McDonnell Douglas F-4 Phantom II

F-4 Phantom II
F-4 Phantom II
	ABD Hava Kuvvetleri'ne ait bir QF-4E uçağı, 2008
Türü	Önleme, avcı bombardıman uçağı
Ulusal köken	ABD
Üretici	McDonnell Douglas
İlk uçuş	27 Mayıs 1958
Hizmete giriş	1961
Hizmetten çıkış	1992 - Birleşik Krallık ; 1996 - ABD ; 2004 - İsrail ; 2013 - Almanya ; 2021 - Japonya ; 2024 - Güney Kore
Durumu	Sınırlı hizmette
Ana kullanıcı	ABD Hava Kuvvetleri (eski) ; Türk Hava Kuvvetleri ; İran Hava Kuvvetleri
Diğer kullanıcılar	Yunanistan Hava Kuvvetleri
Üretim aralığı	1958-1981
Üretim sayısı	5.195
Birim maliyeti	2.4 milyon $

McDonnell Douglas F-4 Phantom II, McDonnell Douglas tarafından Amerika Birleşik Devletleri Donanması için geliştirilen, iki kişilik, çift motorlu, her türlü hava koşuluna uygun, uzun menzilli süpersonik bir jet önleme ve avcı bombardıman uçağıdır. 1961 yılında Donanma hizmetine giren uçak,^[1] daha sonra Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyadeleri ve Hava Kuvvetleri tarafından da benimsendi ve kısa sürede Amerikan hava gücünün kilit unsurlarından biri oldu. 1958'den 1981'e kadar toplam 5.195 adet üretilen Phantom, tarihte en çok üretilen Amerikan süpersonik askeri uçağıdır ve Soğuk Savaş döneminin önde gelen savaş uçaklarından biri olarak kabul edilir.^[2]

Phantom, Mach 2.2'nin üzerindeki azami hızıyla dönemi için son derece hızlı ve büyük bir avcı uçağıydı. Uçak, havadan havaya ve havadan karaya füzeler ile çeşitli bombalar da dahil olmak üzere dokuz harici sabit noktada toplam 18.000 pounddan (8.400 kg) fazla silah taşıyabiliyordu.^[3] Zamanının birçok önleme uçağı gibi F-4 de başlangıçta dâhilî bir top olmadan tasarlandı; ancak daha sonra geliştirilen bazı modellerine dâhilî bir M61 Vulcan döner topu eklendi. 1959'dan itibaren uçuş performansı açısından 15 dünya rekoru kıran Phantom,^[4] bunlar arasında mutlak hız ve mutlak irtifa rekorlarını da barındırıyordu.^[5]

F-4 Phantom, Vietnam Savaşı sırasında önce ABD Hava Kuvvetleri, Donanması ve Deniz Piyadeleri için başlıca hava üstünlüğü avcı uçağı olarak, ardından kara saldırısı ve hava keşif görevlerinde yoğun biçimde kullanıldı. Savaş sırasında as pilot statüsüne ulaşan beş Amerikalının tamamı, bu başarılarını F-4 Phantom uçaklarında gerçekleştirdi.^[6] Phantom, 1980'lere kadar ABD askeri hava gücünün temel parçalarından biri olmaya devam etti; ancak zamanla yerini ABD Hava Kuvvetleri'nde F-15 Eagle ve F-16 Fighting Falcon'a, ABD Donanması'nda F-14 Tomcat'e, Donanma ve Deniz Piyadeleri'nde ise F/A-18 Hornet gibi daha modern uçaklara bıraktı.

Phantom, 1991 Körfez Savaşı'nda keşif ve düşman hava savunmasını bastırma görevlerinde kullanıldı ve 1996 yılında muharebe hizmetinden tamamen ayrıldı. F-4, her iki büyük ABD hava gösteri ekibi tarafından da kullanılan tek uçak olma özelliğine sahiptir: ABD Hava Kuvvetleri'nin Thunderbirds ekibi F-4E modelini, ABD Donanması'nın Blue Angels ekibi ise F-4J modelini kullandı. Phantom, ABD dışında 11 ülkenin silahlı kuvvetlerinde de hizmet verdi. İsrail tarafından edinilen Phantom'lar çeşitli Arap-İsrail savaşlarında yoğun şekilde kullanılırken, İran da Şah döneminde aldığı büyük Phantom filosunu 1980-1988 İran-Irak Savaşı boyunca aktif olarak kullandı. F-4, İran, Yunanistan ve Türk Hava Kuvvetleri'nde hâlen aktif hizmettedir.

