Lockheed Martin F-22 Raptor

F-22 Raptor
F-22 Raptor
	Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri'ne ait bir F-22 Raptor uçuş esnasında
Türü	Hava üstünlüğü savaş uçağı
Ulusal köken	ABD
Üretici	Lockheed Martin Aeronautics ; Boeing Defense, Space & Security
İlk uçuş	7 Eylül 1997
Hizmete giriş	15 Aralık 2005
Durumu	Aktif hizmette
Üretim aralığı	F-22: 1996-2011
Üretim sayısı	195 (8 test ve 187 operasyonel amaçla üretilmiştir.)
Program maliyeti	66.7 milyar $ (2011 açıklaması)
Birim maliyeti	150 milyon $ (2009 yılına göre)
Gelişimi	Lockheed YF-22
Değişimleri	Lockheed Martin X-44 MANTA ; Lockheed Martin FB-22

Lockheed Martin F-22 Raptor, Amerikan yapımı çift motorlu, süpersonik ve her türlü hava koşulunda görev yapabilen bir hayalet avcı uçağıdır. Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri'nin Gelişmiş Taktik Avcı Uçağı (ATF) programı kapsamında geliştirilen F-22, öncelikle hava üstünlüğü görevleri için tasarlansa da, aynı zamanda kara saldırısı, elektronik harp ve sinyal istihbaratı gibi ikincil yeteneklere de sahiptir. Programın ana yüklenicisi Lockheed Martin, uçağın gövdesinin ve silah sistemlerinin büyük kısmını üretti ve nihai montajı gerçekleştirdi. Boeing ise program ortağı olarak kanatların ve arka gövdenin üretiminden sorumlu oldu, ayrıca aviyonik entegrasyonu ve eğitim sistemlerinin geliştirilmesine katkı sağladı.

İlk kez 1997 yılında uçan F-22, Lockheed'in YF-22 prototipinden türetildi ve hizmete resmen Aralık 2005'te F-22A olarak girdi. Hizmete alınmadan önce farklı dönemlerde F-22 ve F/A-22 adlarıyla anıldı. ABD Hava Kuvvetleri, başlangıçta bu uçağı F-15 Eagle filosunun yerini almak üzere toplam 750 adet sipariş etmeyi planladı. Ancak programın yüksek maliyeti, üretim sürecinde hava-hava tehditlerinin artık o kadar öncelikli görülmemesi ve daha uygun maliyetli, çok amaçlı F-35'in geliştirilmeye başlanması gibi etkenler nedeniyle bu sayı önce 381'e, ardından 195'e indirildi. Bunların 187'si operasyonel modeldi. Program 2009'da sonlandırıldı ve son F-22, 2012 yılında teslim edildi.

F-22, ABD Hava Kuvvetleri'nin üst düzey taktik hava gücünün kritik bir parçasıdır. Geliştirme sürecinin uzun sürdü ve hizmete girdikten sonra bazı operasyonel zorluklarla karşılaşıldı. Ancak uçak, benzerlerine kıyasla üstün performansı sayesinde ABD Hava Kuvvetleri'nin birincil hava-hava muharebe platformu konumuna geldi. Hava üstünlüğü görevleri için tasarlanmış olmasına rağmen F-22, Orta Doğu'da IŞİD ve Esad rejimine bağlı güçlere karşı yürütülen operasyonlarda saldırı ve elektronik gözetleme görevlerinde de kullanıldı. F-22'nin, yerini alması beklenen Boeing F-47 hizmete girene kadar, ABD Hava Kuvvetleri'nin savaş filosunun bel kemiği olmaya devam edeceği öngörülmektedir.^[1]^[2]

