Turpan Hanlığı
Turpan Hanlığı تۇرپان خانلىقى | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1487-1680 | |||||||||
 | |||||||||
| Başkent | Turpan | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Uygurca | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Han | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Sincan Uygur Özerk Bölgesi | ||||||||
| Türk tarihi |
|---|
| dizisinin bir parçası |
 |
Turpan Hanlığı 1487 yılında Doğu Çağatay Hanı; Yunus Han'ın ikinci oğlu Ahmed Han tarafından Doğu Türkistan topraklarının kuzeyinde kurulmuştur. Hanlığın başkenti Turpan şehridir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmed Han 1485 yılında Oyratlar, Kırgızlar ve Kazaklarla sık sık çatışmaya girerek Turpan şehrini ele geçirdi. Oyratlar Ahmed Han'a Alacha yani "katil" diyorlardı. Ahmed Han 1488 yılında Kara Del Hanlığı'nın başkenti Kumul'u ele geçirdi ve Kara Del Hanı Kansin'i öldürdü. Ancak Kumul şehrini bir yıl ellerinde tutabildi Ahmed Han şehri Kara Del Hanı Engke Bolad'a terk etmek zorunda kaldı. 1493 yılında Ahmed Han Kara Del Hanı Şamba'yı ele geçirdi ve onu esir aldı. Ming Hanedanı Kara Del Hanı Şamba'yı destekledi Ahmed Han Ming baskısı iç huzursuzluk nedeniyle Kumul'dan vazgeçti. Ahmed Han 1499 yılında Kaşgar ve Yengisar şehirlerini Mirza Ebu Bekir Dughlat'dan ele geçirdi.[1]
Özbek Hanı Şeybanî Han, Ahmed Han'a yardım için gelen kardeşi Mahmud Han'a saldırdı. Mahmud Han ve Ahmed Han savaşı kaybettiler ve Şeybanî Han Taşkent ve Sayram şehirlerini ele geçirdi. Ahmed Han yakalandı ama kısa süre sonra serbest bırakıldı 1504 yılında Aksu'da felçten öldü.[2]
1503 yılında Mansur Han tahta geçti Gulca ve Aksu şehirlerini yağmalayan güçlü Kaşgar'lı Mirza Ebu Bekir Dughlat mücadeleye başladı . 1514 yılında Mansur Han'ın kardeşi Said Han Mirza Ebu Bekir Dughlat'a saldırdı. Kaşgar, Yarkent ve Hotan'ı ele geçirdi. Mirza Ebu Bekir Dughlat Ladakh'a kaçtı. Said Han ele geçirdiği topraklarda Yarkent Hanlığı'nı kurdu.[3]
Mansur Han 1513 yılında Kara Del Hanlığı'nı ele geçirdi ve hanlık ortadan kaldırıldı. 1517 yılında Mansur Han Kumul şehrine taşındı.[4] Kuzey Yuan Hanedanı Hanı Dayan Han'dan haraç konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle kaçan İbrahim liderliğindeki Moğollarla Mansur Han ittifak kurdu. 1517, 1524 ve 1528 yıllarında birçok kez Ming-Turpan çatısması oldu Ming Hanedanı Turpan baskınlarını püskürttü.
Mansur, 1524'te 20.000 askerle Ming Hanedanı saldırmaya çalıştı ancak Ming birlikleri tarafından yenildi. Ming güçleri Turpan ve Moğolları Suzhou bölgesine yaptıkları baskınlardan geri püskürttü.[5] Ming Hanedanı savaşa yol açan ekonomik ablukayı ve kısıtlamaları kaldırmayı reddetti ve Turpan Hanlığı ile ticareti kısıtlamaya devam etti. Ming Hanedanı Turrpan Hanlığı'nın Kumul şehrini ilhak ettiğini kabul etti.[6][7]
1545 yılında Hanlığın başına Şah Han geçti. Kumul'un bir kısmını ele geçiren ve Oyratlar ve ittifak kuran kardeşi Muhammet ile savaştı. Şah Han 1570'te öldü ve yerine Muhammet Sultan geçti taht iddiasında Ming hanedanı'nın desteğini almaya çalışan üçüncü kardeşi Sufi Sultan'a karşı savaşmak zorunda kaldı. 1570 yılında Muhammet Sultan'ın öldü sonraki hanlar Turpan'dan Pekin'e 1647 ve 1657'de elçi gönderirler. Çing Hanedanı onları gerçek Çağataylıların elçileri olarak görüyorlardı.[8]
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Grousset 1970, s. 495-496.
- ^ Grousset 1970, s. 496.
- ^ Grousset 1970, s. 497.
- ^ Association for Asian Studies. Ming Biographical History Project Committee, Luther Carrington Goodrich, Chao-ying Fang (1976). Dictionary of Ming biography, 1368-1644 (İngilizce). Columbia University Press. s. 1038. ISBN 0-231-03833-X. Archived Ocak 7, 2014 at the Wayback Machine
- ^ Association for Asian Studies. Ming Biographical History Project Committee, Luther Carrington Goodrich, Chao-ying Fang (1976). Dictionary of Ming biography, 1368-1644 (İngilizce). Columbia University Press. s. 1037. ISBN 0-231-03833-X. Archived Ocak 7, 2014 at the Wayback Machine
- ^ Jonathan D. Spence; John E. Wills, Jr.; Jerry B. Dennerline (1979). From Ming to Ch'ing: Conquest, Region, and Continuity in Seventeenth-Century China (İngilizce). Yale University Press. s. 177. ISBN 0-300-02672-2. Archived Ocak 7, 2014 at the Wayback Machine
- ^ http://e-library.chibs.edu.tw/html/Buddhist-Islam-others_bibliography.xls[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Grousset 1970, s. 409.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Grousset, René (1970). Bozkır İmparatorluğu: Orta Asya Tarihi. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. s. 176. 20 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2022.