Türkiye'deki F-4'ler

Türkiye ilk olarak “Peace Diamond I”(Barış Pırlantası I) projesi ile 40 adet F-4E sipariş etmiş ve uçaklar 1974 yılında Türk Hava Kuvvetleri'ne teslim edilmeye başlanmıştır. 1977 yılında ikinci proje olan “Peace Diamond II” dahilinde 32 adet daha F-4E filoya eklenmiştir. Sırasıyla 1981 yılında “Peace Diamond III” kapsamında ABD Hava Kuvvetleri'nden 16 adet F-4E, 1984 yılı ortalarında “Peace Diamond IV” çerçevesinde yine ABD Hava Kuvvetleri’nden 14 adet F-4E ve “Peace Diamond V” kapsamında ABD hava kuvvetlerinden emekliye ayrılmış 40 adet F-4E 1987 yılında filoya katılmıştır. Türkiye'nin 1991 yılında ABD’yi Körfez Savaşı’nda desteklemesi sebebiyle “Peace Diamond VI” ile hizmetten çıkmış 40 adet F-4E daha teslim edilmiştir. ABD'nin elinde uluslararası satış taleplerini karşılayacak yeterli RF-4 olmadığından 1992–1994 yılları arasında da Alman Hava Kuvvetleri'den emekliye ayrılan 32 adet RF-4E Türkiye'ye hibe edilmiştir.

İsrail Havacılık Endüstrisi (IAI-Israel Aircraft Industries Ltd.) ile 1997 yılında ortak başlatılan modernizasyon projesiyle Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki 53 adet F-4E üzerinde yapısal güçlendirme, yeni nesil navigasyon sistemleri, HUD (Head-Up Display), HOTAS (Hands on Throttle-and-stick), MFD (Multi-Function-Display), yeni nesil radyo ekipmanı, mevcut AN-APQ 120 radarının ELTA ELO/M-2032 radarı ile değişimi sağlanmıştır. Ayrıca uçağın silah taşıma kabiliyeti yeni nesil silahlarla güçlendirilmiştir. Modernizasyon kapsamında F-4'lerin 28 uçaklık bölümü 1. Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı, Eskişehir'de, 26 uçaklık bölümü İsrail Havacılık Endüstrisi (IAI) tesislerinde tamamlanmıştır. Modernizasyondan sonra uçak F-4 2020/Terminatör adını almıştır. RF-4E / TM uçakları 2013 yılında Işık Projesi ile modernize edilmiştir.^[7]

24 Şubat 2015 akşamı 2 adet RF-4E uçağının Malatya'da,^[8] 05 Mart 2015 sabahı saat 09:48'de 1 adet F-4E 2020 uçağının Konya'da düşmesinin ardından,^[9] TSK envanterindeki F-4E uçaklarının yarısı düşmüş oldu.^[10] Bu durum, F-4E uçaklarının emekliye ayrılmasını tekrar gündeme getirmiştir.^[11] 11 Mart günü Muharip Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Abidin Ünal yaptığı açıklamada RF-4E tipi keşif uçaklarının 12 Mart'tan itibaren keşif uçağı olarak kullanılamayacağını açıkladı.^[12]

Türk Hava Kuvvetlerindeki ilk F4 pilotlarından birisi Üsteğmen Göksel Doğan ve Yüzbaşı Ali İlker Özgüler'dir. 28 Haziran 1977 yılında kullandıkları F4-E uçağı ile radar önleme görev uçuşu esnasında Afyon Emirdağ eteklerinde hayatlarını kaybettiler.^[13]

Modelleri

F-4A, B, J, N ve S: ABD Donanması ve ABD Deniz Piyadeleri'ne yönelik olan modeller. F4-B'ler F-4N'e yükseltilmiş ve F-4J'ler de F-4S'e yükseltilmiştir.
F-110 Spectre, F-4C, D ve E: ABD Hava Kuvvetleri'ne yönelik olan modeller. F-4E dahili bir M61 Vulcan topu ile beraber tanıtılmıştır. F-4D ve E en fazla sayıda üretilmiş ve geniş çapta ihraç edilmişlerdir.
F-4G Wild Weasel V: Karadaki hava savunma sistemlerini baskılamak için radarı ve avyonikleri güncellenmiş F-4E modeli. ABD Hava Kuvvetleri'ne yönelik olan modeldir.
F-4K ve M: Kraliyet Donanması ve Kraliyet Hava Kuvvetleri'ne yönelik Rolls-Royce motorlu modeller.
F-4EJ: Basitleştirilmiş F-4E ihraç modelidir ve Japonya'da lisanslı olarak üretilmiştir.
F-4F: Almanya için basitleştirilmiş F-4E ihraç modeli.
QRF-4C, QF-4B, E, G, N ve S: ABD Donanması ve ABD Hava Kuvvetleri tarafından silah ve savunma sistemlerindeki araştırma ve geliştirme çalışmalarında kullanılmak üzere hizmetten çıkıp, uzaktan kumandalı olarak hedefsel uçaklara dönüştürülmüş uçaklardır.
RF-4B, C ve E: Taktiksel keşif modelleri.

