Theodora (I. Justinianus'un eşi)
| Theodora | |
|---|---|
| Augusta | |
_v2.jpg) | |
| Bizans imparatoriçesi | |
| Hüküm süresi | MS 527 – 548 |
| Önce gelen | Euphemia |
| Sonra gelen | Aelia Sophia |
| Doğum | MS 500 civarı |
| Ölüm | 28 Haziran 548 Konstantinopolis, Bizans İmparatorluğu |
| Defin | Havariyyun Kilisesi |
| Eş(ler)i | I. Justinianus |
| Hanedan | Jüstinyen Hanedanı |
| Dini | Kalkedon olmayan Hristiyanlık |
Theodora (Yunanca: Θεοδώρα, y. 500 - 28 Haziran 548), İmparator I. Justinianus'un eşidir. Soylu olmadığı ve fahişelik yaptığı hâlde[1][2] imparatoriçe olan, aşk ve cinselliğin sembolü olmuş birisidir. Aynı zamanda geç Antik Çağ'ın en etkili siyasi figürlerinden biridir. Theodora, sadece imparatoriçe olarak değil; yasaların hazırlanmasında, dini tartışmalarda ve başkent Konstantinopolis'in politik dengelerinde belirleyici rolüyle Bizans tarihinin en güçlü kadınlarından biri kabul edilir.[3]
Erken yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Theodora'nın kökeni hakkında kesin bilgiler sınırlıdır. Çağdaş tarihçi Prokopios, gençliğinde düşük bir sosyal sınıftan geldiğini ve sahne sanatlarıyla uğraştığını aktarır; ancak bu bilgiler onun düşmanları tarafından abartılmış olabileceği için eleştirel yaklaşılır.[4] Babası Hypatius, Konstantinopolis'teki hipodromda ayı bakıcısı olarak görev yapmış olabilir; annesi ise aynı çevrede çalışan bir sanatçıdır.[5] r.
Justinianus ile evliliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Theodora, yaklaşık 520'lerde henüz veliaht olan Justinianus ile tanıştı. Soy farkı ve dönemin evlilik yasaları nedeniyle birliktelikleri başlangıçta engellense de, İmparator I. Justin'in özel bir yasa çıkarmasıyla evlilik mümkün hale geldi.[6] 525 yılında evlenen çift, Justinianus'un 527'de tahta çıkmasıyla imparator ve imparatoriçe oldu. Theodora, taç giyme töreninde eşit düzeyde yer alarak Bizans tarihinde benzersiz bir statü kazandı.
İmparatoriçeliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Theodora, sadece sembolik bir eş değil, Justinianus'un devlet yönetimindeki en önemli danışmanlarından biriydi.
Theodora, eşi ve Bizans İmparatorluğu'nun imparatoru olan Justinianus'a devlet işlerinde destek çıkmış, bazen de onu kendi yönüne çekerek etkilemeyi başarmıştır. Theodora'nın bu özelliğine en iyi örnek Nika Ayaklanması'dır. Bu ayaklanma sonucunda Justinianus, sarayının arkasından kaçmaya çalışırken Theodora onu durdurmuş kendilerine yakışan en güzel kefenin mor renkte olduğunu yani imparatorluğun renginde olduğunu söyleyerek Justinianus'u yaptığı hatadan geri döndürmüştür. Bu kararlılık, Justinianus'un kaçmak yerine ayaklanmayı bastırmaya karar vermesinde belirleyici olmuştur.[7] Daha sonra Justinianus, asileri Hipodrom'a kapatıp katlettirmiştir.
