSS özellikleri, engel ve zemin tespiti ile otomatik arazi ve trafik çarpışma önleme sistemi, IFF Mod 5/S sorgulayıcı-cevaplayıcı sistemi ve çok fonksiyonlu kriptolu kol içi /taktik veri bağına sahiptir.[35]
Bütünleşik Bilgi İşlem Ünitesi (BÜİT)
- Merkezi yönetim, uçuş kontrol, hava aracı yönetim ve görev bilgisayarlarını içermektedir. Deterministik ağ teknolojisini ve optik iletişim kanallarını bulundurur. Çok çekirdekli gerçek zamanlı işletim sistemine ve siber güvenlik altyapısına sahiptir.[36]
Öz Savunma Süiti
- Radar ikaz sistemi (RWR – Radar Warning Receiver), tam küresel kızılötesi füze ikaz sistemi (MWS – Missile Warning System), lazer ikaz sistemi (LWS – Laser Warning System), yönlendirilmiş kızılötesi karşı tedbirler (DIRCM – Directed Infrared Countermeasures), yanıltıcı parçacık, işaret ışığı yönetimi ile RF sahte çekili dekoy atım/dağıtım sistemi (CMDS - Countermeasure Dispensering System) ve sayısal radyo frekans hafızası (DRFM – Digital Radio Frequency Memory) tabanlı yayın bozma sistemine sahiptir.[37]
Otonom Kol Uçuşu
- KAAN, OKU (Otonom Kol Uçuşu) konsepti ile ona eşlik eden ANKA-III ve Süper-ŞİMŞEK gibi sadık kanat arkadaşlarını kriptolu veri bağı aracılığıyla komuta edebilecektir. Uçağa entegre bilgi-işlem teknolojilerinin sahip olduğu yapay zekâ, otonomi ve veri füzyonu ile görev, insansız da yönetilebilecektir. Beraberindeki insansız hava araçlarına görevler tayin edebilecek, muharebe sahasındaki; hava, kara ve deniz platformları ile diğer hava savunma sistemlerini yönlendirebilecektir. Müşterek çalıştığı uçakları, veri bağı sayesinde; ISR, hedefleme ya da hava üstünlüğü amacıyla kullanabilecektir. Operasyonel verimlilik açısından pilotun iş yükü azalacak, yüksek maliyetli insanlı platformun sağ kalım ihtimali artırılacaktır.[38]
İtki
[değiştir | kaynağı değiştir]TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil 2019 Paris havacılık fuarında yaptığı açıklamada MMU prototiplerinde test aşamasında her biri 29.000 lbs itki üreten 2 adet General Electric F110-GE-129 turbofan motorunun kullanılacağını açıkladı.[39] Bu motorlar halihazırda F-16'larda kullanılmaktadır. Ayrıca boyutu F110'dan daha büyük olan yerli motorun da geliştirilme çalışmalarının devam ettiği açıklanmıştır. Motorun uçağa entegresinde gerekli olan yedi metre uzunluğundaki bir güçlendirilmiş titanyum parçasının üretiminde üç boyutlu titanyum yazıcı teknolojisi kullanılacaktır.[40]
Alternatif olarak Rolls Royce firması ile Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) arasında görüşmeler devam ediyor. Ayrıca TRMotor Güç Sistemleri San. A.Ş. yerli imkanlarla, 5. nesil bir turbofan motor geliştirmek için çalışmalarına devam ediyor.[41]
Haziran 2022 itibarıyla prototip uçaklarda kullanılacak olan F110 motorları Türkiye'ye teslim edilmiştir.[42][43]
14 Ocak 2025 tarihinde, SSB Başkanı Haluk Görgün'ün düzenlediği yıllık değerlendirme toplantısında; 36.000 pound-kuvvet güç üretmesi hedeflenen yerli motorun, 2025 yılında tasarımının dondurulacağı belirtirmiştir.[44]
Çift mürettebatlı varyant
[değiştir | kaynağı değiştir]Mart 2022'de TUSAŞ, MMU'nun tandem çift mürettebatlı bir versiyonun da geliştirilebileceğini açıklamıştır. Buna göre Milli Muharip Uçak'ın MUM-T (Manned Unmanned Teaming, İnsanlı İnsansız Ekip) kabiliyetini en yüksek verimlilikle kullanması hedefleniyor. Eklenecek koltuk ile beraber arka koltukta yer alan pilot, Bayraktar Kızılelma gibi insansız hava araçlarını koordine edebilecek ve yönetebilecek.[45]