Kullanıcılar

Güncel Kullanıcılar

İran: 1960'lı ve 1970'li yıllarda 225 adet F-4D, RF-4E ve F-4E aldı. 2025 verilerine göre 63 tane çeşitli varyantlardaki F-4D/E/RF-4E hizmet vermektedir.^[14]
Yunanistan: 2025 verilerine göre 32 F-4E aktif hizmettedir.^[14]
Türkiye: En önemli Phantom kullanıcılarından birisidir. 1974-1994 yılları arasında 200'den fazla F-4 uçağı almıştır. 2025 verilerine göre 48 F-4E Terminator 2020 hizmettedir.^[14] Satın alınan ve ABD tarafından hibe edilen F-4E ile RF-4E uçaklarına ek olarak Türkiye, Almanya'nın envanterine çıkarttığı RF-4 uçaklarına da talip olmuş ve yedek parça amaçlı olanlar da dahil olmak üzere toplam 46 adet RF-4 uçağını daha envanterine katmıştır. Satın alım ve hibe yoluyla toplam 182 adet F-4E Phantom ile 54 RF-4E olmak üzere toplam 236 adet uçağa sahip olmuştur.^[15] Envanterden çıkarılması 2030'a ertelendi.^[16]

Eski Kullanıcılar

ABD: 1996'da F-4'ler hizmetten çekildi. Ardından 2016 yılına kadar uzaktan kumandalı ve hedefsel uçaklara dönüştürülerek kullanıldı.
Almanya: 30 Haziran 2013'te hizmetten çekildi.
Japonya: 2021 yılında hizmetten çekildi.
Avustralya: Hizmet dışı: 1973 yılında F-4 Phantom'lar F111'ler ile değiştirilip Amerika'ya geri gönderildi.
Birleşik Krallık: 1992 yılında F-4'ler hizmetten çekildi.
İsrail: 2004 yılında F-4'ler hizmetten çekildi.
İspanya: 2002 yılında hizmetten ayrıldı.
Mısır: Hizmetten ayrıldı.

Teknik Özellikler (F-4E)

Boyutsal Özellikler
- Uzunluk: 19.20 m (63.00 ft)
- Kanat Genişliği: 11.77 m (38.62 ft])
- Yükseklik: 5.02 m (16.46 ft)
- Kanat Alanı: 49.20 m² (530 ft²)
Ağırlık
- Boş Ağırlık: 13.760 kg (30.330 lb)
- Tipik Yükleme: 18.900 kg (41.670 lb)
- Azami Ağırlık: 28.030 kg (61.795 lb)
- Yakıt Kapasitesi:
  - Dahili: 7.160 lt (1.890 gal)
  - Harici: 5.070 lt (1.340 gal)
- Azami Faydalı Yük: 8.480 kg (18.650 lb)
Güç Kaynağı
- Motor: 2 x General Electric J79-GE-17A after-burning turbojet engines
- Motor Gücü: 2 x 11.905 Ibf AB'siz İtme (52.9 kN), 17.845 Ibf Artyakıcı (AB) ile (79.4 kN)
Performans
- Azami Hız: 2.370 km/s (Mach 2.23)
- Seyrüsefer Hızı: 940 km/s (Mach 0.76)
- Tırmanma Hızı: 210 m (689 ft) /sn
- Servis Tavanı: 18.300 m (60.000 ft)
- Menzil:
  - Yüksüz ve azami yakıt ile 3.185 km (1.720 nm)
  - Tipik yükleme ile 1.360 km (734 nm)
- Kalkış Mesafesi: 1.370 m (4.490 ft)
- İniş Mesafesi: 1.120 m (3.680 ft)
- Personel: 1 Pilot + 1 Silah Sistem Subayı