Dönemin yazarları Theodora'nın yönetimdeki etkisini olumsuz yönde açıklamıştır. Prokopius Theodora'nın onun huzuruna çıkacakları saatlerce beklettiğini ve zindanları kendisine muhalif insanlarla doldurduğunu belirtir. İmparatoriçe, Monofizitlere karşı daha ılımlı bir tutum benimseyerek saray içindeki siyasi-dini dengeyi şekillendirdi. Theodora, monofizitleri koruyucu yasalar çıkartmış, onlara ait kiliseler oluşturmuş ve monofizit inanca sahip bir rahibi patrik olarak atanması için İmparator Justinianus'a baskı yapmış ve başarmıştır. Ancak Papa'nın enterdi tehditleri üzerine patrik görevinden alınmıştır. Bu konu, Justinianus'un ortodoks çizgisiyle zaman zaman çatışsa da, iki lider genellikle ortak bir siyasi amaç etrafında birleşti.[8]
Theodora'nın özellikle kadınların haklarını güçlendiren düzenlemelerde etkisi açıkça hissedilir. Zorla fuhşa sürüklenen kadınları koruyan yasalar, insan ticareti ve zorla evliliğe karşı cezaların ağırlaştırılması ve mülkiyet haklarında kadın lehine değişikliklerde payı büyüktür.[9]
Sanat
Theodora'nın adı özellikle:
- Ayasofya'nın yeniden inşası,
- Başkentteki kadın sığınakları,
- Dini kurumlara yapılan bağışlar
ile anılır.
Ravenna'daki San Vitale Bazilikası'nda yer alan ünlü mozaik paneli, onun siyasi ve dini kimliğinin güçlü bir temsilidir.
Ölümü ve mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]
İmparatoriçe Theodora, MS 28 Haziran 548 tarihinde, yaygın kabule göre, kanserden ölmüştür.[10] İmparator Justinianus, sarayın en görkemli cenaze törenlerinden birini düzenlemiş ve Theodora'nın anısını devlet politikalarında yaşamı boyunca korumuştur. Naaşı İstanbul'daki Havariyyun Kilisesi'ne gömülüdür. Dördüncü Haçlı Seferi sonrası harabeye dönen kilise, İstanbul'un Fethi'nin ardından yıkılarak yerine Fatih Camii yapılmıştır.[11] Havariyyun Kilisesi'ndeki lahitler bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmekteyse de Theodora'nın lahdi kayıptır. Theodora, Bizans tarihinde güçlü kadın liderlik örneği, sosyal yasaların koruyucusu ve dini-kilise dengelerinde belirleyici bir aktör olarak görülür. Theodora'nın adı özellikle:
- Ayasofya'nın yeniden inşası,
- Başkentteki kadın sığınakları,
- Dini kurumlara yapılan bağışlar
ile anılır.
Ravenna'daki San Vitale Bazilikası'nda yer alan ünlü mozaik paneli, onun siyasi ve dini kimliğinin güçlü bir temsilidir. Bu yönüyle, Orta Çağ ve modern tarih yazımında hem övgü hem de tartışmaların odağında yer almıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ D. Potter, Theodora: Actress, Empress, Saint, (New York: Oxford University Press, 2015), p.27.
- ^ E, Gibbon (1776). The History of the Decline and Fall of the Roman Empire: 1776–1788. Birleşik Krallık: Strahan & Cadell, London. ss. Chapter xl. ISBN 978-0-14-043395-1.
- ^ Oxford Dictionary of Byzantium, "Theodora", Oxford University Press.
- ^ Procopius, Anecdota (Secret History).
- ^ Cambridge History of the Byzantine Empire, Cambridge University Press.
- ^ Evans, J., *The Empress Theodora: Partner of Justinian*, Routledge.
- ^ Treadgold, W., *A History of the Byzantine State and Society*.
- ^ Meyer, C., Religion and Power in Justinian’s Empire.
- ^ Baker, G., *Justinian’s Legal Reforms*, Oxford University Press.
- ^ Greatrex, G., Theodora and Justinian, Cambridge University Press.
- ^ Harris, Jonathan. Constantinople: Capital of Byzantium. London: Hambledon & London, 2007. s. 145–147.