Gelişimi

Kökeni

F-22 Raptor, 1981 yılında ABD Hava Kuvvetleri'ndeki F-15 Eagle ve F-16 Fighting Falcon'ların yerini almak için başlattığı "Gelişmiş Taktik Avcı" (ATF) programının ürünüdür. İstihbarat raporları, Sovyetler Birliği kaynaklı yeni tehditlerin mevcut uçakların etkinliğini azaltacağını gösteriyordu. Bu tehditler arasında entegre hava savunma ağlarına bağlı modern karadan havaya füze sistemleri, Beriev A-50 "Mainstay" AWACS platformu ve Su-27 "Flanker" ile MiG-29 "Fulcrum" gibi yeni nesil savaş uçaklarının yaygınlaşması bulunuyordu. Kod adı "Senior Sky" olan ATF programı, bu gelişmeler sonucunda bir hava üstünlüğü avcı uçağı projesine dönüştü. Sovyetler Birliği'nin Orta Avrupa'yı işgal ettiği varsayılan senaryolarda ATF'nin, yoğun tehdit içeren hava sahasında hem saldırı (OCA) hem de savunma (DCA) amaçlı hava karşı operasyonlarına öncülük etmesi; böylece NATO'nun sonraki dalga saldırı uçaklarının kara birliklerine karşı hava engelleme görevlerini yürütebilmesini sağlaması hedeflendi. Bu amaçla ATF; kompozit malzemeler, hafif alaşımlar, gelişmiş uçuş kontrol ve aviyonik sistemleri, Mach 1,5 civarında süperseyir sağlayan güçlü itiş sistemleri ve düşük görünürlük sunan gizlilik teknolojisi gibi yeni nesil tasarım unsurlarını kullanarak önemli bir yetenek ve hayatta kalma üstünlüğü sağlamayı amaçlayan iddialı bir proje hâline geldi.^[3]

Üretimi

Lockheed Martin, Boeing, Pratt & Whitney ve Amerikan Hava Kuvvetleri tarafından yapılmaktadır. Yüksek maliyeti, Rus ve Çin beşinci jenerasyon uçak projelerindeki ertelemeler, ABD'nin yurtdışına satış yasağı, daha ucuz ve yetenekli F-35'lerin geliştirilmesinde yeterince ilerlenmiş olması sebepleriyle, Nisan 2009'da ABD Savunma Bakanlığı 187 adet olan siparişlerine yenisini eklemeyeceklerini açıklamış ve Eylül 2009'da imzalanan 2010 yılı ABD Ulusal Savunma bütçesinde F-22 için kaynak ayrılmamıştır. Japonya ve Avustralya'nın ilgisine rağmen ABD tarafından ihracatına izin verilmeyen F-22'nin tek kullanıcısı olan Amerikan Hava Kuvvetlerinde Mayıs 2010 itibarıyla 168 adet bulunmaktadır.

Modernizasyon ve yükseltmeler

F-22 ve alt sistemleri, teknolojik ilerlemeler ve değişen tehditler dikkate alınarak, numaralandırılmış Artış paketleri ve Operasyonel Uçuş Programı (OFP) güncellemeleriyle hizmet ömrü boyunca yükseltilebilecek şekilde tasarlandı. Ancak bu süreç, uçağın yüksek düzeyde entegre aviyonik mimarisi nedeniyle başlangıçta zor ve maliyetli ilerledi.^[4] F-22'nin asimetrik isyan bastırma ortamlarındaki uygunluğuna yönelik tartışmalar sürerken, ilk yükseltmeler öncelikle yer saldırısı kabiliyetlerini geliştirmeye odaklandı. 2005'te Increment 2 ile JDAM entegrasyonu sağlandı. 2011'de Increment 3.1 kapsamında Küçük Çaplı Bomba (SDB) eklendi. Hava-yer modları içeren geliştirilmiş AN/APG-77(V)1 radarı Mart 2007'de sertifikalandı ve Lot 5'ten itibaren üretim uçaklarına takıldı.^[5] Pilotlarda ortaya çıkan oksijen yetersizliği sorununu gidermek için, 2012'den itibaren F-22'lere otomatik yedek oksijen sistemi (ABOS) ve iyileştirilmiş yaşam destek sistemi monte edildi.^[6]