Silah Sistemleri

Top
- 1 x 20 mm M61A1 Vulcan (639 mermi)
Havadan Havaya Muharebe Füzeleri
- 4 x AIM-9B/F/E/D/G/J/P/L Sidewinder
- 4 x AIM-9X Sidewinder (Türkiye)
- 4 x Python 3 (İsrail)
- 4 x AIM-7D/E/E2/F Sparrow
- 4 x AIM-120A/B AMRAAM (Almanya, Yunanistan)
- 4 x AAM-3 (Japonya)
- 4 x IRIS-T (Almanya, Yunanistan)
- 4 x Skyflash (İngiltere)
Havadan Karaya Taarruz Füzeleri
- 4 × AGM-65 Maverick
- 4 × AGM-45 Shrike
- 4 × AGM-88 HARM
- 4 × AGM-78 STARM
- 2 x AGM-12 Bullpup
- 2 × AGM-84 Harpoon
- 2 × Popeye (İsrail, Türkiye)
- 2 × SOM (Türkiye)
Bombalar
- Lazer güdümlü bombalar: GBU-10 Paveway II, GBU-12 Paveway II, GBU-16 Paveway II
- Misket bombaları: Mk-20 Rockeye, CBU-52/58/71/87/89, BL-755
- Genel maksat bombaları: MK-81, MK-82, MK-83, MK-84, M117
- TV güdümlü bombalar: AGM-62 Walleye, GBU-8
- Güdümsüz roketler: 285 x LAU-3/A Mighty Mouse FFAR 70mm (2,75 inç), 60 x LAU-10/A Zuni FFAR 127mm (5.0 inç)
- Nükleer bombalar: 1 x B43, B57, B61, B-28EX

Ayrıca bakınız

Benzer rolde, dönemde ve yetenekte olan uçaklar

Dipnotlar

^ ABD tarafından uzaktan kumandalı olarak hedefsel uçaklara dönüştürülerek hizmete devam etmektedir.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta McDonnell Douglas F-4 Phantom II ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

^ "Boeing: Historical Snapshot: F-4 Phantom II Fighter". boeing.com. 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2020.
^ "First to Last", Phabulous 40th, Boeing, 13 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Kasım 2007 .
^ Wragg, David W. (1973). A Dictionary of Aviation. first. Osprey. s. 122. ISBN 9780850451634.
^ "Phantom 'Phirsts'", Phabulous 40th, Boeing, 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Kasım 2012 .
^ "World Record Holder", Phabulous 40th, Boeing, 6 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Aralık 2007 .
^ Dorr and Bishop 1996, ss. 188-189.
^ TSK. "BASIN AÇIKLAMASI". 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2015.
^ "Malatya'da iki askeri uçak düştü: 4 şehit". 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.
^ "Bir F4 daha düştü: 2 Mustafa şehit". 6 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.
^ "TSK'nın envanterindeki 24 F4'ün yarısı düştü!". 7 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.
^ "Uçan tabut RF-4E: 12 uçak 12 şehit". 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2015.
^ TSK. "RF-4E'ler kaldırılıyor". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
^ [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b ^c {{web kaynağı | url = https://www.flightglobal.com/download?ac=98881 17 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "F-4E Phantom II ve TERMİNATÖR 2020 Modernizasyonu". 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021.
^ "ABD'den olumlu sinyal alamayan Türkiye, F-4'lerin emekliliğini 2030'a erteledi". 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.

[1] ABD tarafından uzaktan kumandalı olarak hedefsel uçaklara dönüştürülerek hizmete devam etmektedir.

[2] "Boeing: Historical Snapshot: F-4 Phantom II Fighter". boeing.com. 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2020.

[boeing_firstlast-3] "First to Last", Phabulous 40th, Boeing, 13 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Kasım 2007 .

[4] Wragg, David W. (1973). A Dictionary of Aviation. first. Osprey. s. 122. ISBN 9780850451634.

[boeing_phirsts-5] "Phantom 'Phirsts'", Phabulous 40th, Boeing, 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Kasım 2012 .

[boeing_record-6] "World Record Holder", Phabulous 40th, Boeing, 6 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Aralık 2007 .

[Dorrp188-189-7] Dorr and Bishop 1996, ss. 188-189.

[8] TSK. "BASIN AÇIKLAMASI". 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2015.

[9] "Malatya'da iki askeri uçak düştü: 4 şehit". 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.

[10] "Bir F4 daha düştü: 2 Mustafa şehit". 6 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.

[11] "TSK'nın envanterindeki 24 F4'ün yarısı düştü!". 7 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.

[12] "Uçan tabut RF-4E: 12 uçak 12 şehit". 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2015.

[13] TSK. "RF-4E'ler kaldırılıyor". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.

[14] [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}

[flightglobal.com-15] {{web kaynağı | url = https://www.flightglobal.com/download?ac=98881 17 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[16] "F-4E Phantom II ve TERMİNATÖR 2020 Modernizasyonu". 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021.

[17] "ABD'den olumlu sinyal alamayan Türkiye, F-4'lerin emekliliğini 2030'a erteledi". 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.

[A 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]