Turgai Nehri
| Turgai Торғай | |
|---|---|
 Kazakistan’daki konumu
| |
| Konum | |
| Ülke(ler) |  Kazakistan
|
| Şehir(ler) | Amangeldi, Turgay |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Arkalyk 50°08′02″N 65°13′14″E / 50.13392°K 65.22055°D |
| Kaynak rakımı | y. 130 m |
| Ağız | Şalkarteniz Gölü 48°01′14″N 63°01′55″E / 48.02045°K 63.03195°D |
| Ağız rakımı | y. 50 m |
| Yükseklik farkı | y. 80 m |
| İniş | y. 0,1 ‰ |
| Uzunluk | 825 km (513 mi) |
| Havza alanı | 157.000 km2 (61.000 sq mi) |
| Debi | 9 m3/s (320 cu ft/s) |
| Sağ kolları | Irgız, Zhaldama, Tokanay ve Ulkayak |
| Sol kolları | Kara-Turgay, Kobarga |
| Gemiciliğe elverişli | Hayır |
Turgai ([torɣai] "Tour-GUY"), (Kazakça: Торғай, Torgai), (Rusça: Тургай, Turgay) Kazakistan'ın kuzeybatısında bir nehirdir. Kostanay ve Aktöbe eyaletlerinden geçmektedir.[1] 825 km (513 mil) uzunluğunda ve 157.000 km² (60.618 sq mi) drenaj havzasına sahiptir.[1]
Naurzum Doğa Koruma Alanı, nehir havzasında yer alan bir koruma alanıdır.
Nehir yolu
[değiştir | kaynağı değiştir]Tugai nehri, Kazak Yaylalarında kaynakları bulunan Zhaldama ve Kara-Turgay nehirlerinin birleştiği yerden doğar. Daha sonra Turgay Depresyonu boyunca akar. Turgai, Şalkarteniz Gölü'nun Kapalı havza'sında kaybolur.[1]
Tobol'un bir kolu olan Obağan Nehri vadiyi kuzeyden, Turgai ise güneyden beslemektedir. Vadi boyunca çoğunlukla sığ bir şekilde ve sıklıkla tuz gölleri içinden akmaktadır. Yaz aylarında kurur ve nehrin suyu alt kesimlerde tuzlu hale gelir. Nehir çoğunlukla karla beslenir. Kasım ayında donar ve Nisan ayında çözülür.
Nehir genellike sığ olduğu için gemiler için elverişli değildir. Tarım arazilerini sulamak için kullanılmaktadır. Nehrin aktığı yerlerde az nüfuslu yerleşimler bulunmaktadır. Önemli yerleşimler arasında, nehir kaynağını oluşturan Zhaldama ve Kara-Turgay nehirlerin kesişim yerine yakın olan Amangeldi ve Turgay Depresyonu içinde yer alan Turgay şehirleri gelmektedir.[2][3]
Nehir kolları
[değiştir | kaynağı değiştir]Turgai nehrin sağ kolları 593 km (368 mi) uzunluğundaki Irgız, Zhaldama, Tokanay ve Ulkayak'tır. Sol kolları, 284 km (176 mil) uzunluğundaki Kara-Turgay ve Kobarga'dır. Su seviyesinin yüksek olduğu yıllarda 164 kilometre (102 mil) uzunluğundaki Sarıözen Nehri, Tauysh köyü yakınlarındaki bir kanal aracılığıyla Sarıkopa gölü'nü geçerek Turgai'a akabilir.[4]
Jeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Turgay Depresyonu yaklaşık 60 milyon yıl önce, Paleosen devrinde, güney Tetis Okyanusu'nu Arktik Okyanusu'na bağlayan ve Avrupa'yı Asya'dan ayıran bir boğaz'dı. Günümüzde Turgai nehri, Turgay Depresyonu'nun güneyinden enlemesine akmaktadır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyılın başlarında ve daha somut olarak Sovyet döneminde, Batı Sibirya'daki büyük nehirlerin, özellikle Obi Nehri ve onun kolu İrtiş'in suyunu Turgay Depresyonu üzerinden Aral Denizi'ne yönlendirmek için planlar (Davydov Planı) yapıldı. Projenin amacı, Turgai'ın yatağını kullanarak Turan ovalarının kuru, drenajsız havzalarına, özellikle de kuruyan Aral Deniz'ine su sağlamaktı. Maliyet nedenleri ve öngörülemeyen ekolojik etkiler nedeniyle bu gerçekleşemedi. Ancak bu proje hiçbir zaman gündemden düşmedi. En son 2010 yılında Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev bu konu ile ilgili bir girişimde bulundu.[5]
Nehir ve adını aldığı plato, 1868'den 1920'ye kadar Rus İmparatorluğu'nun idari bir birimi olan Turgay Oblastı'na dönüştü. 1970'ten itibaren Sovyetler Birliği'nde adı Torgai bölgesi olarak değişti ve merkez Arkalyk şehri oldu. 1997'deki idari reforma kadar bağımsız Kazakistan'da Torgai bölgesi olarak varlığını sürdürmüştür. Günümüzde Kostanay ve Akmola eyaleti olarak ikiye bölünmüştür.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Тургай 11 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Büyük Sovyet Ansiklopedisi
- ^ Тургайская ложбина 21 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Büyük Sovyet Ansiklopedisi
- ^ Тургай 11 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Büyük Sovyet Ansiklopedisi in 30 vols. — Ch. ed. Aleksandr Prohorov. - 3rd ed. - M. Soviet Encyclopedia, 1969-1978. (in Russian)
- ^ Kazakhstan National Encyclopedia / Ch. ed. B.O. Jakyp. — Almaty: « Kazakh encyclopedia» ZhSS, 2011. ISBN 9965-893-64-0(T.Z.),ISBN 9965-893-19-5
- ^ Kasachstan fordert eine Umleitung der sibirischen Flüsse 22 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. im Tages-Anzeiger, 7. September 2010