Ocak 2023'te yapılan bilgilendirme toplantısında ise çift koltuklu varyantın üretilmeyeceği belirtilmiş, ikinci koltukta oturan pilotun yapması beklenen görevler tamamen uçağın bilgisayarına devredileceği söylenmiştir.[33]
Kullanıcılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Gelecek
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türk Hava Kuvvetleri: TUSAŞ, 2028'de Hava Kuvvetlerine ilk teslimatın yapılmasını planlamaktadır.[46]
- Endonezya Hava Kuvvetleri: Endonezya Cumhurbaşkanı Prabowo Subianto, 10 Nisan 2025'te Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile yaptığı görüşmede, "Türkiye'nin beşinci nesil milli savaş uçağı projesi KAAN'da yer almak istiyoruz. Aynı şekilde denizaltı programımızda da Türkiye'nin savunma sanayisinden faydalanmayı hedefliyoruz." demişti.[47] 11 Haziran 2025'te, INDO Defence 2025 Fuarı'nda 48 adet KAAN alımı için anlaşma imzalandığı duyuruldu.[48]
Muhtemel
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Azerbaycan Hava Kuvvetleri: Türk Hava Kuvvetleri için geliştirilmekte olan 5. nesil Milli Muharip Uçak KAAN'ın geliştirme faaliyetleri de dahil olmak üzere, üretim konularındaki iş birliğinin çalışma usul ve esaslarının belirlenmesi amacıyla Azerbaycan ile protokol imzalandı.[49]
- Suudi Arabistan Hava Kuvvetleri: Suudi Arabistan'ın askeri kapasitesini modernize etme hedefleri doğrultusunda 100 adet KAAN savaş uçağı satın almayı düşündüğü iddia edildi. Öte yandan TUSAŞ Genel Müdürü Mehmet Demiroğlu, Birleşik Arap Emirlikleri'nin de KAAN ile ilgilendiğini duyurdu.[50]
- Ukrayna Hava Kuvvetleri: Ukrayna'nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar ülkesinin KAAN'a olan ilgisini Türk basınına açıkça beyan etti.Aynı zamanda Ukrayna savunma sanayisi KAAN'ın son motoruna ilgi gösteriyor.[51]
- Mısır Hava Kuvvetleri: Türk internet sitesi Sanayi Gazetesi'nin pazartesi günü yayınladığı bir habere göre Mısır, hava kuvvetlerini, yakın zamanda başarıyla test edilen Türkiye'nin beşinci nesil savaş uçaklarıyla donatmayı düşünebilir.[52]
- Malezya Silahlı Kuvvetleri: Türkiye, Malezya'ya Kaan'a katılma fırsatı sundu. Milli Savunma Bakan Yardımcısı Celal Sami Tüfekçi, Kuala Lumpur'daki savunma fuarında yaptığı açıklamada, Malezya'ya beşinci nesil savaş uçağı üzerinde çalışma fırsatı sundu.[53]
- Pakistan Hava Kuvvetleri: Türkiye ve Pakistan'ın, iki ülke arasında önemli bir adım olacak olan yeni Türk KAAN savaş uçağını üretmek için ortak bir fabrika kurup işletmeye hazırlandığı bildiriliyor.
Bir dizi Türk ve Pakistan haber kuruluşuna göre, bu ayın başlarında Pakistan'da düzenlenen 8. Pakistan-Türk Sanayi Fuarı'nda 32 kurumdan temsilciler bir araya gelerek Ankara ve İslamabad arasında Türkiye'nin KAAN savaş uçağının üretimi için bir ortaklık kurulması planlarını netleştirdiler.[54]
Genel özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Teknik özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mürettebat: 1
- Uzunluk: 20,3 metre (67 ft)
- Yükseklik: 5 metre (16 ft)
- Kanat açıklığı: 13,4 metre (44 ft)
- Kanat alanı: 71,6m²
- Güç kaynağı: 2 × General Electric F110-GE-129 artyakıcı turbofan (Prototipler ve 20 adet Block-10 üretimi için planlanan)(İlerleyen süreçte TR Motor lisansı altında TEI üretimi 36.000 pound-kuvvet güçteki motor kullanılıcaktır.)