Uçuş maliyeti

Temmuz 2009'da Amerikan Hava Kuvvetleri F-22'lerin her uçuş saati için yaklaşık 30 saat bakım gerektirdiği ve havadaki her saatin maliyetinin 44,000$ seviyesinde olduğunu açıklamış.^[7] Savunma Bakanlığı Sekreterliği ise bu rakamları 34 saat ve 49,808$ olarak açıklamıştır.^[7] Bunların yanı sıra Lockheed den yapılan açıklama ise F-22'lerin 2008'de her uçuş saati için 18,10 saat 2009'da ise 20,48 saat bakıma ihtiyaç duyduğu ve her uçuş saatinin maliyetinin 19,000$ olduğu şeklindedir.^[8] Pentagon'un talebi ise her uçuş saati için bakım süresinin 12 saat olması gerektiği yönündedir. Aynı açıklamalarda F-22'lerin her 1,7 saatlik uçuşunda kritik bir arıza meydana geldiğinden söz edilmiştir. Ancak Amerikan Hava Kuvvetlerinin verdiği yanıtta F-22'lerin 2004 yılında her 0,97 saatte bir bakıma ihtiyaç duymakta iken 2009 yılında bu rakamın 3,22'ye yükseldiği belirtilmiştir.

Teknik özellikler

Veri kaynağı USAF,^[9] F-22 Raptor Team sitesi ^[10], Aviation Week^[11] ve Journal of Electronic Defense^[12]'te yayınlanan makaleler.

Genel özellikler

Mürettebat: 1
Uzunluk: 62 ft 1 in (18,92 m)
Kanat açıklığı: 44 ft 6 in (13,56 m)
Yükseklik: 16 ft 8 in (5,08 m)
Kanat alanı: 840,0 ft² (78,04 m²)
Kanat profili: NACA 64A?05.92 kök, NACA 64A?04.29 tip
Boş ağırlık: 31.700 lb (14.379 kg)
Brüt ağırlık: 55.352 lb (25.107 kg)
Maksimum kalkış ağırlığı: 80.000 lb (36.287 kg)
Yakıt kapasitesi: 18.000 lb (8.200 kg) dahili veya iki 600 US gal tanklarla 26.000 lb (12.000 kg)
Güç kaynağı: 2 × Pratt & Whitney F119-PW-100 turbofan, her biri 35.000 lbf (156 kN) itme

Performans

Maksimum sürat: 1.151 kn (1.325 mph, 2.132 km/sa)
Maksimum sürat: Mach 2,25 (1500 mph, 2414 km/h)
Seyir sürati: 1.191 kn (1.370 mph, 2.205 km/sa)
Menzil: 1.600 nmi (1.800 mi, 3.000 km)
Yüksüz menzil: 1.700 nmi (2.000 mi, 3.200 km)
Azami irtifa: 65.000 ft (20.000 m)
g sınırları: +9.0/−3.0
Kanat yükü: 66 lb/ft² (320 kg/m²)
İtme/ağırlık: 1,26

Mühimmat

Silahlar: 1× 20 mm (0.787 in) M61A2 Vulcan top (sağ kanadın gövdeyle birleştiği yerde), 100 tur/sn
Havadan havaya yük:
- 6× AIM-120 AMRAAM
- 2× AIM-9 Sidewinder
Havadan karaya yük:
- 2× AIM-120 AMRAAM ve
- 2× AIM-9 Sidewinder ve aşağıdakilerden bir tanesi:
  - 2× 450 kg (1,000 lb) JDAM veya
  - 2× Wind Corrected Munitions Dispensers (WCMDs) veya
  - 8× 110 kg (250 lb) GBU-39 küçük çaplı bomba

Aviyonik

RWR: 463 km (250 nmi) veya daha fazla^[12]
Radar: 200-240 km (125-150 mil) (1 m²'lik hedefler için)^[11]

Galeri

İki F-22 Raptor yan yana, arkadaki ilk üretilen F-22
Artyakıcısını (afterburner) çalıştırmış bir F-22 Raptor
F-22'nin uçuş kabininden bir görünüm
İç silah koyuna yüklenmiş silahlar
Radarda tespit edilmeyi engellemek için alt kısımdaki kapanan silah bölümü
KC-135 tarafından havada yakıt ikmali yapılan bir F-22
Suriye üzerinde görev yapmak üzere gece havada yakıt ikmali
Arkada bir F-15, önde bir F-22
Alaska semalarında görüntülenen bir F-22 Raptor
Test aşamasında Tyndall Hava Kuvvetleri Üssü'nde düşen bir F-22 enkazı

