Havariyyun Kilisesi

Havariyyun Kilisesi
Temel bilgiler
Konum	İstanbul
Koordinatlar	41°01′11″K 28°56′59″D / 41.01972°K 28.94972°D
İnanç	Hristiyanlık
Durum	1204'de ağır hasar aldı; 1462'de tamamen yıkıldı
Mimari
Kurucusu	I. Konstantin (ilk) II. Constantius (tamamlayan); ; I. Justinianus (ikinci)
Mimari tür	Bizans mimarisi
Mimari biçim	Yunan haçı
İnşaat başlangıcı	550
Özellikler
Kubbe sayısı	5

Havariyyun Kilisesi (Yunanca: Άγιοι Απόστολοι; Agioi Apostoloi, Kutsal Havariler), İstanbul'da 550 yılında inşa edilmiş Hristiyan bazilikasıdır. İmparatorluk polyandriyonu (imparatorluk nekropolü) olarak da bilinir.

Tarihçe

Kilise ilk olarak Kutsal Havariler Kilisesi adıyla yaklaşık 330 yılında Roma İmparatorluğu'nun yeni başkenti Konstantinopolis'in kurucusu Büyük Konstantin'in emriyle dördüncü tepenin zirvesinden Constantinus surlarının 400 metre kadar içinde inşaasına başlandı.^[2] I. Konstantin 337 yılında öldüğünde kilise henüz tamamlanmamıştı ve kilise babasının naaşını oraya gömen oğlu ve halefi II. Konstantinus tarafından tamamlanmıştır. Kilise, İsa'nın On iki Havari'sine adanmıştır. İmparatorun niyeti kilisede tüm Havarilerin kutsal kalıntılarıni toplamaktı. Ancak, yalnızca Aziz Andreas, Aziz Luka ve Aziz Timoteos'un (son ikisi, Oniki Havari üyesi değildir) kalıntıları edinildi ve sonraki yüzyıllarda kilisenin yalnızca bu üçüne adandığı varsayıldı. 6. yüzyıl ortalarında, I. Jüstinyen döneminde yeniden yapılan kilise, haç biçiminde planlanmış ve imparatorluk mezarlığı işleviyle öne çıkmıştır.

Dördüncü Haçlı Seferi

1204 yılında Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Konstantinopolis'in Latinler tarafından ele geçirilmesiyle, Havariyyun Kilisesi (Ἅγιοι Ἀπόστολοι) başta olmak üzere birçok kutsal yapı ağır biçimde yağmalanmıştır. Bizans tarihçisi Niketas Choniates'e göre, Haçlı askerleri imparatorların lahitlerini açarak içlerindeki altın, gümüş ve değerli taşları sökmüş; mezarların çoğunu tahrip etmiştir.^[3] Havariyyun Kilisesi o dönemde imparatorluk mezarlığı olarak kullanıldığından, bu yağma imparatorların kalıntılarının dağılmasına sebep oldu.^[4] Ayrıca bu dönemde kilisenin mimari bütünlüğü bozulmuş, kubbeler ve portikler çökmüş, iç mekândaki mozaikler ve süslemeler de yok olmuştur.^[5]

Osmanlı dönemi

İstanbul'un Osmanlılar tarafından alınmasından sonra kısa süre için Rum Ortodoks Patrikhanesi olarak kullanılmıştır.^[1]^[6]^[7] Ancak Rum Patriği II. Gennadios'un kilisenin bakımsızlığını ve atıllığını sebep göstererek Patrikhane için yeni bir yer talep etmesi sonrasında Pammakaristos Kilisesi yeni patriklik makamı olarak verilmiştir.^[8] Patrikhanenin de taşınmasından sonra kullanım dışı kalan Havariyyun Kilisesi, 1462 yılında yıkılmış ve yerine Fatih Camii yapılmıştır.^[1] Ali Saim Ülgen ise Halim Baki Kunter'le beraber hazırladığı "Fatih Camii" adlı makalesinde caminin kilise üzerine inşa edilmediğini belirtmiştir.^[9] İmparatorlara ve kutsal kişilere ait lahitler İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde korunmaktadır.

İmparatorluk nekropolü

Havariyyun Kilisesi, Bizans İmparatorluğu boyunca imparatorluk nekropolü olarak kullanılmış ve birçok hükümdarın mezarına ev sahipliği yapmıştır. Bunlardan bazıları:^[10]

Galeri

İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne taşınan lahitlerden biri.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c "Osmanlı İstanbul'unda Kentsel Mekânın Değişim Süreci | Büyük İstanbul Tarihi". istanbultarihi.ist. 30 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.
^ Freely, John (Aralık 2005). Selahattin Özpalabıyıklar (Ed.). İstanbul'un Bizans Anıtları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ss. 28-29. 975-08-1030-9.
^ Nicetas Choniates, O City of Byzantium: Annals of Nicetas Choniates, çev. H. J. Magoulias, Detroit, 1975, ss. 348–349.
^ Steven Runciman, The Fall of Constantinople 1204, Cambridge University Press, 1969, ss. 82–84.
^ Judith Herrin, Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire, Penguin Books, 2008, s. 212.
^ İstanbul'un Bizans Dönemi Mimarisi. ÇETİNKAYA, Haluk, Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.
^ "Fâtih Camii ve Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.
^ "İstanbul'da Erken Dönem Osmanlı Mimarisi | Büyük İstanbul Tarihi". istanbultarihi.ist. 6 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.
^ "Ülgeni Ali Saim" (PDF). TDVİA. 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ocak 2017.
^ Eusebius, Vita Constantini, IV.60–61; Chronicon Paschale ad an. 395; Cyril Mango, Byzantium: The Empire of New Rome, 1980; Donald M. Nicol, Byzantium and Venice, Cambridge University Press, 1988.

[:0-1] "Osmanlı İstanbul'unda Kentsel Mekânın Değişim Süreci | Büyük İstanbul Tarihi". istanbultarihi.ist. 30 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.

[Freely-2] Freely, John (Aralık 2005). Selahattin Özpalabıyıklar (Ed.). İstanbul'un Bizans Anıtları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ss. 28-29. 975-08-1030-9.

[3] Nicetas Choniates, O City of Byzantium: Annals of Nicetas Choniates, çev. H. J. Magoulias, Detroit, 1975, ss. 348–349.

[4] Steven Runciman, The Fall of Constantinople 1204, Cambridge University Press, 1969, ss. 82–84.

[5] Judith Herrin, Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire, Penguin Books, 2008, s. 212.

[6] İstanbul'un Bizans Dönemi Mimarisi. ÇETİNKAYA, Haluk, Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.

[7] "Fâtih Camii ve Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.

[8] "İstanbul'da Erken Dönem Osmanlı Mimarisi | Büyük İstanbul Tarihi". istanbultarihi.ist. 6 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2024.

[9] "Ülgeni Ali Saim" (PDF). TDVİA. 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ocak 2017.

[10] Eusebius, Vita Constantini, IV.60–61; Chronicon Paschale ad an. 395; Cyril Mango, Byzantium: The Empire of New Rome, 1980; Donald M. Nicol, Byzantium and Venice, Cambridge University Press, 1988.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]