- Artyakıcı olmadan itki gücü: 2 × 17.155 pound-kuvvet (76 kN)
- Artyakıcı ile itme gücü: 2 × 29.400 pound-kuvvet (131 kN)
Performans
[değiştir | kaynağı değiştir]- Azami hız: Mach 1,8 (2.210 km/sa; 1.190 kn)
- Servis tavanı: 55.000 fit (17.000 m)
- G limiti: +9g / -3,5g
Yapısal özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ön gövde: 7050 T7451 alüminyum
- Ön-orta gövde 7050 T7451 alüminyum: 5m genişlik, 4,2 m uzunluk, 2,2 m yükseklik; 1470 kg yapısal ağırlık
- Kanat modülü sistemi: Ön-orta gövde ile birlikte üretilen kanat modülü sistemi, dikey imal edilen tek parça kompozit kanat; 2125 kg yapısal ağrılık
- Arka gövde sistemi: Titanyum; 3945 kg yapısal ağırlık
- Yatay stabilizör: 2,9 m genişlik, 4,1 m uzunluk, 0,4 m yükseklik; 235 kg yapısal ağırlık
- Toplam yapısal ağırlık: 7775 kg
Aviyonikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- ASELSAN Bütünleşik RF Sistem (BÜRFİS)
- AESA Burun Radarı (ASELSAN MURAD-600A) [56]
- RWR (Radar ikaz sistemi)
* ASELSAN Bütünleşik EO Sistem (BEOS)
- IRST (Kızılötesi arama ve takip sensörü) (KARAT-100)
- EOTS (Elektro-optik hedefleme sistemi) (TOYGUN-100)
- MWS-DAS (Kızılötesi füze ikaz ve tam küresel görüntüleme sistemi) (İRİS-300)
- DIRCM (Yönlendirilmiş kızılötesi karşı tedbir sistemi) (YILDIRIM-300)
- LWS (Lazer ikaz sistemi) (LİAS-300)
* ASELSAN Bütünleşik Haberleşme Seyrüsefer ve Tanıma-Tanıtma Sistemi (BÜHSET)
- Haberleşme Süiti (ICNAir-ASQ9683)
- IVDL (Kol içi veri bağı)
- RNE (Radyo-navigasyon ekipmanı) (ARVEN)
- IFF (Dost-düşman tanıma-tanıtma) (IdentIFFMod 5/S CIT IFF)
- UKSS (Uçuş Kontrol Sistemi Sensörleri) (KILAVUZ-40)
- ASELSAN Kaska Monteli Gösterge Sistemi (TULGAR)[57]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lockheed Martin F-22 Raptor
- Lockheed Martin F-35 Lightning II
- Northrop YF-23
- Suhoy Su-57
- Chengdu J-20
- Flygsystem 2020
- HAL AMCA
- KAI KF-21 Boramae
- Mikoyan LMFS
- Mitsubishi X-2 Shinshin
- Shenyang J-31
- Savaş uçakları listesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Milli uçak 'KAAN' ilk uçuşunu yaptı". 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". Akşam. 25 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2025.
- ^ Trevithick, Joseph (17 Mart 2023). "Our First Full Look At Turkey's New TF-X Stealthy Fighter". The War Zone (İngilizce). Erişim tarihi: 30 Eylül 2025.
- ^ "Milli Muharip Uçağın adı KAAN oldu". TRT Haber. 1 Mayıs 2023. 1 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2023.
- ^ Carlin, Maya (28 Şubat 2025). "Turkey Has Big Plans for Its KAAN Air Superiority Fighter". The National Interest (İngilizce). Erişim tarihi: 30 Eylül 2025.
- ^ "Turkey to replace F-16s with local jets". Hürriyet Daily News (İngilizce). 29 Mart 2013. Erişim tarihi: 30 Eylül 2025.