Kaynakça

^ Trimble, Steve (21 Mart 2025). "Boeing Wins U.S. Air Force's NGAD F-47 Fighter Contract". Aviation Week & Space Technology. Erişim tarihi: 21 Mart 2025.
^ Epstein, Jake (21 Mart 2025). "First US sixth-gen fighter jet will be the F-47, Trump says, and Boeing, not Lockheed, is going to build it". Business Insider (İngilizce). Erişim tarihi: 21 Mart 2025.
^ "Lockheed Martin F-22A Raptor". National Museum of the U.S. Air Force. Erişim tarihi: 29 Kasım 2025.
^ Ayton, Mark (22 Aralık 2016). "Testing the Combat Edge". Air Forces Monthly. 13 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2023.
^ Wall, Robert; Butler, Amy (21 Kasım 2011). "USAF Weighs Future Priority Needs". Aviation Week. McGraw Hill. 29 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Air Force F-22 resumes normal flight operations". Air Combat Command Public Affairs. U.S. Air Force. 4 Nisan 2013. 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2013.
^ ^a ^b High-Priced F-22 Fighter Has Major Shortcomings - washingtonpost.com 11 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2011.
^ Aviation Week and Space Technology, 27 July 2009, p. 30.
^ USAF F-22 Raptor fact sheet. Erişim tarihi: 21 Ekim 2007.
^ Flight Test Data 18 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi: 18 Nisan 2006.
^ ^a ^b Aviation Week 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fulghum, D.A and Fabey, M.J. "F-22: Unseen and Lethal". Erişim tarihi: 8 Ocak 2007
^ ^a ^b Journal of Electronic Defense, vol 23, sayı 7, Temmuz 2000, sayfa 41-47. Sweetman, Bill. "Fighter EW: The next generation".

Wikimedia Commons'ta Lockheed Martin F-22 Raptor ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

[1] Trimble, Steve (21 Mart 2025). "Boeing Wins U.S. Air Force's NGAD F-47 Fighter Contract". Aviation Week & Space Technology. Erişim tarihi: 21 Mart 2025.

[2] Epstein, Jake (21 Mart 2025). "First US sixth-gen fighter jet will be the F-47, Trump says, and Boeing, not Lockheed, is going to build it". Business Insider (İngilizce). Erişim tarihi: 21 Mart 2025.

[3] "Lockheed Martin F-22A Raptor". National Museum of the U.S. Air Force. Erişim tarihi: 29 Kasım 2025.

[4] Ayton, Mark (22 Aralık 2016). "Testing the Combat Edge". Air Forces Monthly. 13 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2023.

[AWST2-5] Wall, Robert; Butler, Amy (21 Kasım 2011). "USAF Weighs Future Priority Needs". Aviation Week. McGraw Hill. 29 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[resume-op-6] "Air Force F-22 resumes normal flight operations". Air Combat Command Public Affairs. U.S. Air Force. 4 Nisan 2013. 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2013.

[WP-7] High-Priced F-22 Fighter Has Major Shortcomings - washingtonpost.com 11 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2011.

[AWST-8] Aviation Week and Space Technology, 27 July 2009, p. 30.

[factsheet-9] USAF F-22 Raptor fact sheet. Erişim tarihi: 21 Ekim 2007.

[flight_test-10] Flight Test Data 18 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi: 18 Nisan 2006.

[aviation_week_20070107-11] Aviation Week 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fulghum, D.A and Fabey, M.J. "F-22: Unseen and Lethal". Erişim tarihi: 8 Ocak 2007

[JoED-12] Journal of Electronic Defense, vol 23, sayı 7, Temmuz 2000, sayfa 41-47. Sweetman, Bill. "Fighter EW: The next generation".

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]