- ^ "Turkish fighter jet takes first flight as Ankara eyes Asian buyers". Nikkei Asia (İngilizce). 21 Şubat 2024. Erişim tarihi: 30 Eylül 2025.
- ^ "Milli uçak 'KAAN' ilk uçuşunu yaptı". TRT Haber. 21 Şubat 2024. 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
- ^ "Jet Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak Kavramsal Tasarım Projesi". ssm.gov.tr. T.C. M.S.B. Savunma Sanayii Müsteşarlığı. 12 Ekim 2012. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012.
- ^ "Proje, ssm.gov.tr". 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2016.
- ^ "Jet Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak Kavramsal Tasarım Projesi". TUSAŞ - Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş., tai.com.tr. 18 Ekim 2012. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012.
- ^ "Türkiye, SAAB ile masaya oturdu". dunya.com. 7 Şubat 2013. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ a b Ayyıldız, Muhammed (22 Aralık 2021). "MMU TF-X Programına Bir Bakış". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ "İşte milli savaş uçağı!". Habertürk.com. Habertürk. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2016.
- ^ "'Milli savaş uçağı' FX-1 olacak". Cumhuriyet. Cumhuriyet (gazete). 11 Ocak 2015. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ TF-X Program RFI
- ^ "Türkiye, F-35 programından 23 Eylül'de resmen çıkarılmış". T24. 28 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021.
- ^ "Rolls-Royce Offers Engine for Turkish-Made Fighter Jet". Defense News. 6 Aralık 2015. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
- ^ "Britain, Turkey sign defence deal to develop Turkish fighter jet". Reuters. 27 Ocak 2017. 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
- ^ Şahin, Anıl (2 Mayıs 2020). "TUSAŞ ile HAVELSAN arasında Milli Muharip Uçak anlaşması". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ a b c d "Türk Hava Kuvvetleri'nin MMU TF-X Sunumu ve Öne Çıkanlar". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 1 Temmuz 2021. 14 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ "Milli Muharip Uçak için ilk parça üretildi". savunmasanayist.com. 4 Kasım 2021. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2021.
- ^ Azman, Kaan (22 Şubat 2022). "Türkiye ve Pakistan "Milli Muharip Uçak'ı" birlikte geliştirecek". defenceturk.net. DefenceTurk. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022.
- ^ "Pakistan'ın MMU ortaklığı iddialarına yalanlama". tolgaozbek.com. Tolga Özbek. 22 Şubat 2022. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.
- ^ "Milli Muharip Uçak'ta kritik bir aşamaya daha geçildi". aa.com.tr. Anadolu Ajansı. 23 Kasım 2022. 23 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
- ^ "Milli Muharip Uçak Son Montaj Hattında". savunmasanayist.com. SavunmaSanayiST. 21 Kasım 2022. 21 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2022.
- ^ Öner, Fuat (28 Aralık 2022). "Milli Muharip Uçak'ın motoru takıldı". haber7.com. Haber7. 28 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2022.
- ^ "MMU testler için hangardan çıktı". tolgaozbek.com. 17 Mart 2023. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023.
- ^ Yusuf Emir Işık (21 Şubat 2024). "Milli Muharip Uçak KAAN ilk uçuşunu yaptı!". defenceturk.net. 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
- ^ Işık, Yusuf Emir (6 Mayıs 2024). "KAAN ikinci kez gökyüzüyle buluştu". DefenceTurk. 7 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
- ^ "KAAN MİLLİ MUHARİP UÇAK ÇİFT MOTOR AFTERBURNER TEST FAALİYETİNİ BAŞARIYLA GERÇEKLEŞTİRDİ". 22 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ "MMU görücüye böyle çıktı". airturkhaber.com. Air Türk Haber. 21 Haziran 2019. 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019.
- ^ a b Özbek, Tolga (13 Ocak 2023). "MMU nasıl erken uçacak?". tolgaozbek.com. Tolga Özbek. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
- ^ a b c "KAAN ve HÜRJET'e güncelleme: Neler değişti?". TRT Haber. 10 Şubat 2025. 22 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2025.
- ^ a b {{Web kaynağı | başlık = https://wwwcdn.aselsan.com/api/file[ölü/kırık bağlantı] Aselsan_Yat%C4%B1r%C4%B1mc%C4%B1_Sunumu_31.03.2024.pdf
- ^ {{Web kaynağı | başlık = https://tubitak.gov.tr/tr/duyuru/milli-muharip-ucagi-kaan-ilk-ucusunu-gerceklestirdi 22 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ {{Web kaynağı | başlık =
- ^ {{Web kaynağı | başlık = https://gdh.digital/tusas-otonom-kol-ucusu-oku-projesini-tanitti-74360
- ^ "MMU'ya F-16 motoru". 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019.
- ^ "Milli Muharip Uçak'la ilgili heyecanlandıran '3D' gelişmesi! | STAR". Star.com.tr. 13 Ocak 2021. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "TÜRKİYE'NİN ÖZGÜN TURBOFAN PROGRAMI - Sanal Savunma". sanalsavunma.com. Sanal Savunma. 7 Temmuz 2020. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022.
- ^ Güleş, Okan (2 Haziran 2022). "Milli Muharip Uçak için önemli gelişme: İlk teslimatlar yapıldı". tgrthaber.com. TGRT Haber. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ Işık, Yusuf Emir (2 Haziran 2022). "MMU'nun ilk F110 motorları teslim edildi". defenceturk.net. DefenceTurk. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ {{Haber kaynağı |url= https://gdh.digital/ssb-baskani-prof-dr-haluk-gorgun-kaanin-yerli-motoru-36000-poundluk-bir-motor-olacak-tasarim-dondurulacak-ve-imalata-girecek-her-hafta-toplantilarimiz-oluyor-ilk-parti-teslimatta-degil-bir-sonraki-pakette-yer-alacak-144541 22 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "MMU'ya çift koltuklu varyant". tolgaozbek.com. Tolga Özbek. 29 Mart 2022. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.
- ^ "KAAN için yerli motorla teslimat takvimi". 16 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2025.
- ^ Kita, Kita (19 Nisan 2025). "Indonesia Eyes Entry in Turkey's Fifth-Gen 'KAAN' Fighter Jet Program". The Defense Post (İngilizce). 14 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2025.
- ^ "48 adet KAAN satışı için Endonezya ile imzalar atılıyor! 'Cumhuriyet tarihinin en önemli ihracatı'". Bigpara. 11 Haziran 2025. 11 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2025.
- ^ Kita, Kita (19 Nisan 2025). "Milli Muharip Uçak, Azerbaycan ile geliştirilecek". Anadolu Ajansı. 4 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2025.
- ^ Kita, Kita (19 Nisan 2025). "TF Kaan: Why UAE Might Be Interested In Turkey's Stealth Jet Project". Forbes (İngilizce). 26 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2025.
- ^ Kita, Kita (20 Nisan 2025). "Homegrown 5th-generation jet KAAN geopolitically critical for Türkiye". Anadolu Ajansı. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2025.
- ^ Kita, Kita (20 Nisan 2025). "Sisi ve Erdoğan'ın Ankara'da yapacağı görüşmelerin gündeminde savunma iş birliği var". Independent Turkce. 5 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2025.
- ^ Kita, Kita (19 Nisan 2025). "Turkey Invites Malaysia To Invest In Kaan Fighter Program". Aviation Week (İngilizce). Erişim tarihi: 19 Nisan 2025.
- ^ Kita, Kita (19 Nisan 2025). "Türkiye, Pakistan KAAN savaş uçağının üretimi için ortak fabrika kuracak". Middle East Monitor (İngilizce). 10 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2025.
- ^ Gençer, Sadık Can (29 Mart 2025). "Milli Muharip Uçak KAAN'ın teknik özellikleri güncellendi". gdh Defence. 29 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2025.
- ^ Selcan Tüten (6 Haziran 2024). "Milli Muharip Uçak KAAN'a Büyük Güncelleme! Gelişmiş Radar Sistemi..." Sanayi Gazetesi. 7 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2024.
- ^ "TULGAR - ASELSAN". web.archive.org. 4 Aralık 2023. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.